Η Ευρωπαία Συνήγορος φτάνει να προτείνει στον Frontex να «τερματίσει, να αποσύρει ή να αναστείλει τις δραστηριότητές του» σε χώρες που αποτυγχάνουν να διασώσουν μετανάστες στη θάλασσα ή παραβιάζουν τα θεμελιώδη δικαιώματα
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΗ ΕΕ κινδυνεύει να γίνει συνένοχος στους θανάτους μεταναστών στη Μεσόγειο, αν δεν αλλάξει η λειτουργία του FRONTEX. Αυτό διαπιστώνει η Ευρωπαία Συνήγορος του Πολίτη Έμιλι Ο' Ρέιλι στην πολυαναμενόμενη έκθεσή της για το ναυάγιο της Πύλου και τις ευρωπαϊκές ευθύνες για την απώλεια εκατοντάδων ζωών στη Μεσόγειο.
Η Ευρωπαία Συνήγορος φτάνει να προτείνει στον Frontex να «τερματίσει, να αποσύρει ή να αναστείλει τις δραστηριότητές του» σε χώρες που αποτυγχάνουν να διασώσουν μετανάστες στη θάλασσα ή παραβιάζουν τα θεμελιώδη δικαιώματα. Διαφορετικά, η ΕΕ κινδυνεύει να γίνει «συνένοχη» στους θανάτους, προειδοποίησε ο Ευρωπαίος Διαμεσολαβητής σε νέα έκθεση.
Η έρευνα του Συνηγόρου του Πολίτη ξεκίνησε μετά το ναυάγιο Adriana τον Ιούνιο του 2023, του υπερφορτωμένου πλοίου που βυθίστηκε στα ανοιχτά της Μεσσηνίας και υπολογίζεται ότι προκάλεσε το θάνατο πάνω από 600 μεταναστών. Τα ευρήματα, που δόθηκαν στη δημοσιότητα το πρωί της Τετάρτης, προσφέρουν μια πιο προσεκτική ματιά στη συχνά ταραχώδη σχέση μεταξύ της υπηρεσίας συνόρων της ΕΕ και των αρχών των κρατών μελών.
Τι διαπιστώνει η Συνήγορος της ΕΕ
Η Συνήγορος διαπιστώνει ότι ο Frontex «δεν παραβίασε κάποιον από τους σχετικούς κανόνες και διαδικασίες», αλλά σημειώνει ότι η ικανότητα του Οργανισμού να λειτουργεί στη θάλασσα επηρεάζεται σοβαρά από τον σχεδιασμό του, γεγονός που καθιστά τον οργανισμό εξαρτημένο από τη συγκατάθεση και την καλή θέληση των εθνικών αρχών.
Ως αποτέλεσμα, ο Frontex δεν ενεργεί ανεξάρτητα λέει η Συνήγορος ώστε να τηρεί τους κανόνες της ΕΕ, ακόμη και σε ακραίες περιπτώσεις όπου η ζωή των ανθρώπων βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο.
«Υπάρχει προφανής ένταση μεταξύ των υποχρεώσεων του Frontex για τα θεμελιώδη δικαιώματα από τη μία και του καθήκοντός του να υποστηρίζει τα κράτη μέλη στον έλεγχο της διαχείρισης των συνόρων από την άλλη», δήλωσε η Έμιλι Ο'Ράιλι.
«Η συνεργασία με τις εθνικές αρχές όταν υπάρχουν ανησυχίες σχετικά με την εκπλήρωση των υποχρεώσεών τους για έρευνα και διάσωση ενέχει τον κίνδυνο να καταστήσει την ΕΕ συνένοχη σε ενέργειες που παραβιάζουν τα θεμελιώδη δικαιώματα και κοστίζουν ζωές».
Συνήγορος: το έβλεπαν να βυθίζεται και δεν μπορούσαν να παρέμβουν
Όσον αφορά το ναυάγιο Αντριάνα, αναφέρει η έκθεση, ο Frontex είχε «πλήρη επίγνωση των ανησυχιών που υπήρχαν επί χρόνια για τις ελληνικές αρχές, συμπεριλαμβανομένων τεκμηριωμένων κατηγοριών για συστηματικές απωθήσεις». Και όμως, παρά τη γνώση αυτή, οι κανόνες λειτουργίας του «εμπόδισαν τον Frontex από το να αναλάβει πιο ενεργό ρόλο στο περιστατικό της Αντριάνα», σημειώνει στην έκθεση.
Η Διαμεσολαβήτρια εκφράζει τη λύπη της για την έλλειψη εσωτερικών κατευθυντήριων γραμμών του οργανισμού για την έκδοση κλήσεων κινδύνου (Mayday), μια διεθνή διαδικασία για την προειδοποίηση για απειλητικές για τη ζωή καταστάσεις έκτακτης ανάγκης.
Ο Frontex δεν εξέδωσε Mayday όταν εντόπισε για πρώτη φορά το Αντριάνα από το αεροπλάνο που έστειλε στο σημείο. Σύμφωνα με τους ισχύοντες κανόνες, ο Frontex δεν επιτρεπόταν να μεταβεί στην τοποθεσία του πλοίου σε κρίσιμες στιγμές, χωρίς την άδεια των ελληνικών αρχών.
Κατά συνέπεια, λέει η έκθεση, ο Frontex βρέθηκε στη σκηνή του πλοίου μόνο δύο φορές — μία για λίγο με αεροπλάνο δύο ώρες αφότου οι ιταλικές αρχές προειδοποίησαν αρχικά και στη συνέχεια 18 ώρες αργότερα με ένα drone αφού το σκάφος είχε ήδη βυθιστεί.
Ευθύνες και στις ελληνικές Αρχές
Η ευθύνη, ωστόσο, δεν βαρύνει εξ ολοκλήρου τον Οργανισμό: οι ελληνικές Αρχές δεν απάντησαν στο μήνυμα του Frontex σε «τέσσερις διαφορετικές περιπτώσεις» κατά τη διάρκεια της τραγωδίας και αρνήθηκαν την προσφορά του πρακτορείου να στείλει ένα επιπλέον αεροσκάφος στην περιοχή, αναφέρει η έκθεση.
«Πρέπει να αναρωτηθούμε γιατί ένα σκάφος που τόσο προφανώς χρειάζεται βοήθεια δεν έλαβε ποτέ αυτή τη βοήθεια παρά το γεγονός ότι ένας οργανισμός της ΕΕ, οι αρχές δύο κρατών μελών, η κοινωνία των πολιτών και ιδιωτικά πλοία γνώριζαν την ύπαρξή του. Γιατί οι αναφορές περί συνωστισμού, φαινομενικής έλλειψης σωσίβιων, παιδιών στο πλοίο και πιθανών θανάτων απέτυχαν να πυροδοτήσουν έγκαιρες προσπάθειες διάσωσης που θα μπορούσαν να είχαν σώσει εκατοντάδες ζωές», αναρωτήθηκε η Έμιλι Ο'Ράιλι.
Σύσταση ανεξάρτητης ευρωπαϊκής επιτροπής για λογοδοσία
Βασιζόμενη σε αυτό και σε παρόμοια επεισόδια, η Διαμεσολαβήτρια συνιστά στον Frontex να «τερματίσει, να αποσύρει ή να αναστείλει τις δραστηριότητές του» σε κράτη μέλη που επίμονα παραβλέπουν τις υποχρεώσεις έρευνας και διάσωσης και παραβιάζουν τα θεμελιώδη δικαιώματα.
Η συνεργασία του Frontex με την Ελλάδα, η οποία περιλαμβάνει περίπου 500 στελέχη του μόνιμου σώματος στην ηπειρωτική χώρα και τα νησιά του Αιγαίου, είναι ένα καυτό θέμα συζήτησης μετά το ναυάγιο της Αντριάνα.
Στον απόηχο της τραγωδίας, ο υπεύθυνος θεμελιωδών δικαιωμάτων του οργανισμού ζήτησε αναστολή των δραστηριοτήτων, αλλά ο εκτελεστικός διευθυντής του, Χανς Λέιτενς, υποβάθμισε αργότερα την πρόταση, λέγοντας ότι η απόφαση έπρεπε να είναι «ισορροπημένη».
Στην έκθεσή της, η Έμιλι Ο'Ράιλι προειδοποιεί ότι εάν ο Frontex συνεχίσει τη συνεργασία του με χώρες της πρώτης γραμμής ελλείψει «σημαντικών αλλαγών», η δέσμευση της ΕΕ για την προστασία των ανθρώπινων ζωών θα τεθεί υπό αμφισβήτηση. Η Ο'Ράιλι προτρέπει την ΕΕ να τροποποιήσει τη νομική εντολή του Frontex και να εξασφαλίσει υψηλότερο βαθμό ανεξαρτησίας.
«Ο Frontex περιλαμβάνει «ακτοφυλακή» στο όνομά της, αλλά η τρέχουσα εντολή και η αποστολή της σαφώς υπολείπονται σε αυτό», λέει. «Εάν ο Frontex έχει καθήκον να βοηθήσει να σωθούν ζωές στη θάλασσα, αλλά λείπουν τα εργαλεία για αυτό, τότε αυτό είναι ξεκάθαρο θέμα των νομοθετών της ΕΕ».
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΕπιπλέον, η Διαμεσολαβήτρια ζητεί τη σύσταση μιας ανεξάρτητης εξεταστικής επιτροπής που θα μπορεί να εξετάσει τους μεγάλους αριθμούς θανάτων στη Μεσόγειο και την ευθύνη που φέρουν οι εθνικές αρχές, ο Frontex και τα θεσμικά όργανα της ΕΕ.
Σημείωσε ότι ενώ ο Συνήγορος του Πολίτη ερευνά τις ενέργειες της ελληνικής ακτοφυλακής, δεν υπάρχει ενιαίος μηχανισμός λογοδοσίας σε επίπεδο ΕΕ που θα μπορούσε να διερευνήσει ανεξάρτητα τον ρόλο των ελληνικών αρχών, τον ρόλο της Frontex και τον ρόλο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, που είναι υπεύθυνη για τη διασφάλιση της συμμόρφωσης με τις διατάξεις των θεμελιωδών δικαιωμάτων σύμφωνα με τις συνθήκες της ΕΕ.