Ο Έλληνας καλλιτέχνης παρουσιάζει μια εγκατάσταση όπου η Ελλάδα συναντά στην Ιαπωνία στο Μουσείο Χοκουσάι του Τόκιο
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΠοιο θα είναι το χρώμα της θάλασσας σε 100 χρόνια από σήμερα; Σ’ αυτό το ερώτημα προσπαθεί να απαντήσει ο Γιώργος Σταματάκης, με την ατομική του έκθεση «Το χρώμα του φαινομένου» (The Color of Phenomenon), που φιλοξενείται αυτή την περίοδο στο Τόκιο, στο Μουσείο Χοκουσάι. Με αφορμή το ιαπωνικό indigo (Ai), κοινώς το λουλάκι, μας προσφέρει μια γλαφυρή εικόνα από το δυστοπικό μέλλον της ανθρωπότητας, ρίχνοντας παράλληλα γέφυρες στην ιαπωνική ιστορία και στον πιο διάσημο εκπρόσωπο της ιαπωνικής τέχνης στον δυτικό κόσμο.
Δημιουργεί μια εγκατάσταση, ένα φουτουριστικό περιβάλλον, όπου η Ελλάδα συναντά την Ιαπωνία. Με αφετηρία φωτογραφίες που τραβήχτηκαν κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας στα Επτάνησα, ο καλλιτέχνης μετέφερε την υποβρύχια αυτή γεωγραφία - τυπώνοντας τις φωτογραφίες - σε καθαρό λευκό μετάξι, το οποίο στη συνέχεια επιζωγράφισε με ιαπωνικό λουλάκι (indigo Ai).
Ο ίδιος μας εξηγεί τη μακρά και σύνθετη διαδικασία ολοκλήρωσης του έργου: «Όλα ξεκίνησαν το 2016, πραγματοποιώντας περισσότερες από 6.000 υποβρύχιες φωτογραφικές λήψεις στη γεωγραφική περιοχή των Επτανήσων. Μετά ήρθε η σύνθεση και ο σχεδιασμός του έργου σε συνεργασία με την UPN Ltd. Η δεύτερη φάση κατασκευής, έγινε έπειτα από προσεκτική επιλογή 62 χαρακτηριστικών θεμάτων για τις ανάγκες της εγκατάστασης. Στη συνέχεια, τα μοτίβα μεταφέρθηκαν σε ελληνικό ζωικό μετάξι από το Σουφλί (Silk House), και στο τελευταίο στάδιο επιζωγραφίστηκαν με ιαπωνικό λουλάκι που κατασκευάστηκε στο Tokushima, το οποίο έφτανε στα χέρια μου μέσω εισαγωγών από την χώρα. Το τελικό στάδιο και η ολοκλήρωση της εγκατάστασης πραγματοποιήθηκε μέσα στο μουσείο, με την κατασκευή της πλατφόρμας από αλουμίνιο και τις πηγές αέρα που ενεργοποιούν το σώμα του έργου».
Το μπλε είναι το χρώμα που μας κάνει να ονειρευόμαστε, το χρώμα του ουρανού και της θάλασσας. Παράλληλα όμως όσο σκουραίνει, προκαλεί φόβο, ανησυχία, μια αβεβαιότητα για το τι κρύβεται στο βάθος αλλά και στο μέλλον. Οι επισκέπτες της έκθεσης καλούνται λοιπόν να αναλογιστούν πώς θα αλλάξει ο πλανήτης μας και πιο συγκεκριμένα το μπλε της θάλασσας, λόγω της κλιματικής αλλαγής και της παγκόσμιας υπερθέρμανσης.
Σύμφωνα με πρόσφατες επιστημονικές μελέτες διεθνών ερευνητικών ινστιτούτων, είναι σχεδόν σίγουρο ότι το χρώμα της θάλασσας απειλείται και θα γίνει πιο σκούρο τις επόμενες δεκαετίες, παρόμοιο με αυτό που έχουν τα λύματα από τις χρωστικές ουσίες indigo, που χρησιμοποιούν οι βιοτεχνίες βαφής υφασμάτων. Αυτή ήταν η αφετηρία και η πηγή έμπνευσης για τον καλλιτέχνη:
«Το 2016 διάβασα τυχαία ένα άρθρο σχετικό με την αλλαγή του χρώματος της θάλασσας. Όταν λέω τυχαία αναφέρομαι στο συγκεκριμένο θέμα διότι το περιβάλλον, η φύση, η ατμόσφαιρα, το μέλλον όλων αυτών, είναι ο κορμός της εικαστικής μου έρευνας μου, η οποία ξεκινάει από το δεύτερο κιόλας έτος των σπουδών μου, μέσω της ζωγραφικής πράξης, και της τοπιογραφίας. Για την συγκεκριμένη έκθεση αποφάσισα ότι έπρεπε να πάρω τον λόγο, να σηκώσω το χέρι μου και να μιλήσω με την γλώσσα που γνωρίζω καλύτερα, δηλαδή την τέχνη μου. Η πηγή έμπνευσης αυτής της τετράγωνης μπλε προσομοίωσης που κινείται, θα έλεγα με πολύ απλά λόγια, είναι η καταστροφή της θάλασσας. Αυτό με όπλισε θάρρος, με ενεργοποίησε και η συνείδησή μου που ήθελε να διαμαρτυρηθεί, άρχισε τη δουλειά»!
Ο ίδιος ανησυχεί ιδιαίτερα για το μέλλον και πιστεύει ότι χρειάζεται περισσότερη ενημέρωση και ενεργοποίηση όλων μας πριν υπάρξουν καταλυτικές συνέπειες για τον πλανήτη και τη ζωή μας. Άλλωστε ήδη τα τελευταία χρόνια βλέπουμε γύρω μας σημάδια αυτής της καταστροφικής πορείας που έχει χαράξει η ανθρωπότητα: «Η τροφική αλυσίδα θα αλλάξει, το πιο πιθανό είναι να χαθούν πολλά είδη της θάλασσας. Αυτό δεν είναι από μόνο του τρομακτικό; Σαφώς και δεν είναι μόνο το χρώμα που με απασχολεί. Ξέρετε το μέλλον δεν το διαισθανόμαστε μόνο. Το μέλλον μας βρίσκει, είναι η ευθύνη μας. Το μέλλον θα μας τιμωρήσει γιατί είμαστε απροετοίμαστοι στο ραντεβού με τον χρόνο και την φθορά. Σε ο,τι έχει να κάνει με το περιβάλλον φέρουμε μεγάλο μέρος αυτής της καταστροφής» συμπληρώνει ο δημιουργός.
Αυτό αποτυπώνεται εύστοχα και εύληπτα και στην εγκατάστασή του: «Αν κάποιος παρατηρήσει την εγκατάσταση, θα δει μια προοδευτική ανάπτυξη από έξω προς τα μέσα, μια χρωματική εξέλιξη που σηματοδοτεί την πορεία προς την καταστροφή, μέσα από τις αποχρώσεις του μπλε. Αυτός είναι ένας συμβολισμός αλλά ταυτόχρονα και ένα ξεκάθαρο μήνυμα. Ο αέρας που την κινεί δεν σταματά ποτέ. Μόνο η ένταση αλλάζει. Στον πυρήνα όμως του έργου, στην καρδιά του (αν μου επιτραπεί η ερμηνεία), η καταστροφή των υφασμάτων είναι σχεδόν ολοκληρωτική. Όλα αυτά με απασχολούν έντονα. Σύντομα θα δημιουργήσω περισσότερα έργα ανάλογης κλίμακας».
Η έκθεση είχε προγραμματιστεί αρχικά για τον Ιούνιο, που μας πέρασε. Δυστυχώς λόγω της πανδημίας έπρεπε να αναβληθεί και έτσι η παραγωγή της ξεκίνησε από απόσταση, δηλαδή από την Αθήνα. Πόσο εύκολο είναι για έναν Έλληνα καλλιτέχνη να παρουσιάσει τη δουλειά του στην Ιαπωνία; «Το Μουσείο Χοκουσάι, δυστυχώς δεν προσφέρει τον χώρο του για ατομικές εκθέσεις καλλιτεχνών. Η φιλοξενία ξεκίνησε μετά από πρωτοβουλία και παρέμβαση του τοπικού θεσμού The Sumida River Sumi-Yume Art Project. Αυτό κατέστη δυνατό, αφού είχα ήδη αποσπάσει το βραβείο από το Arts Council Tokyo, Tokyo Metropolitan Foundation for History and Culture για να παρουσιάσω το έργο μου κατά την διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων για το Tokyo Tokyo Festival, ένα πολιτιστικό πρόγραμμα που συνδέεται με τους Ολυμπιακούς και Παραολυμπιακούς Αγώνες του Τόκιο, που πρόσφατα αναβλήθηκαν.
Ο Κατσουσίκα Χοκουσάι (1760-1849) είναι ένας από πιο διάσημους και εμβληματικούς καλλιτέχνες της Ιαπωνίας. Την παγκόσμια φήμη του και την μεγάλη αγάπη που του έχει το κοινό της Δύσης, την οφείλει κυρίως στο έργο «Το μεγάλο κύμα» αλλά και στον τρόπο που αποτύπωσε το όρος Φούτζι. Έχει αφήσει πίσω του εκατοντάδες έργα. Πώς αισθάνεται ένας Έλληνας καλλιτέχνης που εκθέτει τη δουλειά του δίπλα σε ένα τόσο σημαντικό καλλιτέχνη; Υπάρχουν κάποια εμφανής ή υπόγεια σχέση ανάμεσα στη δική του δουλειά κι αυτή του Χοκουσάι;
«Είναι μεγάλη μου τιμή που εκθέτω σε ένα τόσο σημαντικό μουσείο, ενός τόσο διάσημου καλλιτέχνη. Ένας βασικός λόγος που βρέθηκα να εκθέτω δίπλα στον Κατσουσίκα Χοκουσάι, πέρα από τη θεματική συγγένεια με το πιο γνωστό του έργο, που είναι "Το μεγάλο κύμα", είναι και το υλικό επιχρωματισμού και κατασκευής των υφασμάτων που χρησιμοποίησα. Αναφέρομαι στο ιαπωνικό indigo. Για τους Ιάπωνες και γενικά για την παγκόσμια οικογένεια της ζωγραφικής, όταν μιλάμε για indigo, αναφερόμαστε στον Χοκουσάι, τον κατεξοχήν εκπρόσωπο του σκούρου μπλε χρώματος. Στη Σουμίντα, τη συγκεκριμένη περιοχή που είναι το μουσείο, υπήρχαν όλες οι βιοτεχνίες βαφής της χώρας που χρησιμοποιούσαν το ιαπωνικό indigo (Αi), το γνωστό μας λουλάκι. Η μόλυνση του ποταμού της περιοχής, λόγω των βιοτεχνιών την περίοδο Edo, θα ήταν ολική, εάν δεν είχε έρθει ο πόλεμος. Οι βιοτεχνίες καταστράφηκαν ολοσχερώς και έτσι σώθηκε η φύση. Μετά τον πόλεμο, οι βιοτεχνίες indigo μεταφέρθηκαν σε διάφορες περιοχές της Ιαπωνίας. Γι’ αυτό διάλεξα το ιαπωνικό indigo (Ai) για το έργο μου. Το έργο μου μιλάει ακριβώς για αυτή τη σχέση με τη φύση, την ανθρώπινη επέμβαση και την καταστροφή που φέρνει η ανθρώπινη δραστηριότητα. Στο μέλλον η θάλασσα θα έχει ακριβώς αυτό το χρώμα που αφήνουν τα λύματα της βαφής με indigo στο νερό».
Όπως επισημαίνει και ο ιστορικός τέχνης Ντένης Ζαχαρόπουλος στο κείμενο που συνοδεύει την έκθεση: «Τα έργα του Γιώργου Σταματάκη είναι ένα work-in progress, μια μελέτη στο πεδίο της ζωγραφικής. Περιέχουν διαφορετικά επίπεδα γνώσης και εμπειρίας στη δημιουργία τους και αποκαλύπτουν διαισθητικά νέα νοήματα διαφορετικών ιστορικών πρακτικών και ιδεών. Η ζωγραφική, με τον τρόπο που χρησιμοποιείται από τον καλλιτέχνη, αποτυπώνει ξεκάθαρα, την σύνθετη έννοια των μεγάλων παραδόσεων όπου η Δύση συναντά την Ανατολή και μαζί προβάλλουν μια νέα αίσθηση του μπλε χρώματος στο μέλλον».
_Η έκθεση «The Color of Phenomenon» παρουσιάζεται στο Μουσείο Χοκουσάι του Τόκιο, μέχρι το Σάββατο 26 Δεκεμβρίου. Οργανώνεται από την UPN Ltd και είναι υπό την αιγίδα της Ελληνικής Πρεσβείας στην Ιαπωνία. _
