Νέοι τρόποι καλύτερης διαχείρισης των θαλασσών μας
Αζόρες
Δελφίνια και φάλαινες ελκύουν χιλιάδες τουρίστες κάθε χρόνο στις Αζόρες. Τα κήτη έρχονται εδώ, γιατί υπάρχουν άφθονα ψάρια. Στα κρυστάλλινα νερά των νησιών, μια εταιρία παρατήρησης φαλαινών δίνει την ευκαιρία σε 30.000 άτομα περίπου κάθε χρόνο να θαυμάσει τα κητώδη πάνω από εννιά σκάφη της. Πώς όμως όλοι αυτοί συνυπάρχουν με τους τοπικούς ψαράδες;
«Τα δελφίνια βρίσκουν τροφή γύρω από τα αλιευτικά και οι ψαράδες μας ειδοποιούν πού βρίσκονται τα δελφίνια. Έχουμε δηλαδή ένα είδος συνεργασίας» εξηγεί η Λάουρα Γκονζάλες Γκαρθία, επικεφαλής βιολόγος της Futurismo.
Οι στόχοι του θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασμού είναι ακόμη μεγαλύτερη συνεργασία και βιωσιμότητα. Είναι μια διαδικασία στην οποία όσοι ασχολούνται με τη θάλασσα, συνεργάζονται με τις κυβερνήσεις για την κατανόηση και τη ρύθμιση της χρήσης των θαλάσσιων πόρων. Το πρότζεκτ «MarSP» που χρηματοδοτείται από την Ε.Ε. βοηθά τις Αζόρες, τη Μαδέρα και τα Κανάρια Νησιά να αναπτύξουν τον σχεδιασμό τους:
«Υπάρχουν νέες χρήσεις που κάνουν την εμφάνισή τους από τον συνδυασμό διαφορετικών δραστηριοτήτων, που μπορούν να συνυπάρξουν στον ίδιο χώρο, με βιώσιμο τρόπο. Ο θαλάσσιος χωροταξικός συνδυασμός μας επιτρέπει να κάνουμε συμβατές αυτές τις θαλάσσιες δραστηριότητες» τονίζει η Λουθ Παράμιο, συντονίστρια του πρότζεκτ και μέλος της Περιφερειακής Κυβέρνησης των Αζορών.
Τα πάντα έχουν να κάνουν με τους χάρτες. Οι σχεδιαστές συνδυάζουν μελέτες με υπάρχοντα δεδομένα πάνω στους θαλάσσιους πόρους και τα φυσικά περιβάλλοντα και τα βάζουν σε ένα σύστημα γεωγραφικών πληροφοριών ή αλλιώς GIS. Ο στόχος τους είναι η συγκέντρωση όλων των δραστηριοτήτων στο χάρτη, ώστε να μπορούν να λειτουργούν άψογα: «Το έχουμε κάνει με όλες τις βιομηχανίες που ασχολούνται με τη θάλασσα. Τους ζητήσαμε να μας δείξουν το χώρο που δραστηριοποιούνται, με ποιες άλλες δράσεις έρχονται σε σύγκρουση και γιατί. Μετά συγκεντρώνουμε όλες αυτές τις πληροφορίες και τις βάζουμε στο σύστημα GIS για να προχωρήσουμε στη λήψη αποφάσεων» αναφέρει η Ελένα Καλαντό, Καθηγήτρια Θαλάσσιου Χωροταξικου Σχεδιασμού στο Πανεπιστήμιο των Αζορών.
Τα σχέδια λαμβάνουν υπόψη τους όλους τους παράγοντες: από το βάθος της θάλασσας και τη χρήση των παράκτιων εκτάσεων, μέχρι τα πολιτιστικά μνημεία και αρχαιολογικούς χώρους. Το πιο σημαντικό όμως είναι τα οικοσυστήματα. Οι θαλάσσιοι πόροι μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να προστατέψουν την βιοποικιλότητα, την υγεία και την ευζωία των θαλάσσιων ζώων και φυτών.
Μαδέρα
Η Μαδέρα ολοκλήρωσε το δικό της χωροταξικό σχέδιο πολύ νωρίτερα από τα υπόλοιπα νησιά του αρχιπελάγους, λύνοντας μια σύγκρουση που υπήρχε μεταξύ ιχθυοκαλλιεργητών και τουριστικού τομέα. Οι σέρφερ παραπονούνταν για τους κλωβούς της ιχθυοκαλλιέργειας. Οι υπεύθυνοι του χωροταξικού σχεδιασμού τους μετέφεραν σε ένα καλύτερο σημείο, όπου έγιναν απρόσμενα πόλοι έλξης για όσους ασχολούνται με τις καταδύσεις. Και όσον αφορά στις ανησυχίες για μόλυνση, οι αρχές δεσμεύτηκαν ότι θα υπάρχουν τακτικοί έλεγχοι.
«Οι περιοχές θα κρατηθούν παρθένες και γι' αυτό το λόγο πρέπει προφανώς να εφαρμόσουμε προγράμματα παρακολούθησης. Θα υπάρχουν κανόνες όχι μόνο για τις ιχθυοκαλλιέργειες, αλλά και για άτομα διαφορετικών ενδιαφερόντων που σχετίζονται με αυτές» επισημαίει ο Κάρλος Αντράντε, Επικεφαλής του Τμήματος Υδατοκαλλιεργειών της Διεύθυνσης Αλιείας της Μαδέρα.
Οι περισσότερες περιοχές στο βορρά της Μαδέρας είναι προστατευόμενες, λόγω των θαλάσσιων θηλαστικών που υπάρχουν εκεί. Είναι εκτός οποιασδήποτε οικονομικής δραστηριότητας. Στις ιχθυοκαλλιέργειες έχουν δοθεί σχετικά μικρές περιοχές στην άλλη πλευρά του νησιού. Για τις εταιρίες αυτού του τομέα, είναι κάτι πολύ σημαντικό. Πέρσι διπλασίασαν την παραγωγή τους και φέτος αναμένεται να το ξανακάνουν.
Αυτή η ιχθυοκαλλιέργεια τσιπούρας προστατεύεται εδώ από τις θύελλες. Η θάλασσα έχει ιδανικό βάθος και τα ρεύματα κρατούν το νερό καθαρό. Το γεγονός ότι ο θαλάσσιος χωροταξικός σχεδιασμός έχει ορίσει αυτό το μέρος για την ανάπτυξη αντίστοιχων δραστηριοτήτων βοηθά τους επενδυτές να επεκτείνουν την επιχείρησή τους στα επόμενα χρόνια: «Για μας αποτελεί σιγουριά ότι θα έχουμε αυτό το χώρο για ένα ορισμένο διάστημα. Δεν θα μας αναγκάσουν να φύγουμε. Είναι μια πολύ καλή τοποθεσία» εξηγεί ο Πέντρο Ντινίζ, διευθυντής της Marismar.
Ο σχεδιασμός αυτός θα ανανεώνεται κάθε λίγα χρόνια για να μπορεί να ενσωματώνει νέες επιχειρηματικές δραστηριότητες από τις ακτές μέχρι τα όρια του περιφερειακού και του εθνικού θαλάσσιου χώρου: «Το γεγονός ότι ο σχεδιασμός μας είναι έτοιμος, σημαίνει ότι μπορούμε να αρχίσουμε να τον αναθεωρούμε με περισσότερες γνώσεις, δυνατότητες, συνεργασία και κοινή δουλειά με το γειτονικό αρχιπέλαγος, τα Κανάρια νησιά και τις Αζόρες» αναφέρει ο Μανουέλ Άρα Ολιβέιρα, Διευθυντής Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής της Περιφερεαικής Κυβέρνησης της Μαδέρα. Το να υπάρξει συμβιβασμός με τους γείτονες και τις δικές τους δραστηριότητες δεν είναι κάτι εύκολο.
Τουλόν
Σ' αυτό το εργαστήριο επιμόρφωσης στην Τουλόν, Γάλλοι και Αλγερινοί ειδικοί προσκλήθηκαν να συμμετάσχουν σε ένα παιχνίδι. Ονομάζεται «MSP Challenge», προσομοιώνει ένα πολυσύχναστο θαλάσσιο σύνορο, μεταξύ τριών φανταστικών κρατών, με συγκρουόμενα θαλάσσια συμφέροντα. Τέτοια προβλήματα χρειάζεται να λύσουν αυτοί που διαχειρίζονται το Χωροταξικό Σχεδιασμό, ειδικά σε περιοχές όπως είναι η Βόρεια Ευρώπη, με την εντατική αξιοποίηση του περιορισμένου θαλάσσιου χώρου.
«Εστιάζουμε σε ολες οι δραστηριότητες που είναι διασυνοριακές, όπως οι μεταφορές, ο τουρισμός, αλλά και η βιοποικιλότητα και οι περιοχές προστασίας. Η βασική πρόκληση είναι το πώς θα τις διαχειριστούμε και θα τις συντονίσουμε πέρα από συνοριακές γραμμές με έναν βιώσιμο τρόπο» τονίζει ο Αλεχάντρο Ιγκλέσιας Κάμπος, ειδικός του προγράμματος από την Διακυβερνητική Ωκεανογραφική Επιτροπή της UNESCO.
Το παιχνίδι αυτό χρησιμοποιείται σε πολλές χώρες. Είναι μια πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της Διακυβερνητικής Ωκεανογραφικής Επιτροπής της UNESCO για την προώθηση του θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασμού και τη συνεργασία μεταξύ Ευρώπης και άλλων περιοχών: «Έχουμε παραδείγματα από την Κίνα, για το πώς μπορούμε να χρηματοδοτήσουμε τη διαδικασία σχεδιασμού. Έχουμε παραδείγματα από την Νότια Αμερική για το πώς ενεργοποιούνται μειονότητες και πολλά άλλα παραδείγματα που μας βοηθούν να αναπτυχθούμε στην Ευρώπη, χρησιμοποιώντας έναν διαφορετικό σχεδιασμό, έναν πιο καινοτόμο σχεδιασμό» συμπληρώνει ο Κάμπος.
Γκραν Κανάρια
Ένας βασικός στόχος του σχεδιασμού είναι η σύνδεση της βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης με την προστασία της φύσης. Η παραλία Λας Καντέρας στην Λας Πάλμας της Γκραν Κανάρια είναι ένα λαμπρό παράδειγμα πώς ο τουρισμός και η περιβαλλοντική προστασία πηγαίνουν χέρι-χέρι. Αυτή η τοποθεσία είναι ένα καταφύγιο θαλάσσιας ζωής όπου ενδημούν εκατοντάδες είδη ψαριών και είναι ταυτόχρονα ένας τουριστικός παράδεισος για δύτες και κολυμβητές:
«Στο κέντρο μεγάλων πόλεων, μπορούμε να δημιουργήσουμε τέλεια καταφύγια άγριας ζωής, τέλεια μέρη που προσφέρονται για χαλάρωση. Μπορούμε λοιπόν να συνδυάσουμε και τα δύο. Ο κόσμος θέλει να απολαμβάνει όμορφα, ζωντανά περιβάλλοντα. Μπορεί λοιπόν να υπάρξει οικονομική ανάπτυξη από ένα σωστό καθεστώς προστασίας άγριας ζωής» εξηγεί ο Φερνάντο Τούγια, επίκουρος καθηγητής θαλάσσιας βιολογίας στο Ινσττούτο Εκοάκουα.
Το πρότζεκτ Plasmar που χρηματοδοτείται από την Ε.Ε. αναπτύσσει ένα σύστημα λήψης αποφάσεων για την προστασία της φύσης και την βελτίωση της χρήσης των θαλάσσιων περιοχών. Αποκαλύπτει πόσο κατάλληλη είναι μια περιοχή για ένα συγκεκριμένο επιχειρηματικό τομέα, λαμβάνοντας υπόψη μια πολυπαραγοντική εξίσωση: «Εφοδιάσαμε αυτό το σύστημα με πολλά δεδομένα. Προσπαθήσαμε να ταυτοποιήσουμε τις περιοχές, όπου θα μειώσουμε τις περιβαλλοντικές συνέπειες, όπου δεν θα υπάρχει σύγκρουση με την παράκτια χρήση γης και με τους άλλους θαλάσσιους τομείς» τονίζει ο Αντρέι Άμπραμιτς, συντονιστής του πρότζεκτ Plasmar.
Στον σχεδιασμό πρέπει να μπουν και οι νέοι παίκτες, όπως για παράδειγμα τα υπεράκτια αιολικά πάρκα. Γίνονται ήδη δοκιμές στην Γκραν Κανάρια. Οι ερευνητές είναι πεπεισμένοι ότι οι ανεμογεννήτριες στη θάλασσα μπορούν να συνυπάρξουν με άλλες δραστηριότητες: «Δουλεύουμε σε πρότζεκτ με τέτοιο τρόπο, ώστε οι ιχθυοκαλλιέργειες να μπορούν να λειτουργήσουν μέσα στο χώρο που βρίσκονται οι ανεμογεννήτριες, να είναι στο κέντρο του. Το θέμα λοιπόν είναι να αναπτύξουμε τις ανάλογες τεχνολογίες» αναφέρει ο Χοσέ Χοακίν Χερνάντεζ - Μπρίτο, διευθύνων σύμβουλος της Ωκεάνιας Πλατφόρμας των Κανάριων Νήσων.
Τα παράκτια κράτη μέλη της Ε.Ε. πρέπει να ολοκληρώσουν μέχρι τα τέλη Μαρτίου του 2021, το θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό τους, ενισχύοντας την θαλάσσια οικονομία και προστατεύοντας παράλληλα τα οικοσυστήματα σε στεριά και θάλασσα για τις επόμενες γενιές.