Ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι αρουσίασε το πολυαναμενόμενο σχέδιο της Ουκρανίας στο κοινοβούλιο του Κιέβου την Πέμπτη. Τι περιέχει, τι δεν περιέχει και τι σχέση έχει το ΝΑΤΟ με όλα αυτά;
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ
Αφού το παρουσίασε στους σημαντικότερους συμμάχους της Ουκρανίας και στους δύο υποψηφίους για την προεδρία των ΗΠΑ, ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι παρουσίασε το σχέδιο νίκης του στο κοινοβούλιο του Κιέβου.
Η πρόταση περιλαμβάνει πέντε σημεία, με πρώτο την πρόταση για ένταξη στο ΝΑΤΟ.
Σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία, το 84% των Ουκρανών επιθυμεί η χώρα τους να είναι μέλος της συμμαχίας.
Πάνω από δυόμισι χρόνια μετά την πλήρους κλίμακας εισβολή της Ρωσίας και τους αμέτρητους βομβαρδισμούς, το κατεστραμμένο ενεργειακό σύστημα και τις χιλιάδες ζωές που θυσιάστηκαν για την υπεράσπιση της χώρας, το επίπεδο υποστήριξης του ΝΑΤΟ δεν είναι απλώς σταθερό - αυξάνεται συνεχώς.
Οι Ουκρανοί καταλαβαίνουν ότι αν ήταν στο ΝΑΤΟ, η Μόσχα δεν θα είχε εισβάλει το 2014 και στη συνέχεια ξανά το 2022.
Μετά την πρώτη ρωσική εισβολή και την παράνομη προσάρτηση της Κριμαίας το 2014, πέντε χρόνια αργότερα, το 2019, η Ουκρανία τροποποίησε το Σύνταγμά της με τη δέσμευση να γίνει μέλος.
Υπογράφοντας την τροπολογία, ο πρώην πρόεδρος Πέτρο Ποροσένκο δήλωσε στο κοινοβούλιο ότι η Ουκρανία «θα πρέπει να υποβάλει αίτημα για ένταξη στην ΕΕ και να λάβει σχέδιο δράσης για ένταξη στο ΝΑΤΟ το αργότερο έως το 2023».
Και η Ουκρανία το έκανε, αλλά υπό πολύ διαφορετικές συνθήκες. Τον Σεπτέμβριο του 2022, έξι μήνες μετά την πλήρους κλίμακας εισβολή της Ρωσίας, το Κίεβο υπέβαλε αίτηση ένταξης στο ΝΑΤΟ, αφού το Κρεμλίνο διακήρυξε ότι είχε προσαρτήσει το νοτιοανατολικό τμήμα της χώρας, συμπεριλαμβανομένων των εδαφών που δεν ελέγχει.
Είναι η Ουκρανία τώρα πιο κοντά στο ΝΑΤΟ;
Η απάντηση είναι ναι και όχι. Δύο χρόνια αφότου το Κίεβο απέστειλε την αίτηση, το ΝΑΤΟ έχει επανειλημμένα εκφράσει τη θέση του, λέγοντας ότι η συμμαχία «καταδικάζει με τον πιο έντονο τρόπο τον βίαιο και απρόκλητο επιθετικό πόλεμο της Ρωσίας εναντίον της Ουκρανίας - η οποία είναι μια ανεξάρτητη, ειρηνική και δημοκρατική χώρα και στενός εταίρος του ΝΑΤΟ».
«Το ΝΑΤΟ και οι σύμμαχοι συνεχίζουν να παρέχουν στην Ουκρανία πρωτοφανή επίπεδα υποστήριξης, συμβάλλοντας στη διατήρηση του θεμελιώδους δικαιώματός της στην αυτοάμυνα», λέει η Συμμαχία.
Το ΝΑΤΟ έχει επίσης επανειλημμένα αναφερθεί στην πολιτική "ανοικτών θυρών" προς την Ουκρανία, αλλά δεν έχει προχωρήσει πέρα από αυτό.
Η πολιτική των "ανοικτών θυρών" δεν ισχύει μόνο για την Ουκρανία. Βασίζεται στο άρθρο 10 της Συνθήκης της Ουάσινγκτον, το οποίο αναφέρει ότι η ένταξη είναι ανοικτή σε κάθε "ευρωπαϊκό κράτος που είναι σε θέση να προωθήσει τις αρχές αυτής της Συνθήκης και να συμβάλει στην ασφάλεια της βορειοατλαντικής περιοχής".
Αλλά ακόμη και αν οι πόρτες του ΝΑΤΟ είναι ανοιχτές, όπως ισχυρίζεται η συμμαχία, η Ουκρανία δεν μπόρεσε να εισέλθει σε αυτές.
Αίνιγμα Ουκρανίας-ΝΑΤΟ
Το ΝΑΤΟ έχει δηλώσει ότι η Ουκρανία θα ενταχθεί στις τάξεις του και η πορεία της προς τη συμμαχία είναι μη αναστρέψιμη. Αλλά έχει πει ότι το Κίεβο δεν μπορεί να ενταχθεί ενώ βρίσκεται σε πόλεμο και αρνήθηκε να θέσει χρονοδιάγραμμα για την ένταξη. Το Κίεβο, από την άλλη πλευρά, επιμένει ότι η Ουκρανία χρειάζεται το ΝΑΤΟ για να τελειώσει τον πόλεμο.
Οι επικριτές λένε ότι τα στρατιωτικά πρότυπα της Ουκρανίας δεν είναι εφάμιλλα της συμμαχίας και ότι η ανατολικοευρωπαϊκή χώρα έχει πολύ δρόμο να διανύσει. Άλλοι όμως υποστηρίζουν ότι η Ουκρανία έχει ήδη αποδείξει ότι διαθέτει έναν από τους ισχυρότερους στρατούς στην Ευρώπη, γεγονός που δεν σημαίνει πλέον ότι η ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ θα πρέπει να θεωρείται "mésalliance" - ένας ακατάλληλος γάμος.
Με δεδομένο το αίνιγμα της ένταξης, μια ιδέα κυκλοφορεί ευρέως στα μέσα ενημέρωσης τις τελευταίες εβδομάδες: το δυτικογερμανικό μοντέλο. Το μοντέλο αυτό συνεπάγεται την εισδοχή στο ΝΑΤΟ μόνο εκείνων των τμημάτων της χώρας στα οποία το Κίεβο ασκεί πλήρη έλεγχο.
Ο πρώην γενικός γραμματέας της συμμαχίας Γενς Στόλτενμπεργκ δήλωσε ότι μπορεί να υπάρχουν τρόποι για να καταστεί αυτό εφικτό, όπως οι εγγυήσεις ασφαλείας που παρέχουν οι ΗΠΑ στην Ιαπωνία, οι οποίες δεν καλύπτουν τα νησιά Κουρίλ.
Η Ιαπωνία έχει διεκδικήσει τέσσερα από τα νησιά του αρχιπελάγους ως δικά της, ωστόσο ελέγχονται από τη Ρωσία μετά την κατάληψή τους από τη Σοβιετική Ένωση το 1945.
"Όταν υπάρχει βούληση, υπάρχουν τρόποι να βρεθεί λύση", δήλωσε στους FT σε συνέντευξή του.
Εξηγώντας πώς θα μπορούσε ενδεχομένως να λειτουργήσει αυτό, ο Στόλτενμπεργκ δήλωσε στους FT, "χρειάζεται μια γραμμή που να ορίζει πού γίνεται επίκληση του άρθρου 5 και η Ουκρανία πρέπει να ελέγχει όλο το έδαφος μέχρι αυτό το σύνορο".
Εδώ είναι που τα πράγματα γίνονται ακόμη πιο περίπλοκα.
Η άποψη του Κιέβου για το μοντέλο ένταξης της Δυτικής Γερμανίας στο ΝΑΤΟ
Έχουν περάσει σχεδόν δύο χρόνια από τότε που η Ουκρανία απελευθέρωσε την πόλη Χερσώνα και τη δεξιά όχθη του ποταμού στον οποίο στηρίζεται η περιοχή.
Έκτοτε, η περιοχή βρίσκεται υπό τον έλεγχο του Κιέβου, αλλά ταυτόχρονα δέχεται καθημερινά βομβαρδισμούς και επιθέσεις με πυροβολικό και μη επανδρωμένα αεροσκάφη από τον ρωσικό στρατό. Πού θα ήταν αυτή η οριοθετική γραμμή στην περιοχή της Χερσώνας;
Πού θα βρισκόταν στο Χάρκοβο, τη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Ουκρανίας, η οποία είναι εντελώς ελεύθερη, αλλά και όπου οι ρωσικές πυραυλικές επιθέσεις είναι σχεδόν καθημερινό φαινόμενο;
Πού θα ήταν στη Ζαπορίζια, την πόλη που απέχει 50 χιλιόμετρα από τις γραμμές του μετώπου, η οποία έχει γίνει στόχος ρωσικών βομβαρδισμών και σημαντικός κόμβος για τις ουκρανικές δυνάμεις;
Ή ακόμη και στο Κίεβο; Η πρωτεύουσα δεν ήταν ποτέ υπό ρωσικό έλεγχο, αλλά το νοσοκομείο για παιδιά που καταστράφηκε από ρωσικούς πυραύλους μόλις πριν από λίγους μήνες θα βρισκόταν εντός ή εκτός αυτής της κόκκινης γραμμής;
Με απλά λόγια, το "ουκρανικό τείχος" δεν υπάρχει - ακόμη και το Λβιβ στη Δυτική Ουκρανία, λιγότερο από 100 χιλιόμετρα μακριά από την Πολωνία και τα σύνορα του ΝΑΤΟ, εξακολουθεί να βομβαρδίζεται από τη Ρωσία.
Πώς το βλέπει η Μόσχα και το δίλημμα του Ζελένσκι
Οι περισσότεροι δυτικοί υποστηρικτές αναγνωρίζουν ότι η Μόσχα θα μισούσε την ιδέα ενός δυτικογερμανικού μοντέλου ΝΑΤΟ για την Ουκρανία.
Ένα από τα κύρια επιχειρήματα της απόφασης του Ρώσου προέδρου Βλαντίμιρ Πούτιν να εισβάλει στην Ουκρανία ήταν η υποτιθέμενη επέκταση του ΝΑΤΟ. Απευθυνόμενοι στον ρωσικό πληθυσμό, οι αξιωματούχοι της Μόσχας συχνά ισχυρίζονται ότι οι ρωσικές δυνάμεις πολεμούν ήδη το ΝΑΤΟ στην Ουκρανία.
Αλλά η Μόσχα δεν είχε πολλά να πει όταν η Φινλανδία και η Σουηδία παρέδωσαν ταυτόχρονα τις επίσημες επιστολές τους για την υποβολή αιτήσεων στο ΝΑΤΟ τον Μάιο του 2022, τρεις μήνες μετά την πλήρη εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία.
Οι πιθανές φιλοδοξίες του Κιέβου δεν θα περάσουν απαρατήρητες με τον ίδιο τρόπο και η Μόσχα θα μισούσε πράγματι την ιδέα ενός δυτικογερμανικού μοντέλου ΝΑΤΟ για την Ουκρανία. Αλλά είναι ακόμη πιο δύσκολο, δεδομένου ότι και οι περισσότεροι Ουκρανοί θα το μισούσαν.
Όχι μόνο θα ήταν δύσκολο να πουληθεί αυτή η ιδέα στα υπάρχοντα μέλη του ΝΑΤΟ, τα οποία σίγουρα θα αμφισβητήσουν τα σύνορα του ΝΑΤΟ στην Ουκρανία, αλλά θα ήταν σχεδόν αδύνατο να εφαρμοστεί για τους Ουκρανούς.
Πρώτον, λόγω των νομικών περιορισμών.
Σύμφωνα με τον πρώτο αντιπρόεδρο του κοινοβουλίου της Ουκρανίας, Oleksandr Korniienko, αυτό θα απαιτούσε αλλαγές στο Σύνταγμα, οι οποίες δεν μπορούν να γίνουν, καθώς θα ερχόταν σε σύγκρουση με τον στρατιωτικό νόμο.
Ο στρατιωτικός νόμος, που κηρύχθηκε την πρώτη ημέρα της πλήρους εισβολής της Ρωσίας το 2022, έχει περιορίσει ορισμένα συνταγματικά δικαιώματα και ελευθερίες. Το άρθρο 157 του Συντάγματος ορίζει ότι το Σύνταγμα δεν μπορεί να τροποποιηθεί "υπό συνθήκες στρατιωτικού νόμου ή κατάστασης έκτακτης ανάγκης".
Ωστόσο, το Συνταγματικό Δικαστήριο συνέχισε το έργο του κατά τη διάρκεια του πολέμου, αν και σε περιορισμένη βάση.
Ειδικότερα, η χορήγηση στην Ουκρανία του καθεστώτος υποψήφιας χώρας για ένταξη στην ΕΕ έδωσε κίνητρο στην κυβέρνηση να ξεκινήσει μια νέα σειρά μεταρρυθμίσεων για να ανταποκριθεί στις προσδοκίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, μία από τις οποίες είναι η διασφάλιση μιας ανεξάρτητης δικαιοσύνης.
Πώς αισθάνονται οι Ουκρανοί;
Ακόμη και αν οι ουκρανικές αρχές βρουν τρόπο να χαράξουν μια λίγο πολύ σαφή διαχωριστική γραμμή και να τροποποιήσουν το Σύνταγμα, θα πρέπει να αντιμετωπίσουν τον ουκρανικό λαό.
Η επίσημη θέση της ουκρανικής κυβέρνησης, του προέδρου Ζελένσκι και του υπουργού Εξωτερικών, ήταν ότι "δεν θα υπάρξει ανταλλαγή εδαφών για την κατάπαυση του πυρός ή την ειρήνη".
Δυόμισι χρόνια μετά την εισβολή πλήρους κλίμακας, σχεδόν κάθε ουκρανική οικογένεια έχει κάποιον στην πρώτη γραμμή του μετώπου- πολλοί έχασαν τους αγαπημένους τους και πολλοί περιμένουν τα μέλη της οικογένειάς τους να επιστρέψουν από τη ρωσική αιχμαλωσία, ενώ δεν έχουν κανένα νέο αν είναι ζωντανοί και αν θα επιστρέψουν.
Κάθε Ουκρανός έχει βιώσει τους ρωσικούς βομβαρδισμούς και τις επιθέσεις μη επανδρωμένων αεροσκαφών για πάνω από 960 ημέρες και νύχτες. Εκατομμύρια έχουν εγκαταλείψει την Ουκρανία και έχουν εκτοπιστεί στο εσωτερικό της χώρας.
Θα είναι πολύ δύσκολο για τον Ζελένσκι να πει σε αυτούς τους ανθρώπους ότι κάποια από τα εδάφη θα προστατεύονται από το ΝΑΤΟ, αλλά τα άλλα όχι. Οι Ουκρανοί αισθάνονται ότι το τίμημα που έχουν ήδη πληρώσει και η θυσία που χρειάστηκε να κάνουν είναι πάρα πολύ υψηλή.
Αισθάνονται ότι δεν μπορούν να δεχτούν καμία παραχώρηση σε αυτό το στάδιο, όταν υπερασπίστηκαν σθεναρά τη χώρα τους και την ιδέα ενός δημοκρατικού ελεύθερου κόσμου ενάντια σε όλες τις πιθανότητες, όταν ο υπόλοιπος κόσμος έλεγε ότι δεν ήταν θέμα του "αν" αλλά του "πότε" η Ουκρανία θα πέσει στη Ρωσία.
Και ο Ζελένσκι το γνωρίζει πολύ καλά, αφού είδε τη δημοτικότητά του να βυθίζεται. Ενώ πάνω από το 84% των Ουκρανών υποστηρίζουν την πλήρη ένταξη της χώρας στο ΝΑΤΟ, μόλις το 59% του πληθυσμού εμπιστεύεται τον Zelenskyy, γνωρίζει ότι οι δυσκολότερες και πιο περίπλοκες, αν όχι αδύνατες, διαπραγματεύσεις που μπορεί να αντιμετωπίσει δεν θα είναι με το ΝΑΤΟ ή τις ΗΠΑ, αλλά με το έθνος που εκπροσωπεί.