Από τους ανέμους της ερήμου του Καρακαλπακστάν έως τις αυλές της Αντιτζάν, η μουσική και χορευτική κληρονομιά του Ουζμπεκιστάν παραμένει μια ζωντανή γλώσσα πολιτισμού και μνήμης.
Από τους ψιθύρους αρχαίων μελωδιών μέχρι τους παλμούς του σύγχρονου χορού, το Ουζμπεκιστάν φέρει μια εξαιρετική κληρονομιά. Είναι ένας ζωντανός ιστός ρυθμού, τραγουδιού και κίνησης που συνεχίζει να εξελίσσεται, ενώ κρατά βαθιά τις ρίζες του στην ιστορία.
Σε όλες τις διαφορετικές περιοχές της χώρας, κάθε μελωδία, κάθε χειρονομία και κάθε βήμα περιγράφει και καθορίζει τη γη και τους ανθρώπους της, μετατρέποντας την άυλη κληρονομιά σε κάτι που γίνεται αισθητό και μοιράζεται στο παρόν.
Οι άνεμοι του Καρακαλπακστάν
Στις απέραντες εκτάσεις του Καρακαλπακστάν, εκεί που η έρημος συναντά τον ποταμό, ο άνεμος φαίνεται να μουρμουρίζει με μνήμες.
Το Μουσικό Σύνολο Μακόμ του Καρακαλπακστάν διατηρεί και επαναερμηνεύει την παραδοσιακή μουσική, αντλώντας από αιώνια ποίηση και μελωδία. «Όταν το σύνολό μας εκτελεί ένα κομμάτι, γίνεται πρωτίστως με αγάπη και αφοσίωση για αυτόν τον τόπο», λέει ο Σανταντίν Σαπάγιεφ, καλλιτεχνικός διευθυντής του συνόλου.
Ένα από τα χαρακτηριστικά έργα τους, οι Άνεμοι του Τζεϊχούν, συνδυάζει παραδοσιακά τραγούδια λαπάρ με τα λόγια του Ιμπραχίμ Γιουσουφόφ, εθνικού ποιητή του Ουζμπεκιστάν και ήρωα του Καρακαλπακστάν. Το έργο κυλάει σαν τον ποταμό Αμού Ντάρια, συνδυάζοντας φωνές και όργανα σε κάτι ταυτόχρονα αρχαίο και άμεσο.
Η Ιλμίρα Ουραζμπάγεβα από το σύνολο «Αϊκουλάς» λέει: «Η πολιτιστική ζωή του Καρακαλπακστάν προσφέρει μια γέφυρα μεταξύ των γενεών: επιτρέπει στους νέους, είτε κατανοούν είτε μαθαίνουν ακόμη, να συνδεθούν με την ιστορία τους και να φέρουν τις σημασίες του παρελθόντος στη πνευματική μας ζωή.»
Κάθε χτύπος τυμπάνου και κάθε δόνηση της χορδής του ντούταρ στο Καρακαλπακστάν μοιάζει με συνομιλία ανάμεσα στις γενιές. Ο χορός και η μουσική δεν είναι μόνο παραστάσεις· είναι πράξεις μνήμης, μια γέφυρα που προχωρά μπροστά.
Σασμακόμ: η ψυχή της Μπουχάρα
Στην αρχαία πόλη της Μπουχάρα, η μουσική γίνεται διαλογισμός. Το Σασμακόμ, μια πολύπλοκη και σεβαστή κλασική μορφή, δεν είναι για τα πόδια που χορεύουν αλλά για την ψυχή. Ανάπτυξη μεταξύ τέλους 18ου και αρχών 19ου αιώνα, οι διαπλεκόμενες μελωδίες του συχνά περιγράφονται ως διάλογος ανάμεσα στην καρδιά και την θεϊκή αρμονία.
Ο καθηγητής Μπεχρούζ Μπολτάγεφ του Πανεπιστημίου της Μπουχάρα λέει: «Απαιτεί χρόνια πειθαρχίας. Δεν μπορεί ο καθένας να το εκτελέσει. Για να το κυριαρχήσεις, χρειάζεσαι μουσικό αυτί, ισχυρή βάση και πρέπει να ξεκινήσεις από νεαρή ηλικία.»
Το Σασμακόμ καλλιεργεί υπομονή, ακρίβεια και βάθος, αξίες που διαμόρφωσαν γενιές Ουζμπέκων μουσικών. Η διαχρονική του γοητεία βρίσκεται όχι μόνο στην ομορφιά του, αλλά και στο ηθικό και εκπαιδευτικό του πνεύμα, δημιουργώντας μια ζωντανή τάξη ήχου και νοήματος.
Χαρούμενα βήματα Αντζιάν
Εάν το Σασμακόμ είναι η μουσική της περισυλλογής, η Πολκα της Αντζιάν είναι η εκρηκτική της αντίθεση: γεμάτη ενέργεια και χαρά. Στην κοιλάδα Φεργκάνα, η πολκα πηδά σε δρόμους και αυλές, ενώνοντας ανθρώπους όλων των ηλικιών.
«Άνθρωποι από 7 έως 70 ετών μπορούν να χορέψουν την Πολκα της Αντζιάν», λέει ο Αλίσερ Τζοτζιμπόγιεφ, επικεφαλής του Λαϊκού Συνόλου Αντζιάν Πολκάσι. «Την προσαρμόζουμε για παιδιά, μαθητές και νέους· ανήκει σε όλους.»
Η Αντζιάν Πολκα γεννήθηκε τη δεκαετία του 1930 και υπάρχουν δύο διαφορετικές ιστορίες για την αρχή της: είτε σε θεατρική σκηνή, είτε στις γιορτές και γάμους.
Η χορογραφία της ενσωματώνει πνεύμα ευκινησίας, κοινότητας και υπερηφάνειας. Ο χορογράφος Αμπντουλαζίζ Γιουσούποφ το περιγράφει ζωντανά: «Οι κινήσεις μας δείχνουν δύναμη: ανύψωση λίθων, τέντωμα τόξου, βήμα των ηλικιωμένων. Κάθε χειρονομία έχει νόημα.»
Ο χορός αιχμαλωτίζει την καθημερινή ζωή και την ιδεαλιστική ομορφιά, θυμίζοντας ότι η χαρά είναι επίσης βασικό στοιχείο της κληρονομιάς.
Λάζγκι: η φωτιά της Χίβα
Καθώς η αυγή ζεσταίνει τις αρχαίες στέγες της Χίβα, ξυπνά ένας χορός: Λάζγκι. Ένας από τους αρχαιότερους χορούς του κόσμου, με ρίζες που ξεπερνούν τα 3.000 χρόνια, γεννημένος στο Χορεζμ. Χορός φωτιάς, πνεύματος και χαράς. Κάθε κίνηση αντηχεί τον άνεμο, τον ήλιο και τον παλμό της ζωής.
«Όποιος εκτελεί Λάζγκι, όπου κι αν χορεύεται, πάντα στέκεται στραμμένος προς τον ήλιο», εξηγεί η καθηγήτρια Γκαβχάρ Ματζοκούμποβα της Ακαδημίας Λάζγκι Χορεζμ. «Η ζωή πρώτα ρέει στα δάχτυλα, μετά στους καρπούς, τους ώμους, το σώμα — και ο άνθρωπος ξαναζωντανεύει. Αυτή είναι θεϊκή μουσική. Κανείς λόγος δεν μπορεί να την περιορίσει.»
Σήμερα, το Λάζγκι έχει ξεπεράσει σύνορα. Καλλιτέχνες από Αυστρία, Ιαπωνία και Ηνωμένο Βασίλειο ήρθαν στο Ουζμπεκιστάν για να το μάθουν. Ακαδημαϊκοί σε διεθνή συνέδρια το έχουν χαρακτηρίσει ακόμη και «διπλωματικό χορό», μια πολιτιστική γλώσσα ικανή να γεφυρώνει διαφορές εκεί που τα λόγια αποτυγχάνουν.
Ζωντανή κληρονομιά
Από τις ανεμοδαρμένες πεδιάδες του Καρακαλπακστάν έως τις ερημικές πόλεις της Χίβα, από τους στοχαστικούς τόνους της Μπουχάρα έως τους χαρούμενους ρυθμούς της Αντζιάν, η άυλη κληρονομιά του Ουζμπεκιστάν συνεχίζει να ανθίζει όχι ως ένα κειμήλιο, αλλά ως ζωντανή έκφραση ταυτότητας.
Κάθε περιοχή προσθέτει μια ξεχωριστή φωνή στη πολιτιστική συμφωνία της χώρας. Μαζί αποκαλύπτουν μια κοινή αλήθεια: η κληρονομιά υπάρχει μέσω της συμμετοχής.
Όταν οι χορευτές υψώνουν τα χέρια στον ήλιο ή ένας μουσικός παίζει μια μελωδία αιώνων στο ντούταρ, το παρελθόν ζωντανεύει ξανά στη στιγμή.
Όπως λέει ο Σανταδίν Σαπάγιεφ, κάθε εκτέλεση ξεκινά «με αγάπη και αφοσίωση σε αυτόν τον τόπο». Αυτή η αφοσίωση αντηχεί σε όλη τη χώρα, στα τραγούδια των νέων εκτελεστών, στις τάξεις και τα φεστιβάλ.
Η άυλη κληρονομιά του Ουζμπεκιστάν επιβιώνει όχι μόνο μέσω της μνήμης αλλά και μέσω της κίνησης. Είναι ένας διαχρονικός ρυθμός που μεταφέρει το πνεύμα του λαού του από τις αρχαίες μελωδίες στον σύγχρονο κόσμο.