Οι πολιτικές αλλαγές, οι υψηλότερες αμυντικές δαπάνες και η στροφή προς τις εθνικές προτεραιότητες έχουν οδηγήσει σε περικοπές πολλών ευρωπαϊκών προϋπολογισμών βοήθειας.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ
Αρκετές σημαντικές δυτικοευρωπαϊκές χώρες, όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, η Ελβετία, η Γερμανία, η Γαλλία και η Ολλανδία, μείωσαν σημαντικά τους προϋπολογισμούς τους για τη βοήθεια τους τελευταίους μήνες.
Η τάση αυτή έρχεται εν μέσω κλιμακούμενων γεωπολιτικών εντάσεων και παγκόσμιας οικονομικής αβεβαιότητας, καθώς οι χώρες επιλέγουν να επικεντρωθούν περισσότερο στις δικές τους ανάγκες, όπως η αύξηση των αμυντικών δαπανών και τα μέτρα τόνωσης της εγχώριας κυβέρνησης.
Η εξωτερική βοήθεια μετριέται κυρίως μέσω της Επίσημης Αναπτυξιακής Βοήθειας (ODA), την οποία τα πλουσιότερα έθνη προσφέρουν στις αναπτυσσόμενες χώρες. Ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης συνιστά στα κράτη-χορηγούς να προσπαθούν να διαθέτουν τουλάχιστον το 0,7% του Ακαθάριστου Εθνικού Εισοδήματός τους (ΑΕΕ) για εξωτερική βοήθεια.
Το Βέλγιο αποκάλυψε ότι θα μειώσει τη χρηματοδότηση της βοήθειας κατά 25% σε διάστημα πέντε ετών, ενώ η Ολλανδία τη μείωσε κατά 30% και η Γαλλία κατά 37%.
Αυτές οι περικοπές του προϋπολογισμού θα μπορούσαν να έχουν δυνητικά καταστροφικές συνέπειες για τις ευάλωτες χώρες που βασίζονται σε μεγάλο βαθμό στην ξένη οικονομική βοήθεια, όπως η Τανζανία, το Μπαγκλαντές και η Ζάμπια.
Οι περικοπές της βοήθειας θα μπορούσαν επίσης να εκτροχιάσουν τους στόχους χρηματοδότησης του κλίματος που οι ανεπτυγμένες χώρες δεσμεύτηκαν να επιτύχουν στην COP29 τον Νοέμβριο του 2024.
Γιατί τόσες πολλές ευρωπαϊκές χώρες μειώνουν τους προϋπολογισμούς βοήθειας;
Οι πολιτικές αλλαγές, όπως η ανάληψη της εξουσίας από ακροδεξιά κόμματα στη Φινλανδία και τη Σουηδία, έχουν επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό τις περικοπές της βοήθειας. Οι ευρωπαϊκές συγκρούσεις, όπως ο πόλεμος Ρωσίας-Ουκρανίας και η απειλή ενός κλιμακούμενου εμπορικού πολέμου με τις ΗΠΑ, οδήγησαν επίσης τα κράτη να δώσουν προτεραιότητα στις αμυντικές δαπάνες έναντι των χρημάτων βοήθειας.
Ο πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου Κιρ Στάρμερ ανακοίνωσε τον Φεβρουάριο ότι τα επίπεδα της βοήθειας θα μειωθούν από το σημερινό 0,5% του ΑΕΕ στο ιστορικά χαμηλό 0,3% του ΑΕΕ έως το 2027.
Η χώρα μειώνει συστηματικά τη χρηματοδότηση της βοήθειας τα τελευταία χρόνια, λόγω της υστέρησης της οικονομίας μετά το Brexit και των οικονομικών επιπτώσεων της πανδημίας. Οι αμυντικές δαπάνες θα αυξηθούν στο 2,5% του ΑΕΠ από τον Απρίλιο του 2027.
Ομοίως, η Γαλλία έχει περικόψει τη χρηματοδότηση της βοήθειας, ενώ αντιμετωπίζει έλλειμμα ρεκόρ και συνεχιζόμενη πολιτική αναταραχή. Η κυβέρνηση αντιμετωπίζει επίσης ακροδεξιούς ισχυρισμούς ότι η αναπτυξιακή βοήθεια σπαταλά τα χρήματα των φορολογουμένων.
Η Ολλανδία έχει επίσης προβεί σε περικοπές της βοήθειας προκειμένου να εστιάσει περισσότερο στα εθνικά συμφέροντα και θα ενσωματώσει την αναπτυξιακή βοήθεια στενότερα με τις ολλανδικές εμπορικές, οικονομικές και μεταναστευτικές πολιτικές.
Αυτό σημαίνει ότι η χώρα θα διοχετεύει πλέον τα χρήματα της βοήθειας μόνο σε εγχειρήματα που την ωφελούν περισσότερο, όπως η επισιτιστική ασφάλεια, η διαχείριση των υδάτων και η παιδική και μητρική υγειονομική περίθαλψη.
Η Φινλανδία έχει υιοθετήσει μια παρόμοια στάση, παρέχοντας βοήθεια μόνο σε εκείνους τους σκοπούς που ωφελούν περισσότερο τα φινλανδικά συμφέροντα, ενώ η Σουηδία εστιάζει περισσότερο στην άμυνα, την αστυνόμευση και τις υπηρεσίες πρόνοιας.
Ωστόσο, οι εμπειρογνώμονες έχουν επισημάνει τους κινδύνους να χάσουμε από τα μάτια μας τον συστημικό, παγκόσμιο χαρακτήρα της κλιματικής αλλαγής προς όφελος των εγχώριων θεμάτων.
"Οι καταστροφές που προκαλούνται από το κλίμα δεν σέβονται τα σύνορα", λέει ο Carsten Brinkschulte, διευθύνων σύμβουλος και ιδρυτής της Dryad Networks, μιας τεχνολογικής εταιρείας που αντιμετωπίζει τις πυρκαγιές.
"Η περικοπή της βοήθειας, ιδίως της χρηματοδότησης που υποστηρίζει την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή και την ανθεκτικότητα, δεν είναι απλώς κοντόφθαλμη αλλά και οικονομικά αβάσιμη. Οι προληπτικές επενδύσεις σε ευάλωτες περιοχές είναι σημαντικά φθηνότερες από τη διαχείριση των συνεπειών του μη ελεγχόμενου κλιματικού κινδύνου", λέει.
Τι σημαίνει αυτό για τους στόχους χρηματοδότησης του κλίματος που τέθηκαν στην COP29;
Στην COP29, οι ανεπτυγμένες χώρες συμφώνησαν να παρέχουν τουλάχιστον 300 δισ. δολάρια (277,8 δισ. ευρώ) σε ετήσια βάση για τη χρηματοδότηση του κλίματος στις αναπτυσσόμενες χώρες έως το 2035. Αυτό είναι τριπλάσιο του προηγούμενου στόχου των 100 δισ. δολαρίων (92,6 δισ. ευρώ), με συνολικό στόχο να συγκεντρωθούν τουλάχιστον 1,3 τρισ. δολάρια (1,2 δισ. ευρώ) έως το 2035.
Ωστόσο, οι πρόσφατες περικοπές της ευρωπαϊκής βοήθειας ενδέχεται να καταστήσουν πολύ πιο δύσκολο για τις χώρες της Δυτικής και Βόρειας Ευρώπης να επιτύχουν αυτόν τον φιλόδοξο στόχο.
Θεωρητικά, οι ανεπτυγμένες χώρες υποτίθεται ότι διατηρούν χωριστούς προϋπολογισμούς για την αναπτυξιακή βοήθεια και τη χρηματοδότηση του κλίματος. Αυτό σημαίνει ότι η χρηματοδότηση για το κλίμα θα πρέπει να παρέχεται επιπλέον της κανονικής αναπτυξιακής βοήθειας και όχι αντί αυτής.
Ορισμένα πράγματα που συμβάλλουν στη δυσκολία διατήρησης χωριστών προϋπολογισμών περιλαμβάνουν την επικάλυψη των στόχων, όπως π.χ. διάφορα αναπτυξιακά έργα που έχουν επίσης οφέλη για το κλίμα. Οι περιορισμένοι πόροι και η έλλειψη ορισμών συμβάλλουν επίσης στο ζήτημα αυτό.
Ορισμένες χώρες που χρησιμοποιούν ένα ταμείο και για τα δύο τείνουν να δεσμεύουν χρήματα για έργα για το κλίμα και για ευρύτερους αναπτυξιακούς στόχους, ώστε να δημιουργείται κάποια διάκριση.
Πολλές χώρες επιτυγχάνουν επίσης τους στόχους τους για τη χρηματοδότηση του κλίματος με το να επαναπροσδιορίζουν την υπάρχουσα αναπτυξιακή βοήθεια ως χρηματοδότηση του κλίματος, αντί να παρέχουν νέα κεφάλαια, όπως θα έπρεπε. Το 2022, 27 δισ. δολάρια (25,1 δισ. ευρώ) από την ετήσια αύξηση των δημόσιων κονδυλίων για το κλίμα κατά 94,2 δισ. δολάρια (87,4 δισ. ευρώ) προήλθαν από την υφιστάμενη αναπτυξιακή βοήθεια.
Η Νέα Ζηλανδία και το Λουξεμβούργο είναι από τις λίγες ανεπτυγμένες χώρες που διαχωρίζουν σαφώς τη χρηματοδότηση για το κλίμα από την αναπτυξιακή βοήθεια.
"Οι στόχοι της COP για τη χρηματοδότηση του κλίματος ΘΑ επηρεαστούν, αλλά δεν είναι ακόμη σαφές κατά πόσο. Το Ηνωμένο Βασίλειο και η Σουηδία δήλωσαν ότι παραμένουν προσηλωμένες στους στόχους τους για τη χρηματοδότηση του κλίματος". Η Sarah Hearn OBE, πρώην αξιωματούχος της βρετανικής βοήθειας, δηλώνει στο Euronews Green.
"Η Ολλανδία ανακοίνωσε ότι θα μειώσει τη χρηματοδότηση για το κλίμα το 2025, στο πλαίσιο της "ολλανδικής" πρώτης προσέγγισης για τη βοήθεια, και η Ελβετία έχει ήδη μειώσει μέρος της χρηματοδότησης για το κλίμα. Η Γαλλία επανεξετάζει τη βοήθειά της και το πού θα πρέπει να γίνουν οι περικοπές της. Έτσι, η εικόνα είναι ζοφερή για τους υποστηρικτές της COP", λέει.
Η Γερμανία είχε περικόψει τη χρηματοδότηση της για το κλίμα σε 5,7 δισ. ευρώ το 2023. Ωστόσο, δεσμεύτηκε να είναι ο μεγαλύτερος χορηγός χρηματοδότησης για το κλίμα στην COP29, παρέχοντας 60 εκατ. ευρώ στο Ταμείο Προσαρμογής.
Ο Θάνος Βερούσης, καθηγητής βιώσιμης χρηματοδότησης στο Vlerick Business School, είχε μια πιο αισιόδοξη άποψη σχετικά με τους στόχους της ΕΕ για τη χρηματοδότηση του κλίματος.
"Σε χώρες όπου η κλιματική αλλαγή εξακολουθεί να είναι δευτερεύουσα σε σχέση με τις πολιτικές προτεραιότητες, ενδέχεται να δούμε σημαντικές αποκλίσεις από τις δεσμεύσεις της COP. Αντίθετα, σε περιοχές όπως η ΕΕ, όπου η κλιματική αλλαγή παραμένει κορυφαία προτεραιότητα, οι δεσμεύσεις για τη χρηματοδότηση του κλίματος είναι πιθανό να παραμείνουν σε περίοπτη θέση στην ατζέντα", λέει.
Πώς θα μπορούσαν οι μικρότεροι ευρωπαϊκοί προϋπολογισμοί βοήθειας να επηρεάσουν τις ευάλωτες χώρες;
Η ευρωπαϊκή αναπτυξιακή βοήθεια βοηθά πολυάριθμες ευάλωτες περιοχές και χώρες σε όλο τον κόσμο. Τα κονδύλια αυτά διατίθενται, μεταξύ άλλων, για την οικονομική σταθεροποίηση, αναπτυξιακά έργα, προγράμματα υγείας, οικονομική ανακούφιση και ανακούφιση από τη φτώχεια, την κλιματική αλλαγή και ανθρωπιστικούς λόγους.
"Πολλές χώρες του Παγκόσμιου Νότου αντιμετωπίζουν τη διπλή πρόκληση της φτώχειας και της κλιματικής ευπάθειας. Για αυτές, η χρηματοδότηση για το κλίμα είναι ζωτικής σημασίας όχι μόνο για τον μετριασμό αλλά και για την προσαρμογή", λέει ο Βερούσης.
"Χωρίς επαρκή προστασία, οι περικοπές στην εξωτερική βοήθεια θα υπονομεύσουν τις προσπάθειες για την οικοδόμηση της κλιματικής ανθεκτικότητας - όπως η ετοιμότητα για καταστροφές, οι γεωργικές μεταρρυθμίσεις και οι πρωτοβουλίες για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Οι μειώσεις αυτές θα αφήσουν τις χώρες αυτές ακόμη πιο εκτεθειμένες σε οικονομικά και περιβαλλοντικά σοκ, ενισχύοντας τους κινδύνους τόσο της κλιματικής αλλαγής όσο και της υπανάπτυξης".
Η Νίκη Ιγνατίου, επικεφαλής του τμήματος Γυναικών, Ειρήνης και Ασφάλειας της ActionAid UK, επεσήμανε ότι η περικοπή των προϋπολογισμών βοήθειας θα συμβάλει στην επιδείνωση των κρίσεων για τα ανθρώπινα δικαιώματα σε ορισμένες χώρες.
"Η ανακατεύθυνση της δημόσιας αναπτυξιακής βοήθειας μακριά από τις κοινότητες που πλήττονται από κρίσεις για να χρηματοδοτηθούν περαιτέρω συγκρούσεις δεν είναι μόνο ηθικά λάθος - υπονομεύει επίσης την παγκόσμια σταθερότητα και τις δεσμεύσεις του Ηνωμένου Βασιλείου για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη δικαιοσύνη των φύλων", λέει η ίδια.
"Ο Υπουργός Εξωτερικών του Ηνωμένου Βασιλείου έχει αναγνωρίσει ότι η κλιματική κρίση τροφοδοτεί τις συγκρούσεις και τον εκτοπισμό - ωστόσο η περικοπή της Επίσημης Βοήθειας προς τις κοινότητες του κόσμου που πλήττονται περισσότερο από το κλίμα θα επιτείνει τις αδικίες που αισθάνονται πιο έντονα οι γυναίκες και τα κορίτσια. Η απόφαση αυτή πρέπει να ανατραπεί πριν προκαλέσει ανεπανόρθωτη ζημιά", προσθέτει.
Η μείωση της βοήθειας σημαίνει επίσης ότι οι ευάλωτες χώρες χάνουν σημαντική πρόσβαση σε βασικά εργαλεία κλιματικής τεχνολογίας, που συχνά είναι ζωτικής σημασίας για την καταπολέμηση των φυσικών καταστροφών.
"Οι περιοχές αυτές πλήττονται συχνά σκληρά από τα κλιματικά φαινόμενα, αντιμετωπίζοντας πυρκαγιές, πλημμύρες, ξηρασίες και αποψίλωση των δασών. Η μείωση της βοήθειας αφαιρεί την πρόσβαση σε κρίσιμες τεχνολογικές καινοτομίες και υπηρεσίες που μπορούν να ενισχύσουν την τοπική κλιματική ανθεκτικότητα", σχολιάζει ο Brinkschulte.
"Αυτό ενέχει τον κίνδυνο να δημιουργηθεί ένας επικίνδυνος κύκλος: περισσότερα κλιματικά σοκ, περισσότερες εκτοπίσεις, μεγαλύτερη οικονομική αστάθεια και μεγαλύτερες μακροπρόθεσμες ανάγκες βοήθειας. Η πρόληψη είναι η μόνη βιώσιμη στρατηγική".
Πώς θα μπορούσαν οι χώρες να αποφύγουν την περικοπή της βοήθειας;
Αντί να περικόψουν ανελέητα την εξωτερική βοήθεια, αρκετοί εμπειρογνώμονες υποστηρίζουν ότι τα ευρωπαϊκά έθνη πρέπει να ανακατευθύνουν τη βοήθεια σε τομείς όπου είναι περισσότερο αναγκαία ή να την αντιμετωπίζουν ως επένδυση στις ευάλωτες χώρες και στις προσπάθειες για την κλιματική αλλαγή.
Ο κ. Βερούσης αναφέρει: "Αντί να περικόψουμε τη βοήθεια, μια πιο ευέλικτη λύση θα μπορούσε να είναι η αναπροσαρμογή των προτεραιοτήτων κατανομής της εξωτερικής βοήθειας. Οι κυβερνήσεις θα μπορούσαν να επικεντρωθούν στην αύξηση της αποτελεσματικότητας, στην αποτελεσματικότερη στόχευση της βοήθειας και στην αξιοποίηση της υποστήριξης των διεθνών οργανισμών και των αναπτυξιακών τραπεζών.
"Αυτή η προσέγγιση θα επέτρεπε μια πιο στρατηγική χρήση των περιορισμένων πόρων, ενώ παράλληλα θα εξακολουθούσε να καλύπτει τις παγκόσμιες ανάγκες."
Η θεώρηση της βοήθειας ως επένδυση, αντί για δωρεά, θα μπορούσε επίσης να συμβάλει στην αναπροσαρμογή των ευρωπαϊκών προοπτικών όσον αφορά τη χρηματοδότηση του κλίματος.
"Η αναδιαμόρφωση της βοήθειας ως επένδυση είναι μια επιλογή", λέει ο Brinkschulte. "Ένα ευρώ που δαπανάται για την ανθεκτικότητα στο κλίμα τώρα εξοικονομεί αρκετά ευρώ για την αντιμετώπιση εκτάκτων αναγκών, τις πληρωμές ασφαλιστικών εισφορών και το μεταναστευτικό κόστος αργότερα. Επιπλέον, η ανακατεύθυνση των επιδοτήσεων από τα ορυκτά καύσιμα -που εξακολουθούν να είναι τεράστιες σε πολλά έθνη- θα μπορούσε να δημιουργήσει χρηματοδότηση χωρίς να αυξήσει την πίεση στον προϋπολογισμό".