ΜΚΟ αναφέρουν ότι στα σύνορα τα ανθρώπινα δικαιώματα των μεταναστών «είναι σχεδόν ανύπαρκτα»
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ
Οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων επέκριναν την απόφαση της Πολωνίας να αναστείλει προσωρινά το δικαίωμα των μεταναστών που φθάνουν μέσω των συνόρων με τη Λευκορωσία να υποβάλουν αίτηση ασύλου, φοβούμενες ότι μπορεί να επιδεινώσει την τρέχουσα ανθρωπιστική κρίση.
"Αυτό που αποτελεί ήδη μια de facto πραγματικότητα στα σύνορα Πολωνίας-Λευκορωσίας τα τελευταία τρία χρόνια μπορεί να θεσμοθετηθεί περαιτέρω με την εφαρμογή του νέου νόμου", έγραψε η Oxfam σε έκθεση που δημοσιεύθηκε την περασμένη εβδομάδα.
Ο Πολωνός πρόεδρος Αντρέι Ντούντα, εδραίωσε τη νομοθεσία μετά την υπογραφή της την Τετάρτη, αφού προηγουμένως την είχε επικρίνει, και δήλωσε ότι η απόφαση ήταν "απαραίτητη για την ενίσχυση της ασφάλειας των συνόρων μας".
Η εφαρμογή του νόμου έρχεται σε μια εποχή που η Πολωνία ενισχύει τα εξωτερικά σύνορα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σε μια προσπάθεια να προστατευτεί από τη Ρωσία και τη Λευκορωσία που φέρονται να χρησιμοποιούν τις μεταναστευτικές ροές προς την ΕΕ.
Η Πολωνία έχει κατηγορήσει το Μινσκ ότι προσφέρει εύκολα αποκτώμενες τουριστικές βίζες σε ανθρώπους από εύθραυστες χώρες της Αφρικής και της Μέσης Ανατολής και στέλνει το ρεύμα των ανθρώπων στα πολωνικά σύνορα σε μια προσπάθεια να αποσταθεροποιήσει την Πολωνία και να σπείρει το χάος.
Η διαδρομή από τη Λευκορωσία προς την Πολωνία μέσω του δάσους Białowieża έγινε δημοφιλής για πρώτη φορά το 2021.
Οι αρχές της Βαρσοβίας είναι πεπεισμένες ότι η εκστρατεία έχει ενορχηστρωθεί από τον πρόεδρο της Λευκορωσίας Αλεξάντερ Λουκασένκο σε αντίποινα για τις κυρώσεις που επέβαλε η ΕΕ στη χώρα του μετά τις αμφιλεγόμενες προεδρικές εκλογές του 2020, οι οποίες απορρίφθηκαν ευρέως ως ούτε ελεύθερες ούτε δίκαιες.
Ο Λουκασένκο, λένε, δίνει εντολές σε συνεργασία με τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντίμιρ Πούτιν, ο οποίος φέρεται να έχει προσπαθήσει με πολλαπλούς τρόπους να τιμωρήσει το μπλοκ για τη συνεχή υποστήριξή του στην Ουκρανία.
Η συνοριακή περιοχή είναι διαβόητη για το επικίνδυνο έδαφος και τις σκληρές συνθήκες, συμπεριλαμβανομένης της έκθεσης σε παγωμένες θερμοκρασίες του χειμώνα, της ανεπαρκούς πρόσβασης σε τρόφιμα, καταφύγιο και βοήθεια. Σε συνδυασμό με τα φυσικά εμπόδια που έχει επιβάλει η πολωνική κυβέρνηση, το δάσος έχει γίνει παγίδα για τους ανθρώπους που ταξιδεύουν προς τα σύνορα, με αποτέλεσμα συχνά σημαντικό αριθμό τραυματισμών, εξαφανίσεων και θανάτων.
Επιπλέον, οι μαρτυρίες ανθρωπιστικών οργανώσεων, δημοσιογράφων και μεταναστών παρέχουν σημαντικές αποδείξεις για εκτεταμένες παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων τόσο από τους Πολωνούς όσο και από τους Λευκορώσους συνοριοφύλακες.
"Αυτό που συμβαίνει στα σύνορα είναι μια ανθρωπιστική κρίση και κρίση ανθρωπίνων δικαιωμάτων", δήλωσε στο Euronews η επικεφαλής της Oxfam για την προώθηση της Ουκρανίας, Σάρα Ρίντ.
Η ίδια δήλωσε ότι εξετάζοντας το πρόβλημα από τη σκοπιά της εθνικής ασφάλειας, η Πολωνία αποτυγχάνει να δει την κατάσταση "ως μια ανθρωπιστική κρίση και κρίση ανθρωπίνων δικαιωμάτων", η οποία απαιτεί "λύσεις για την ανθρωπιστική κρίση και τα ανθρώπινα δικαιώματα".
"Οι άνθρωποι θα πρέπει να μπορούν να υποβάλλουν αίτηση ασύλου, ανεξάρτητα από το πολιτικό παιχνίδι που παίζεται. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο έχουμε νόμους, για να διατηρούμε τους κανόνες ανεξάρτητα από την πολιτική", δήλωσε.
Επαναπροωθήσεις
"Η Πολωνία έχει υιοθετήσει μια πολιτική pushbacks, παρά το γεγονός ότι αυτό είναι παράνομο σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, το ευρωπαϊκό δίκαιο και το πολωνικό σύνταγμα", αναφέρει η Oxfam στην έκθεσή της.
Η επαναπροώθηση, η πράξη της αναγκαστικής επιστροφής των μεταναστών από τα σύνορα χωρίς ατομική αξιολόγηση των αναγκών προστασίας τους, θεωρείται παραβίαση της αρχής της μη επαναπροώθησης που ενσωματώνεται τόσο στο διεθνές όσο και στο ευρωπαϊκό δίκαιο.
Αυτή απαγορεύει στα κράτη να απελαύνουν ανθρώπους σε μια χώρα όπου μπορεί να αντιμετωπίσουν απειλές για τη ζωή ή την ελευθερία τους.
Αρχικά, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέφρασε την αποδοκιμασία της για την πρόταση νόμου του Τουσκ, υπενθυμίζοντας στα κράτη μέλη της ΕΕ την "υποχρέωσή τους να παρέχουν πρόσβαση στη διαδικασία ασύλου. Ωστόσο, δύο μήνες αργότερα, οι Βρυξέλλες άλλαξαν απροσδόκητα τη στάση τους και εξέδωσαν νέα δήλωση, επιτρέποντας πλέον στα κράτη μέλη να "δράσουν αποφασιστικά" για να "εγγυηθούν την ασφάλεια και την εδαφική ακεραιότητα".
"Κάναμε άλλο ένα αποφασιστικό βήμα για να υποστηρίξουμε τα κράτη μέλη μας που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή για την αντιμετώπιση των υβριδικών απειλών από την απαράδεκτη οπλοποίηση της μετανάστευσης από τη Ρωσία και τη Λευκορωσία", δήλωσε η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα Φον ντερ Λάιεν.
Ενώ οι Βρυξέλλες ενέκριναν το επίμαχο σχέδιο της Πολωνίας, οι κατευθυντήριες γραμμές επέμειναν ότι τα μέτρα που εφαρμόζονται σχετικά με το άσυλο πρέπει να είναι "αναλογικά" και "προσωρινά" και "πρέπει να σέβονται τα θεμελιώδη δικαιώματα και την αρχή της μη επαναπροώθησης".
Ο Τουσκ διατύπωσε το νομοσχέδιο ως αναγκαία απάντηση για την καταπολέμηση των παράνομων μεταναστευτικών ροών που, όπως λέει, ενορχηστρώνονται από τη Ρωσία και τη Λευκορωσία, τις οποίες χαρακτήρισε "σοβαρή και πραγματική απειλή" για την εθνική ασφάλεια.
"[Η κυβέρνηση Τουσκ] έχει μια πραγματικά επικίνδυνη αφήγηση που βασίζεται στην ασφαλειοποίηση και τη στρατιωτικοποίηση. Αρχίζουν να αντιγράφουν το αφήγημα του υβριδικού πολέμου, αυτό θέλουν η Λευκορωσία και η Ρωσία. Αυτή είναι η δικαιολογία για την παραβίαση των δικαιωμάτων - δεν είναι αιτούντες άσυλο, δεν είναι άνθρωποι, είναι μόνο όπλα", προειδοποίησε η Καταρζίνα Τζαρνότα, συντονίστρια έρευνας και έργου της πολωνικής ΜΚΟ Helsinki Foundation for Human Rights.
Η προσωρινή αναστολή του δικαιώματος υποβολής αίτησης ασύλου προβλέπει συγκεκριμένες εξαιρέσεις, συμπεριλαμβανομένων των ανηλίκων, των εγκύων γυναικών, των ατόμων με ειδικές ανάγκες υγειονομικής περίθαλψης, εκείνων που θεωρούνται ότι διατρέχουν "πραγματικό κίνδυνο ή βλάβη" και, ίσως αποτελεί έκπληξη, των πολιτών χωρών όπως η Λευκορωσία.
Ο Φίλιπ Ρακόζι, δικηγόρος και μέλος του διοικητικού συμβουλίου της Nomada Association, μιας πολωνικής οργάνωσης που παρέχει υποστήριξη σε πρόσφυγες, δήλωσε ότι η πρόβλεψη για την αποδοχή προσφύγων που διαφεύγουν από τη Λευκορωσία ήταν κάτι που ζήτησε ο πρόεδρος Αντρέι Ντούντα κατά την προετοιμασία του νόμου.
"Ζήτησε [ο Ντούντα] να επιτρέψει η Πολωνία στους Λευκορώσους που αναζητούν καταφύγιο στην Πολωνία να έχουν πρόσβαση στη διαδικασία ασύλου, επειδή οι Λευκορώσοι τώρα νομίζω ότι είναι η δεύτερη μεγαλύτερη ομάδα ανθρώπων που ζητούν άσυλο στην Πολωνία", εξήγησε στο Euronews.
Ωστόσο, ομάδες ανθρωπίνων δικαιωμάτων εξέφρασαν ανησυχίες σχετικά με τη διάταξη αυτή, καθώς αναθέτει την ευθύνη στους συνοριοφύλακες να καθορίσουν ποιος χαρακτηρίζεται ως "ευάλωτος".
"Εναπόκειται πλέον στους μεμονωμένους συνοριοφύλακες να κάνουν επί τόπου μια εκτίμηση αν κάποιος ανήκει σε ευάλωτη ομάδα", σημείωσε η Ριντ. Πρόσθεσε ότι τα άτομα που ανήκουν σε αυτές τις ομάδες μπορεί να μην είναι πάντα άμεσα αναγνωρίσιμα.
Ο Ρακόζι δήλωσε ότι ο νόμος δεν περιγράφει τις συγκεκριμένες τυπικές απαιτήσεις που πρέπει να τηρεί ο συνοριοφύλακας όταν απορρίπτει μια αίτηση.
"Δεν υπάρχει διαδικασία σχετικά με την απόρριψη που γίνεται από τον συνοριοφύλακα για την αποδοχή μιας αίτησης ασύλου", δήλωσε ο Ρακόζι. "Όλα αυτά βασίζονται πλέον στην καλή πίστη της κυβέρνησης και των συνοριοφυλάκων".
Μιλώντας για την περιορισμένη πρόσβαση των ανθρωπιστικών οργανώσεων στη λεγόμενη νεκρή ζώνη, γνωστή και ως ζώνη αποκλεισμού, ο Ρακόζι δήλωσε ότι δεν υπάρχουν εξωτερικοί μηχανισμοί, όπως η παρουσία οργανώσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων, για την παρακολούθηση των δραστηριοτήτων των συνοριοφυλάκων.
"Δεν έχουμε καμία εγγύηση ότι οι συνοριοφύλακες πράγματι τηρούν αυτόν τον νέο νόμο", προειδοποίησε.
Η ζώνη αποκλεισμού
Τον Ιούνιο του 2024, η πολωνική κυβέρνηση καθιέρωσε μια προσωρινή ζώνη απομόνωσης ως μια περιοχή που ήταν απαγορευμένη για το ευρύ κοινό.
"Στόχος της είναι να προστατεύσει το ευρύ κοινό από πιθανές απειλές και να ελαχιστοποιήσει όσο το δυνατόν περισσότερο τις επιβαρύνσεις που επιβάλλονται στις τοπικές κοινότητες και επιχειρήσεις", δήλωσε το πολωνικό Υπουργείο Εσωτερικών και Διοίκησης στο Euronews σε γραπτή δήλωση.
Δηλώνουν ότι "οι ισχύοντες κανονισμοί δεν εμποδίζουν τις ανθρωπιστικές οργανώσεις και τις οργανώσεις παροχής βοήθειας να διαδίδουν πληροφορίες σχετικά με απειλητικές για τη ζωή καταστάσεις στη συνοριακή περιοχή".
Αν και η ζώνη δεν είναι εντελώς απαγορευμένη για τους δημοσιογράφους και τις ανθρωπιστικές οργανώσεις, η πρόσβαση σε αυτήν είναι δυνατή μόνο εάν υποβληθεί προηγουμένως αίτηση με συγκεκριμένες λεπτομέρειες σχετικά με την προβλεπόμενη είσοδο, απαίτηση που οι ανθρωπιστικές οργανώσεις αισθάνονται ότι περιορίζεται.
Η Egala είναι μια ΜΚΟ που παρέχει ανθρωπιστική βοήθεια, ιατρική υποστήριξη και νομική συνδρομή σε ανθρώπους που κινούνται στα σύνορα. Η επικεφαλής υπεράσπισης της οργάνωσης, Αλεξάντρα Γκιουλίνσκα, δήλωσε ότι η εταιρεία κλήθηκε να παράσχει συγκεκριμένη ώρα και τοποθεσία στην αίτησή της προκειμένου να εισέλθει στη ζώνη.
"Είναι αδύνατο με τις καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, λαμβάνεις μια κλήση στο τηλέφωνο συναγερμού σου και πρέπει να πας αμέσως. Δεν είναι μια λειτουργική διαδικασία για να κάνεις αίτηση για πρόσβαση σε αυτή την περιοχή", δήλωσε η Γκιουλίνσκα.
Το υπουργείο Εσωτερικών της Πολωνίας υποστήριξε ότι η χρήση της νεκρής ζώνης οδήγησε σε μείωση των απόπειρων παράτυπης διέλευσης των συνόρων κατά 64%.
"Από την εγκαθίδρυση της νεκρής ζώνης, η Συνοριοφυλακή κατέγραψε 6.130 απόπειρες παράνομης διέλευσης των συνόρων. Αντίθετα, στις 89 ημέρες που προηγήθηκαν της θέσπισης της νεκρής ζώνης, σημειώθηκαν 17.030 τέτοιες απόπειρες", ανέφερε το υπουργείο.
Ωστόσο, οι ανθρωπιστικές οργανώσεις με τις οποίες συνομίλησε το Euronews δήλωσαν ότι λόγω της ζώνης αποκλεισμού, στην οποία συχνά τους παρέχεται ελάχιστη έως καθόλου πρόσβαση, είναι δύσκολο να διαμορφωθεί μια σαφής εικόνα της κατάστασης. Αντ' αυτού, βασίζονται σε μαρτυρίες ή σε στοιχεία που παρέχονται από την Ένωση We Are Monitoring.
"Είναι δύσκολο να μιλήσουμε για την κλίμακα αυτής της κρίσης και την κλίμακα των διελεύσεων", δήλωσε η Gulińska. "Η πραγματική κλίμακα βρίσκεται κάπου μεταξύ των δικών μας δεδομένων και των δεδομένων της κυβέρνησης".
Η ζώνη δεν είναι νέα ιδέα, καθιερώθηκε για πρώτη φορά το 2021, όταν τότε ονομαζόταν Ζώνη Έκτακτης Ανάγκης. Η απαγορευμένη ζώνη, η οποία είχε αρχικά οριστεί για περίοδο 30 ημερών, παρατάθηκε πολλές φορές μέχρι να αρθεί επίσημα τον Ιούνιο του 2022.
Τον Μάιο του 2024, ένας Πολωνός στρατιώτης μαχαιρώθηκε θανάσιμα από άτομα που επιχείρησαν να διασχίσουν τα σύνορα. Ο θάνατός του, σε συνδυασμό με τις αυξανόμενες ανησυχίες για την ασφάλεια, οδήγησε στην επαναφορά της νεκρής ζώνης στις 13 Ιουνίου 2024.
Ακριβώς ένα μήνα αργότερα, στις 13 Ιουλίου, η Πολωνία ψήφισε έναν αμφιλεγόμενο νόμο που απαλλάσσει τους στρατιώτες, τους συνοριοφύλακες και τους αστυνομικούς από την ποινική ευθύνη για ακατάλληλη χρήση πυροβόλων όπλων στα σύνορα.
Ο κανόνας τέθηκε σε εφαρμογή σε μια προσπάθεια "να αντιμετωπιστούν οι επιθετικές πράξεις που διαπράττουν οι μετανάστες και να κυβιστούν οι παράνομες δραστηριότητες των εγκληματικών οργανώσεων που εμπλέκονται στη διακίνηση ανθρώπων", δήλωσε το υπουργείο Εσωτερικών.
'Τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι σχεδόν ανύπαρκτα σε αυτά τα σύνορα'
Ο νέος νόμος περί όπλων προκάλεσε ανησυχίες από ομάδες ανθρωπίνων δικαιωμάτων, οι οποίες πιστεύουν ότι δεν αποτελεί απειλή μόνο για τους μετανάστες, αλλά και για τους εργαζόμενους σε ανθρωπιστικές οργανώσεις, τους κατοίκους και το προσωπικό των συνόρων.
"Σε αυτή τη ζώνη, δεν ξέρουμε τι συμβαίνει. Έτσι, αν κάποιος από τους ανθρώπους περάσει τα σύνορα και καταλήξει στη ζώνη αποκλεισμού και τραυματιστεί, δεν μπορούμε να μην έχουμε πρόσβαση για να τον βοηθήσουμε. Και φοβόμαστε να μπούμε μέσα, ειδικά δεδομένου ότι ο νόμος θα σήμαινε ότι δεν θα υπήρχαν νομικές συνέπειες για τη χρήση όπλων εναντίον μας", δήλωσε στο Euronews η υπάλληλος πεδίου της Egala,Καταρζίνα Γκμιρτσάκ.
Η Oxfam έγραψε ότι "οι εργαζόμενοι από την Egala παρατήρησαν ότι η βία επιδεινώθηκε από τον Ιούνιο και μετά" και με βάση μαρτυρίες, αναφέρουν περιπτώσεις ξυλοδαρμών, συνήθη χρήση δακρυγόνων ή σπρέι πιπεριού, κατακρεουργήματα από σκύλους, ένστολους που αναγκάζουν τους ανθρώπους να διασχίσουν συρματοπλέγματα ή κρύα ποτάμια, και κατάσχεση τηλεφώνων, χρημάτων και ρούχων.
"Τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι σχεδόν ανύπαρκτα σε αυτά τα σύνορα", δήλωσε.
Πρόσθεσε ότι ως εργαζόμενος σε ανθρωπιστική βοήθεια, "είναι δύσκολος ο ρόλος σου, όταν θέλεις να βοηθήσεις αλλά δεν ξέρεις τι θα συμβεί. Ακόμη και όταν χρησιμοποιείς το νόμο".