Μετά την Τυνησία και τη Μαυριτανία, η Ευρωπαϊκή Ένωση βρήκε έναν νέο «στρατηγικό» εταίρο για τον περιορισμό της παράτυπης μετανάστευσης: την Αίγυπτο
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΗ Ευρωπαϊκή Ένωση υπέγραψε το σαββατοκύριακο «συνολική εταιρική σχέση» ύψους 7,4 δισεκατομμυρίων ευρώ με την Αίγυπτο, ποσό που υπερβαίνει κατά πολύ τις συμφωνίες ύψους 700 εκατομμυρίων ευρώ και 210 εκατομμυρίων ευρώ που συνήφθησαν αντίστοιχα με την Τυνησία και τη Μαυριτανία.
Ωστόσο, η λογική πίσω από τις τρεις συμφωνίες είναι η ίδια: η διοχέτευση χρημάτων για τη σταθεροποίηση μιας ταλαντευόμενης οικονομίας και στον περιορισμό των ροών παράτυπης μετανάστευσης.
Όπως δήλωσε από το Κάιρο η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, η Αίγυπτος δεν μπορούσε να αποφευχθεί "δεδομένου του πολιτικού και οικονομικού σας βάρους, καθώς και της στρατηγικής σας θέσης σε μια πολύ ταραγμένη γειτονιά, η σημασία των σχέσεών μας θα αυξηθεί μόνο με την πάροδο του χρόνου".
Για την Αίγυπτο, η ανάγκη είναι ιδιαίτερα πιεστική: η χώρα βρίσκεται εν μέσω μιας καταστροφικής κρίσης που προκαλείται από μια τέλεια καταιγίδα υψηλού πληθωρισμού, μεγάλου χρέους, επίμονου εμπορικού ελλείμματος, αυξανόμενων επιτοκίων και έλλειψης ξένου συναλλάγματος. Τα δεινά έχουν επιδεινωθεί σημαντικά από τον πόλεμο της Ρωσίας στην Ουκρανία, ο οποίος διατάραξε τις παγκόσμιες αγορές σιταριού και ώθησε τις τιμές των τροφίμων σε επίπεδα ρεκόρ, και από τις επιθέσεις των Χούτι στη διώρυγα του Σουέζ, οι οποίες στέρησαν εν μέρει από το Κάιρο ετήσια έσοδα ύψους 10 δισεκατομμυρίων δολαρίων.
Η διογκούμενη αναταραχή οδήγησε την Αίγυπτο να ζητήσει το τέταρτο δάνειο από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) από το 2016 ύψους 8 δισεκατομμυρίων δολαρίων (7,3 δισεκατομμυρίων ευρώ). Σε αντάλλαγμα, η χώρα συμφώνησε να υποτιμήσει το εθνικό της νόμισμα, να εισαγάγει κυμαινόμενη συναλλαγματική ισοτιμία, να επιβραδύνει τις δαπάνες της για υποδομές και να διατηρήσει τη βιωσιμότητα του χρέους.
Η συμφωνία ύψους 7,4 δισ. ευρώ με την ΕΕ έχει επίσης ισχυρή οικονομική διάσταση: 5 δισ. ευρώ σε δάνεια με ευνοϊκούς όρους για τη στήριξη των μακροοικονομικών μεταρρυθμίσεων της Αιγύπτου και 1,8 δισ. ευρώ σε πρόσθετες επενδύσεις στο πλαίσιο της πολιτικής γειτονίας του μπλοκ, για την ενίσχυση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και της ψηφιακής συνδεσιμότητας. Όσον αφορά τη διαχείριση της μετανάστευσης, η συμφωνία προβλέπει 200 εκατ. ευρώ για την πάταξη του λαθρεμπορίου και της εμπορίας ανθρώπων, ως μέρος μιας ευρύτερης δέσμης μη επιστρεπτέων επιχορηγήσεων ύψους 600 εκατ. ευρώ.
Με μια πρώτη ματιά, το κονδύλι των 200 εκατομμυρίων ευρώ φαίνεται μικρό σε σύγκριση, ιδίως δεδομένου ότι ο περιορισμός της παράτυπης μετανάστευσης αποτελεί προτεραιότητα που μοιράζονται και τα 27 κράτη μέλη, ανεξάρτητα από την πολιτική τους κλίση, και ότι η Αίγυπτος φιλοξενεί σήμερα πάνω από 500.000 πρόσφυγες από κοντινές χώρες, κυρίως από το Σουδάν και τη Συρία.
Αλλά οι Βρυξέλλες βλέπουν τα πράγματα ολιστικά: η τοποθέτηση μετρητών σε ένα μέρος μπορεί να διαχυθεί σε άλλα. Σύμφωνα με αυτό το σκεπτικό, η τόνωση της εγχώριας οικονομίας της Αιγύπτου μπορεί να συμβάλει εξίσου -ή ίσως και περισσότερο- στον έλεγχο της παράτυπης μετανάστευσης από ό,τι η ενίσχυση των πραγματικών συνοριακών ελέγχων.
Τα τελευταία χρόνια, η ΕΕ έχει δει μια δραματική αύξηση των αιτήσεων ασύλου από Αιγύπτιους υπηκόους: από 6.616 το 2021 σε 26.512 το 2023, σύμφωνα με την υπηρεσία ασύλου του μπλοκ (EUAA). Οι περισσότερες από αυτές τις αιτήσεις καταγράφηκαν στην Ιταλία (69%), ακολουθούμενη από την Ελλάδα σε μακρινή δεύτερη θέση (9%). Αυτό εξηγεί γιατί οι πρωθυπουργοί Τζόρτζια Μελόνι και Κυριάκος Μητσοτάκης συμμετείχαν στο ταξίδι της φον ντερ Λάιεν.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η σημαντική αύξηση των αιτήσεων διεθνούς προστασίας δεν αντιστοιχεί σε ανάλογη αύξηση των ποσοστών αναγνώρισης. Η EUAA εκτιμά ότι μεταξύ 6 και 7% αυτών των αιτήσεων ήταν επιτυχείς, ένας πολύ χαμηλός αριθμός.
"Οι Αιγύπτιοι που μεταναστεύουν στο εξωτερικό θεωρείται ότι επηρεάζονται κυρίως από οικονομικούς παράγοντες και την αναζήτηση εργασίας", ανέφερε ο οργανισμός σε μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2022, για να εξηγήσει γιατί οι περισσότερες από αυτές τις αιτήσεις διεθνούς προστασίας απορρίφθηκαν.
Τα ευρήματα σημειώνουν ότι οι Αιγύπτιοι που επιδιώκουν να φτάσουν στην Ευρώπη δεν αναχωρούν από τις αιγυπτιακές ακτές, καθώς τα θαλάσσια σύνορα φυλάσσονται προσεκτικά. Αντ' αυτού, οι περισσότεροι ταξιδεύουν στη Λιβύη και στη συνέχεια επιχειρούν να διασχίσουν τη Μεσόγειο Θάλασσα. Μια μειοψηφία επιλέγει να πετάξει προς την Τουρκία και να προσπαθήσει να εισέλθει στο μπλοκ μέσω Βουλγαρίας ή Ελλάδας.
Επιπλέον, ο οργανισμός υπογραμμίζει τη θέση της Αιγύπτου ως χώρας διέλευσης για τους μετανάστες που προέρχονται από το Κέρας της Αφρικής, οι οποίοι συχνά βασίζονται στους ίδιους διακινητές με τους Αιγύπτιους.
«Αδέσμευτη και μη καθορισμένη»
Ο οργανισμός, ωστόσο, επισημαίνει δύο επιπλέον "παράγοντες ώθησης" που οδηγούν στην έξοδο των Αιγυπτίων πολιτών: την καταπίεση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την "κατάσταση ασφαλείας", μια αναφορά στην αντιτρομοκρατική εκστρατεία στη χερσόνησο του Σινά.
Μετά το πραξικόπημα του 2013, ο Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι, πρώην στρατηγός, ενίσχυσε τη νομή της εξουσίας, επέκτεινε τα προεδρικά του προνόμια και εμβάθυνε τον ρόλο του στρατού στην πολιτική ζωή, προκαλώντας κατηγορίες για πελατειακές σχέσεις, συντεχνίες και διαφθορά.
Ως αποτέλεσμα, οργανώσεις όπως η Freedom House, η Human Rights Watch και η Διεθνής Αμνηστία περιγράφουν την Αίγυπτο ως μια αυταρχική χώρα όπου η ελευθερία της έκφρασης και του συνέρχεσθαι αναγνωρίζεται νομικά αλλά περιορίζεται σημαντικά στην πράξη. Τα δικαστήρια, τα μέσα ενημέρωσης και ο ιδιωτικός τομέας είναι υποταγμένα στο κράτος και οι διακρίσεις εις βάρος μειονοτήτων, όπως τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα, οι χριστιανοί Κόπτες, οι σιίτες και οι έγχρωμοι, είναι ευρέως διαδεδομένες. Η αναφερόμενη χρήση βασανιστηρίων και εξαναγκαστικών εξαφανίσεων κατά πολιτικών επικριτών και αντιφρονούντων έχει επίσης προκαλέσει διεθνή συναγερμό.
Κατά τη διάρκεια της συνέντευξης Τύπου που παραχώρησε με τον αλ Σίσι, η φον ντερ Λάιεν υποσχέθηκε να "προωθήσει τη δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα", αλλά δεν διευκρίνισε περαιτέρω.
Εκπρόσωπος της Επιτροπής δήλωσε αργότερα ότι τα ανθρώπινα δικαιώματα αποτελούν μέρος των σχέσεων ΕΕ-Αιγύπτου από την έναρξη ισχύος της συμφωνίας σύνδεσης το 2004 και θα συνεχίσουν να αποτελούν μέρος της ενισχυμένης εταιρικής σχέσης.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ"Υπάρχουν πολλά ζητήματα που πρέπει να αντιμετωπιστούν και απαιτούν τη συνεργασία μας με την Αίγυπτο. Δεν μπορούμε να προσποιούμαστε ότι αυτή η χώρα δεν υπάρχει ούτε μπορούμε απλώς να την αγνοούμε", δήλωσε ο εκπρόσωπος, υπογραμμίζοντας το έργο που έχει γίνει για την παροχή βοήθειας στη Λωρίδα της Γάζας.
Τα 5 δισεκατομμύρια ευρώ σε δάνεια με ευνοϊκούς όρους θα εκταμιευθούν υπό τη συμφωνία "πολιτικών μεταρρυθμίσεων", εξήγησε το εκτελεστικό όργανο, αλλά η τελική χρήση των χρημάτων αυτών, τα οποία θα μεταφερθούν απευθείας στο αιγυπτιακό δημόσιο ταμείο, θα είναι "μη δεσμευμένα και μη καθορισμένα", πράγμα που σημαίνει ότι η κυβέρνηση θα απολαμβάνει ένα άνετο περιθώριο διακριτικής ευχέρειας για τις δαπάνες.
Αυτό το μεγάλο στοίχημα είναι λανθασμένο, λέει ο Claudio Francavilla, αναπληρωτής διευθυντής στο Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, επειδή επικεντρώνεται υπερβολικά στην καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων και αποτυγχάνει να αντιμετωπίσει την παρακμή του κράτους δικαίου που έχει συμβάλει στην οικονομική αναταραχή και έχει απομακρύνει τους επενδυτές από τη χώρα. Τόσο το ΔΝΤ όσο και οι δηλώσεις της ΕΕ έκαναν λόγο για την ανάγκη αποκατάστασης της "εμπιστοσύνης" ώστε να επιστρέψουν οι ξένες επενδύσεις.
"Η οικονομική κρίση στην Αίγυπτο είναι πολύ, πολύ βαθιά συνυφασμένη με την κρίση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων", δήλωσε ο Francavilla στο Euronews.
"Η Αίγυπτος έχει λίγο πολύ μια στρατιωτική αυταρχική ηγεσία που στραγγαλίζει κάθε μέρος της ζωής στη χώρα, συμπεριλαμβανομένης της οικονομίας, και μέσω της καταστολής της έχει απαλλαγεί από οτιδήποτε μοιάζει με έλεγχο και ισορροπία στην εξουσία".
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ"Αν δεν αντιμετωπίσουμε αυτά τα ζητήματα, απλά κλωτσάμε το κουτάκι στο δρόμο", πρόσθεσε. "Η επόμενη κρίση είναι προ των πυλών".
Η Sara Prestianni, διευθύντρια υπεράσπισης στο EuroMed Rights, ένα δίκτυο ανθρωπίνων δικαιωμάτων, κάλεσε το μπλοκ να κάνει μια "σαφή" σύνδεση μεταξύ των πληρωμών και του κράτους δικαίου. Διαφορετικά, η εταιρική σχέση "κινδυνεύει να αποτελέσει απλώς μια νομιμοποίηση της αυταρχικής διολίσθησης που χαρακτηρίζει σήμερα τα καθεστώτα του Αλ Σίσι. Έτσι, όλα αυτά τα είδη μεταρρυθμίσεων, όλη αυτή η συνεργασία, πρέπει να συνδέονται αυστηρά με όρους σεβασμού των θεμελιωδών δικαιωμάτων του κράτους δικαίου".
Ακόμη και αν η αιγυπτιακή οικονομία βρει σταθερές βάσεις και οι Αιγύπτιοι πολίτες έχουν λιγότερους λόγους να εγκαταλείψουν την πατρίδα τους, όπως ελπίζουν οι Βρυξέλλες στο πλαίσιο του σχεδίου πολλών δισεκατομμυρίων, θα εξακολουθήσει να υπάρχει ένα άλυτο ζήτημα σχετικά με την τύχη των Σουδανών και άλλων εθνικοτήτων που έχουν αναζητήσει καταφύγιο στη χώρα ή διέρχονται από το έδαφός της.
Η ευρωπαϊκή πίεση για τη μείωση των παράτυπων αναχωρήσεων θα μπορούσε να ενθαρρύνει τις αιγυπτιακές αρχές να διπλασιάσουν τα "κατασταλτικά τους εργαλεία", προειδοποιεί ο Άντριου Γκέντες, διευθυντής του Κέντρου Μεταναστευτικής Πολιτικής στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο (EUI), οδηγώντας σε μεγαλύτερη ταλαιπωρία όσους αισθάνονται ταλαιπωρημένα από τον πόλεμο έθνη.
"Οι αιτούντες άσυλο στην Αίγυπτο εξαρτώνται σε πολύ μεγάλο βαθμό από την ανθρωπιστική βοήθεια, ζουν σε πολύ άσχημες συνθήκες και έχουν υψηλά επίπεδα ανεργίας. Είναι απίθανο οι πόροι που παρέχει η ΕΕ να κατευθυνθούν από τις αιγυπτιακές αρχές προς τη βελτίωση αυτής της κατάστασης", δήλωσε ο Geddes στο Euronews, χαρακτηρίζοντας τη συνεργασία ως "συναλλακτική συμφωνία".
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ"Η κατάσταση για τους αιτούντες άσυλο και τους πρόσφυγες στην Αίγυπτο μπορεί να επιδεινωθεί και, για όσους προσπαθήσουν να μετακινηθούν, τα ταξίδια μπορεί να γίνουν ακόμη πιο επικίνδυνα και θανατηφόρα".