Η αμαρτωλή χορηγική σχέση εκατομμυριούχων και πολυεθνικών εταιριών εταιριών με γνωστά πολιτιστικά ιδρύματα, η προέλευση των χρημάτων και οι νέες συνθήκες που έχουν δημιουργηθεί στις μεγάλες εκθέσεις
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΤα διαζύγια δεν είναι ποτέ εύκολα, γι' αυτό όλοι εξέφρασαν τη λύπη τους, όταν το Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης (Met) και η οικογένεια Σάκλερ ανακοίνωσαν ότι η μακροχρόνια στενή σχέση τους έληξε. Το περιβόητο όνομα της οικογένειας θα αφαιρεθεί από τις επτά αίθουσες, που το έφεραν, λόγω των πολυετών χορηγιών της, έτσι ώστε το μουσείο να συνεχίσει την αποστολή του.
Ή μήπως δεν στενοχωρέθηκαν όλοι;
Οι Σάκλερ, οι οποίοι έχουν δωρίσει εκατομμύρια δολάρια στο Met όλα αυτά τα χρόνια, βρίσκονται αυτή την στιγμή σε διαδικασία πτώχευσης αφού η εταιρεία τους, η Purdue Pharma, παραδέχθηκε την ενοχή της για ποινικές κατηγορίες, σχετικά με το ρόλο της στην κρίση των οπιοειδών που μαστίζει την Αμερική.
Η συγκεκριμένη εταιρία προωθούσε επί δεκαετίες με επιθετικό τρόπο το οπιοειδές OxyContin παρότι γνώριζε πόσο εθιστική ήταν η δραστική του ουσία. Πλέον η Purdue και το συγκεκριμένο φάρμακο έχουν μετατραπεί σε σύμβολο της θυσίας της δημόσιας υγείας στο βωμό του κέρδους.
Οι κατηγορίες που περιλαμβάνουν την ενθάρρυνση πληρωμής γιατρών μέσω ενός προγράμματος ομιλητών για να συνταγογραφούν περισσότερο τα συγκεκριμένα παυσίπονα – θα οδηγήσουν την οικογένεια να πληρώσει 8,3 δισεκατομμύρια δολάρια (7,4 δισεκατομμύρια ευρώ) σε κατασχέσεις και πρόστιμα.
Μέχρι σήμερα η κρίση των οπιοειδών στην Αμερική έχει κοστίσει τη ζωή σε 470.000 ανθρώπους.
Δεν είναι όμως το Met, το μόνο πολιτιστικό ίδρυμα που προσπαθεί να απομακρυνθεί από την κλονισμένη φήμη των Σάκλερ. Τα τελευταία χρόνια το Λούβρο, η Tate και το Εβραϊκό Μουσείο του Βερολίνου έχουν αποστασιοποιηθεί από τους αμφιλεγόμενους πλέον φιλανθρώπους.
Συχνά τα σκάνδαλα μας κάνουν να αναρωτιόμαστε εάν μπορούμε να διαχωρίσουμε την τέχνη από τον καλλιτέχνη. Στη συγκεκριμένη περίπτωση μας οδηγούν να αναρωτηθούμε πώς να διαχωρίσουμε τους καλλιτέχνες από τους χορηγούς τους.
Βρώμικα χρήματα και φιλανθρωπία από ορυκτά καύσιμα
Ο εθισμός στα οπιοειδή και η δημόσια υγεία δεν είναι σε καμία περίπτωση η μόνη κρίση που επισκιάζει μουσεία και γκαλερί, καθώς αποδεικνύεται ότι οι χορηγοί με βαθιές τσέπες μπορεί να έχουν αποκτήσει τα χρήματά τους με λιγότερο αξιόπιστους και «καθαρούς» τρόπους.
Η πρόσφατη είδηση ότι το Μουσείο Επιστημών του Λονδίνου είχε επιλέξει μια εταιρεία ορυκτών καυσίμων για να είναι χορηγός της νέας αίθουσας που θα φιλοξενεί μια έκθεση για το κλίμα, έγινε δεκτή με αποδοκιμασίες και απογοήτευση. Το αποκορύφωμα ήταν η κατάληψη του κτηρίου από νεαρούς ακτιβιστές για το κλίμα, κατά τη διάρκεια της νύχτας.
«Εάν χρησιμοποιήσουμε ή τοποθετήσουμε το λογότυπο της BP ή της Shell σε μια έκθεση, συμβάλλουμε στη διαφήμισή τους και τους παρέχουμε κοινωνική νομιμοποίηση», υποστηρίζει ο Κρις Γκάραντ, ιδρυτής της Culture Unstained, μιας οργάνωσης που υποστήριξε τους διαδηλωτές.
Αντί για καλοπροαίρετη φιλανθρωπία, ο Γκάραντ πιστεύει ότι οι δωρεές από εταιρείες ορυκτών καυσίμων είναι ένας τρόπος επαναπροσδιορισμού της δημόσιας εικόνας τους, μια πρακτική γνωστή ως «artwashing», δηλαδή ξέπλυμα μέσω της τέχνης. «Αυτές οι χορηγίες έχουν τη μορφή συναλλαγής: αγοράζουν την καλή φήμη», λέει ο Γκάραντ.
Τα πολιτιστικά ιδρύματα θεωρούνται συχνά ως ένας ουδέτερος χώρος, ως μέρη που παρουσιάζουν εκθέματα τέχνης ή επιστήμης με παθητικό τρόπο. Ο Γκάραντ τα βλέπει περισσότερο ως χώρους λόγου, που μπορούν να συμβάλουν στην αλλαγή της αντίληψης του κοινού για τις ρυπογόνες εταιρείες. «Αυτές οι συνεργασίες δεν πραγματοποιούνται στο κενό. Προσφέρουν στήριξη σε αυτές τις εταιρείες. Είμαστε μάρτυρες μιας μετατόπισης. Περιμένουμε τα πολιτιστικά ιδρύματα να επιδείξουν ηγετικό ρόλο σε αυτά τα ζητήματα».
Μπορεί το ξέπλυμα μέσω της τέχνης να επιβιώσει στην εποχή των social media;
Το Artwashing δεν είναι κάτι καινούργιο, όπως αποδεικνύεται από τη χορηγία των Σάκλερ στο Met από τη δεκαετία του 1970. Ωστόσο, ενώ οι φήμες μπορεί να «ξεπλύθηκαν» εύκολα κάποια στιγμή στο παρελθόν, η συγκεκριμένη πρακτική δεν μπορεί να αντέξει στις μέρες μας τον λεπτομερή έλεγχο και είναι πιο εύκολο να αποκαλυφθεί.
«Οι γκαλερί είναι brands. Δεν χρειάζεται να σκάψετε βαθιά για να βρείτε αντιφάσεις», λέει ο Πολ Σπρίνγκερ, διευθυντής της Σχολής Επικοινωνίας στο Πανεπιστήμιο Falmouth και συμπληρώνει: «Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης προσφέρουν ένα χώρο έκφρασης σε άτομα που αμφισβητούν τα γεγονότα, όπως παρουσιάζονται. Υπάρχει μεγαλύτερη αμφισβήτηση των κινήτρων σήμερα».
Το συγκεκριμένο θέμα δεν αφορά μόνο το κοινό που παρακολουθεί τις εκθέσεις. Το 2019, η National Portrait Gallery του Λονδίνου αντιμετώπισε πρόβλημα, όταν ο καλλιτέχνης Gary Hulme ζήτησε από το ίδρυμα να μην δέχεται χρηματοδότηση που προέρχεται από εταιρίες ορυκτών καυσίμων. Ο Σπρίνγκερ αναφέρει τον τρόπο με τον οποίο οι ίδιοι οι καλλιτέχνες γνωρίζουν πώς να συσχετίζονται με γκαλερί ή βραβεία που θα μπορούσαν να βλάψουν τη φήμη τους: «Έχουν πάντα επίγνωση του πού να παρουσιάσουν και πού να μην παρουσιάσουν τη δουλειά τους και αμφισβητούν ολοένα και περισσότερο με ποιους χρηματοδότες θα ήταν διατεθειμένοι να συεργαστούν».
Σε μια εποχή όπου τέτοια γεγονότα μπορεί να είναι καταστροφικά για οποιονδήποτε συνδέεται με αυτά, είναι πιο λογικό για όλους τους εμπλεκόμενους να μην το ρισκάρουν. «Οι αξίες αυτή τη στιγμή έχουν μεγαλύτερο βάρος από τα χρήματα. Κάποιοι χώροι είναι επιλεκτικοί. Δεν θα συνεργάζονταν με εταιρίες που συγκρούονται με την ιδεολογία τους» τονίζει ο Σπρίνγκερ.
Τα σκάνδαλα χορηγιών κοστίζουν επίσης οικονομικά, καθώς ορισμένοι συλλέκτες δεν επιθυμούν σε καμιά περίπτωση να παρουσιάσουν τα έργα τους, σε εκθέσεις με αμφιλεγόμενες χορηγίες ή που μπορούν να προκαλέσουν διαμαρτυρίες, γιατί αυτές θα βλάψουν την αξία όχι μόνο της διοργάνωσης αλλά και των ίδιων των έργων που συμμετέχουν: «Ολόκληρο το κίνημα της τέχνης είναι πιο προσεκτικό. Διακυβεύονται πολύ περισσότερα. Υπάρχει μεγαλύτερη απροθυμία να σταλούν έργα σε εκθέσεις, που μπορούν να προκαλέσουν διαμάχες».
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΕνώ οι χορηγίες από εταιρίες ορυκτών καυσίμων δεν έχουν εξαφανιστεί εντελώς (η BP χορηγεί επί του παρόντος τη νέα έκθεση Stonehenge στο Βρετανικό Μουσείο), έχει σαφώς μειωθεί.
Με ένα κοινό που είναι όλο και πιο ενήμερο και ευαίσθητο για το τι συμβαίνει με το κλίμα και τον πλανήτη και με την έντονη κριτική των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, μπορεί σύντομα να δούμε το ποσοστό των διαζυγίων χορηγών και μουσείων να αυξάνεται δραματικά τα επόμενα χρόνια.