ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ12 Ιουνίου 1987. Είναι ίσως η πιο διάσημη ομιλία του Αμερικανού προέδρου Ρόναλντ Ρέιγκαν. Με φόντο την Πύλη του Βραδεμβούργου, καλεί τον ηγέτη της Σοβιετικής Ένωσης να ρίξει το Τείχος του Βερολίνου.
Ο Πάβελ Παλαστσένκο ήταν διερμηνέας στις συνομιλίες των δύο ανδρών. Υποστηρίζει πως ο Γκορμπατσόφ και ο Ρέιγκαν δεν «έμειναν» στη διάσημη αυτή φράση: «Σίγουρα ήταν μια εμφάνιση που προκαλούσε αίσθηση. Αλλά η Μόσχα την εξέλαβε ως θεατρική. Όταν αργότερα ρωτήθηκε γι’ αυτό ο Γκορμπατσόφ, σχολίασε πως “όλοι γνωρίζουμε πως το πρώτο επάγγελμα του προέδρου Ρέιγκαν ήταν η ηθοποιία”. Διότι ήταν προφανές πως ο Γκορμπατσόφ δεν είχε τη δυνατότητα να γκρεμίσει το Τείχος. Και όταν τελικώς το Τείχος έπεσε, αυτό συνέβη με την επιθυμία και την απόφαση των Γερμανών».
Ένα τμήμα του Τείχους κατέχει περίοπτη θέση στο γραφείο του πρώην προέδρου της Σοβιετικής Ένωσης. Είκοσι πέντε χρόνια πριν, όμως, ούτε ο Γκορμπατσόφ ούτε ο Γερμανός καγκελάριος Χέλμουτ Κολ μπορούσαν να φανταστούν μια τόσο γρήγορη επανένωση της Γερμανίας. Και δεν ήταν οι μόνοι.
«Μπορώ να πω με βεβαιότητα πως μεγάλη ανησυχία είχε η Μάργκαρετ Θάτσερ. Την είδα αρκετές φορές εκείνους τους μήνες και εκείνα τα χρόνια. Η ανησυχία της ήταν εκτεταμένη. Φοβόταν ακόμα και για βελούδινες επαναστάσεις στην κεντρική Ευρώπη, που είναι μια παράδοξη θέση διότι, όπως είναι προφανές, θα ήταν καπιταλιστικές επαναστάσεις. Και αν υπήρχε ένας υποστηρικτής του πραγματικού, ανεξέλεγκτου καπιταλισμού, αυτός ήταν η Θάτσερ. Ωστόσο, η Θάτσερ διέθετε και το γονίδιο της σταθερότητας.
»Παρόμοια ήταν και η θέση του Φρανσουά Μιτεράν. Μας υποστήριξε ενεργά στην πρόληψη της δημιουργίας πρόσθετων στρατιωτικών υποδομών στην Ανατολική Γερμανία, στη μη διάδοση των πυρηνικών όπλων, στη μη ανάπτυξη επιπλέον στρατευμάτων στη Γερμανία και στη μείωση αυτών των στρατευμάτων», θυμάται ο Παλαστσένκο.
Το 1989 ο Ίγκορ Μαξίμιτσεφ εργαζόταν ως υψηλόβαθμος διπλωμάτης στη σοβιετική πρεσβεία στη Γερμανία. Θυμάται πως η πτώση του Τείχους κάθε άλλο παρά τραγική θεωρήθηκε στο Κρεμλίνο: «Ο Γκορμπατσόφ ήταν χαρούμενος. Χαρούμενος επειδή επιτέλους το πρόβλημα του Τείχους δεν υπήρχε πλέον. Είχε εξαφανιστεί από τους ίδιους τους Γερμανούς. Εμείς δεν είχαμε ανάμιξη στο γκρέμισμα, ούτε ευθύνη για τις συνέπειες».
Σήμερα η προσέγγιση του Κρεμλίνου είναι διαφορετική. Πολλοί επικρίνουν τον Γκορμπατσόφ, λέγοντας πως έπρεπε να είναι σκληρότερος και να ζητήσει από τη Δύση εγγυήσεις για τα συμφέροντα της Μόσχας στην Ευρώπη.
«Όλα αυτά μας τα υποσχέθηκαν, όμως μας τα υποσχέθηκαν προφορικά. Χωρίς έγγραφα. Χωρίς έγγραφες υποχρεώσεις. Και μετά διαπιστώθηκε πως κανείς δεν μας οφείλει τίποτα. Και τελικά, πήγε το ΝΑΤΟ ανατολικά; Ναι, πήγε…», λέει ο Μαξίμιτσεφ.
«Εκείνη την εποχή δεν μπορούσαν να δοθούν εγγυήσεις για την ανατολική Ευρώπη. Διότι εκείνες οι χώρες ήταν ακόμα μέλη του Συμφώνου της Βαρσοβίας. Αλλά, ακόμα και όταν το Σύμφωνο της Βαρσοβίας σταμάτησε να υπάρχει, το ζήτημα της ένταξης των χωρών αυτών στο ΝΑΤΟ δεν τέθηκε ποτέ», σχολιάζει από την πλευρά του ο Παλαστσένκο.
Το μεγάλο αυτό γεωπολιτικό παιχνίδι έγινε για κάποιους Σοβιετικούς τμήμα της προσωπικής τους ιστορίας. Ιστορίας που εν μέρει διατηρείται στο Μουσείο του Σοβιετικού Στρατού στη Μόσχα.
Ο Αντρέι Ραχμάνιν και ο Αλεξάντερ Μπαλάσοφ υπηρέτησαν στην Ανατολική Γερμανία. Στις 9 Νοεμβρίου του 1989, την ημέρα που άνοιξαν τα σύνορα, ο Αντρέι είχε υπηρεσία στο φυλάκιο, όταν μια ομάδα Γερμανών έφτασαν στην πύλη. Θυμάται πως έπιναν και φώναζαν: «Βγήκα έξω και τους είπα, “καταλαβαίνω, είναι ένα μεγάλο γεγονός, αλλά εδώ δεν είναι το μέρος για να πίνετε”. Κι εκείνοι μου είπαν: “Μεγάλο γεγονός; Μεγάλη τραγωδία είναι! Αυτοί οι ηλίθιοι θέλουν να μας ενώσουν με τους Δυτικούς. Έλα να πιεις μαζί μας, Ρώσε αξιωματικέ“».
Το επόμενο εξάμηνο, που μεσολάβησε από την πτώση του τείχους ως τη θέσπιση της ενιαίας Γερμανίας, ήταν δύσκολο για τους Σοβιετικούς στρατιώτες. Από σύμμαχοι, για κάποιους έγιναν ξαφνικά κατοχική δύναμη.
«Κάτι δεκάχρονα αγόρια έπαιζαν πόλεμο. Αντί για όπλα είχαν ξύλα. Ήρθαν μπροστά μας, σήκωσαν τα ξύλα και άρχισαν να κάνουν πως μας πυροβολούν. Δεν είναι και η καλύτερη εικόνα…», διηγείται ο Μπαλάσοφ.
Είκοσι πέντε χρόνια μετά, τα κιόσκια που πωλούν σουβενίρ στην Κόκκινη Πλατεία έχουν και το ρόλο του πολιτικού βαρόμετρου. Βρίσκεις εύκολα κούκλες ματριόσκα σκληροπυρηνικών ηγετών όπως ο Πούτιν, ο Στάλιν και ο Λένιν.
Όμως η ματριόσκα του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, φίλου της Δύσης και εκ των αρχιτεκτόνων της Γερμανικής επανένωσης, αποτελεί σπάνιο είδος.