58η Μπιενάλε Βενετίας: Το ελληνικό και το κυπριακό περίπτερο

58η Μπιενάλε Βενετίας: Το ελληνικό και το κυπριακό περίπτερο
Πνευματικά Δικαιώματα Â© Ugo Carmeni 2019UGO CARMENI
Από Γιώργος Μητρόπουλος
Κοινοποιήστε το άρθροΣχόλια
Κοινοποιήστε το άρθροClose Button
Αντιγραφή/Επικόλληση το λινκ του βίντεο πιο κάτω:Copy to clipboardCopied

Ο Πάνος Χαραλάμπους, η Εύα Στεφανή και ο Ζάφος Ξαγοράρης είναι η ελληνική συμμετοχή στη φετινή Μπιενάλε, ενώ η Κύπρος φιλοξενεί ένα αφιέρωμα στον πρωτοπόρο καλλιτέχνη Χριστόφορο Σάββα

Η ελληνική συμμετοχή στην 58η Μπιενάλε

ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ

Τρεις καλλιτέχνες που προέρχονται από διαφορετικά πεδία ένωσαν τις δυνάμεις τους για να εκπροσωπήσουν την Ελλάδα στη φετινή Μπιενάλε της Βενετίας. Στα Τζαρντίνι, στους Κήπους δηλαδή της Μπιενάλε, ο Πάνος Χαραλάμπους, η Εύα Στεφανή και ο Ζάφος Ξαγοράρης προσεγγίζουν ξανά κάποια γεγονότα και στιγμές του πρόσφατου παρελθόντος, αναδεικνύοντας τη ρευστότητά τους, την πολυσημία τους, τις κρυφές τους σχέσεις. Ρίχνουν μια λοξή, ειρωνική ματιά στην ελληνική ιστορία, μέσα από εγκαταστάσεις, εικόνες και ήχους. Στο περιβάλλον που δημιουργούν η μετατόπιση από τις μεγάλες αφηγήσεις προς τις προσωπικές ιστορίες είναι διαρκής.

Η επιμελήτρια της ελληνικής συμμετοχής Κατερίνα Τσέλου μας εξηγεί: «Οι τρεις καλλιτέχνες, με διαφορετικά μέσα και διαφορετική οπτική, προσπαθούν να αφηγηθούν εναλλακτικές ιστορίες, να φέρουν στην επιφάνεια άγνωστες ιστορικές ή άλλες λεπτομέρειες, προσωπικές αφηγήσεις, οι οποίες δημιουργούν μια πολυφωνία μέσα στο περίπτερο. Προσπαθούν να θέσουν ερωτήματα σε σχέση με την ιστορία και όπως την ξέρουμε».

Μr Stigl είναι ο τίτλος της ελληνικής συμμετοχής. Είναι ένας φανταστικός ήρωας μιας άγνωστης ιστορίας, μιας παρανόησης, που αναδεικνύει τον σουρεαλισμό που κρύβουν διάφορα μικρά γεγονότα του παρελθόντος. Υπονομεύει την επίσημη ιστορία, την επίσημη αφήγηση των γεγονότων. Καλεί τον θεατή να δει τις κρυφές σχέσεις, να ερμηνεύσει διαφορετικά τα πράγματα.

© Ugo Carmeni 2019
Ζάφος Ξαγοράρης Η παραχώρηση, 2019© Ugo Carmeni 2019UGO CARMENI

Ο Ζάϕος Ξαγοράρης αλλοιώνει την αρχιτεκτονική του ελληνικού περιπτέρου τοποθετώντας στην είσοδο την ανακατασκευή της πύλης του στρατοπέδου της Μακρονήσου. Η εγκατάσταση Παραχώρηση μας μεταφέρει στο 1948, συνδέοντας την ιστορία της Ελλάδας –πιο συγκεκριμένα τα ταραγμένα χρόνια του Εμφυλίου και τους τόπους εξορίας– με το κίνημα του μοντερνισμού και την Peggy Guggenheim. Εκείνη τη χρονιά το ελληνικό περίπτερο παραχωρήθηκε στην Αμερικανίδα συλλέκτρια ώστε να δείξει για πρώτη φορά στην Ευρώπη τη συλλογή των έργων της, αλλάζοντας ουσιαστικά την ιστορία της Μπιενάλε. Την ίδια στιγμή που η έκθεση εγκαινιαζόταν στη Βενετία, στο στρατόπεδο συγκέντρωσης της Μακρονήσου εκτοπισμένοι στρατιώτες και πολίτες 2 υποχρεώνονταν να κατασκευάσουν αντίγραφα αρχαιοελληνικών ναών, στο πλαίσιο μιας συνολικής πολιτικής και πολιτισμικής «αναμόρφωσης». Στο εσωτερικό του περιπτέρου η τρισδιάστατη απεικόνιση ενός υβριδικού διπλού κτιρίου συνδέει αρχιτεκτονικά το ελληνικό περίπτερο με τα έργα που αναγκάστηκαν να κατασκευάσουν οι εξόριστοι αγωνιστές – σαν να είναι το αποτέλεσμα που προέκυψε από τη σύγκρουση δύο αντιφατικών πλευρών της ίδιας εποχής∙ μιας περιόδου που καθόρισε τη μνήμη του τόπου και τις ιστορίες των ανθρώπων που έζησαν τόσο μακριά ο ένας από τον άλλον.

© Ugo Carmeni 2019
Εύα Στεφανή, Παράθυρο, Μόνο άνδρες (από το έργο Ανάγλυφα), 2019© Ugo Carmeni 2019UGO CARMENI

Η Εύα Στεϕανή προσεγγίζει διαφορετικά την έννοια της δημόσιας ιστορίας, παραθέτοντας πολλές μικρές αφηγήσεις που παραδοσιακά βρίσκονται στις παρυφές της, ακριβώς επειδή θεωρούνται ασήμαντες. Το νέο της έργο Μόνο άνδρες εισβάλλει στην καθημερινότητα μιας σειράς μεσήλικων ανδρών. Σαν μικρά διηγήματα, «οι ιστορίες αυτές του ελαχίστου» κινούνται μεταξύ του ρεαλισμού και του παράδοξου και σκιαγραφούν έναν κόσμο ανδρών διαφορετικό, αντιηρωικό, μακριά από τη στερεοτυπική αρρενωπή απεικόνιση. Δεν έχει σημασία από πού προέρχονται: αν πρόκειται για έναν ποιητή, τον ιδιοκτήτη μιας ταβέρνας στο Μεταξουργείο, έναν συνταξιούχο ράφτη, ή έναν οικοδόμο κι έναν μετανάστη που συναντιούνται στο καφενείο. Το Παράθυρο καταγράφει μια διαφορετική ιστορία, αυτή του νεκρού χρόνου που δεν περνά. Μέσα από την παρουσία μιας γυναίκας καθισμένης σε ένα δωμάτιο, το έργο υπενθυμίζει τη σημασία της σιωπής και της μη δράσης ως μη καταγεγραμμένης ιστορίας. Στο Στόμα αντιπαραβάλλονται εικόνες αρχειακού υλικού από παρελάσεις και επίσημους εθνικούς εορτασμούς, με θραύσματα κειμένου γραμμένου από την ίδια. Εδώ η Στεφανή συσχετίζει με ανατρεπτικό τρόπο τον ιδιωτικό με τον δημόσιο λόγο. Όλοι μαζί και ο καθένας χωριστά οι ήρωες της Εύας Στεϕανή, σαν μυθοπλαστικές σελίδες ημερολογίου συμπυκνώνουν, χωρίς να το επιδιώκουν, την ανθρώπινη συνθήκη στην ουσία της, γράφοντας μια ανεπίσημη Ιστορία.

© Ugo Carmeni 2019
Πάνος Χαραλάμπους Ένας αητός καθότανε, 2019© Ugo Carmeni 2019UGO CARMENI

Οι ϕωνές των ηρώων του Πάνου Χαραλάμπους ϕτάνουν σε εμάς μέσα από μια παράδοξη συλλογή δίσκων βινυλίου, την οποία χτίζει με συνέπεια από τη δεκαετία του ’80. Συνδέοντας τις εγκαταστάσεις με ηχητικές επιτελέσεις, ο Χαραλάμπους επαναφέρει ξεχασμένες ή άγνωστες φωνές, συχνά αλλοιώνοντας και ανασυνθέτοντάς τες μέσα από το ιδιοσυγκρασιακό παίξιμο των βινυλίων του, χρησιμοποιώντας νύχια αετού, αγκάθια ρόδου, αιχμές φύλλων του φυτού αθάνατος. Το νέο του έργο Ένας αητός καθότανε, μια μεγάλη γυάλινη εγκατάσταση που αποτελείται από 20.000 ποτήρια, καλύπτει το πάτωμα του ελληνικού περιπτέρου. Πάνω της στήνεται ένας εκστατικός «υπερηχητικός» χορός, μια περιδίνηση «βαθιάς ακρόασης». Ο επισκέπτης καλείται να περπατήσει στη διάφανη σκηνή και να αφήσει –σαν απόνερα– τη δική του ηχώ, το δικό του ίχνος στο παρόν. Δύο παλιές ηχογραφήσεις από τη συλλογή του καλλιτέχνη συνοδεύουν τον ήχο που βγάζουν τα ποτήρια, μετατρέποντας τον ακροατή-θεατή σε «θιασώτη». Η πολυαισθητηριακή εγκατάσταση του Χαραλάμπους αποτελεί μια ελεγεία στο περιφρονημένο σώμα, έναν ύμνο στο έντονο διονυσιακό στοιχείο του λαϊκού χορού, που κινείται στις παρυφές της Ιστορίας.

Η ευθύνη για την υλοποίηση της εθνικής εκπροσώπησης, με την ιδιότητα του Επιτρόπου, έχει ανατεθεί από το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού στον νεοσύστατο Μητροπολιτικό Οργανισμό Μουσείων Εικαστικών Τεχνών Θεσσαλονίκης (MOMus). Τον ρόλο της εθνικής επιτρόπου τον έχει αναλάβει η Συραγώ Τσιάρα, αναπληρώτρια διευθύντρια του MOMus-Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης και του MOMus-Πειραματικού Κέντρου Τεχνών. H έκθεση χρηματοδοτείται από το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού.

Ο Γιώργος Μητρόπουλος, απεσταλμένος του Euronews στην Βενετία μεταδίδει:

«Η Εύα Στεφανή, ο Πάνος Χαραλάμπους και ο Ζάφος Ξαγοράρης, η ελληνική εκπροσώπηση στην 58η Μπιενάλε της Βενετίας ανέδειξαν διαφορετικές πλευρές του ιστορικού, του κοινωνικού και του πολιτικού. Το κυπριακό περίπτερο εστίασε σε έναν από τους σημαντικότερους καλλιτέχνες του μοντερνισμού, τον Χριστόφορο Σάββα».

Η κυπριακή συμμετοχή στην 58η Μπιενάλε

Louca Studios
Christoforos Savva, Winter Landscape, 1962Louca Studios

Η συγκεκριμένη έκθεση του Χριστόφορου Σάββα περιλαμβάνει έργα του καλλιτέχνη που έγιναν από το 1960-1968. Γίνεται με αφορμή τη διπλή πεντηκοστή επέτειο από την πρώτη συμμετοχή της Κύπρου στην Μπιενάλε της Βενετίας το 1968 και από το πρόωρο θάνατο του καλλιτέχνη εκείνη την χρονι. Ο Χριστόφορος Σάββα μαζί με άλλους πέντε καλλιτέχνες συμμετείχε τότε, σε εκείνη την παρθενική εμφάνιση της Κύπρου στη διεθνή εικαστική διοργάνωση. 

Το Κυπριακό περίπτερο βρίσκεται στο Associazione Culturale Spiazzi, κοντά στο Αρσενάλε. Την επιμέλεια της έκθεσης, που αποτελεί ένα μακρόπνοο πρότζεκτ για την ανάδειξη του συνολικού έργου του καλλιτέχνη είχε ο Jacopo Crivelli ViscontiΗ Μαρίνα Χριστοδουλίδου, project manager της κυπριακής συμμετοχής τονίζει:

«Ο Χριστόφορος Σάββα εισήγαγε για πρώτη φορά στην κυπριακή σκηνή τον μοντερνισμό και την αφηρημένη τέχνη. Ενώ πολλοί Κύπριοι καλλιτέχνες παρουσίαζαν κυρίως παραδοσιακές θεματικές, για πρώτη φορά βλέπουμε έναν καλλιτέχνη , ο οποίος γνωρίζει τι συμβαίνει σε όλο τον κόσμο και τις καλλιτεχνικές τάσεις της εποχής».

Louca Studios
Christoforos Savva, Abstract Composition, 1962–63Louca Studios

Ο Χριστόφορος Σάββα είναι, αδιαμφισβήτητα, ένας από τους πιο πρωτοποριακούς Κύπριους καλλιτέχνες του 20ού αιώνα. Στη διάρκεια της σύντομης καριέρας του δημιούργησε ένα εντυπωσιακό και εξαιρετικά ποικίλο εικαστικό έργο, που εκτεινόταν από την παραστατική ζωγραφική της δεκαετίας του ‘50 έως τους αφηρημένους πίνακες και γλυπτά, τις πειραματικές κατασκευές με σύρμα, τσιμέντο και κομμάτια από υφάσματα, τον σχεδιασμό επίπλων και τις αρχιτεκτονικές παρεμβάσεις στη δεκαετία του ‘60.

Η συνύπαρξη διάφορων τεχνοτροπιών και ο πλούτος θεμάτων και αναφορών που εμφανίζονται στο έργο του Σάββα, από την ελληνική και την αφρικανική κλασική τέχνη μέχρι τα κυπριακά χειροτεχνήματα, τη λαϊκή τέχνη, την Άμορφη τέχνη, την Ποπ Αρτ και τα πρωτοποριακά κινήματα, φαίνεται να υποδηλώνουν ότι τα αυστηρά φορμαλιστικά ερωτήματα της τέχνης της εποχής δεν αποτελούσαν το κύριο μέλημά του.

Louca Studios
Christoforos Savva, Untitled, 1967–68Louca Studios

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΥ ΣΑΒΒΑ

Ο Χριστόφορος Σάββα (1924 – 1968) γεννήθηκε στο χωριό Μαραθόβουνος της Κύπρου. Ήταν το δεύτερο από έξι παιδιά μιας αγροτικής οικογένειας. Αφού υπηρέτησε το Κυπριακό Σύνταγμα του Βρετανικού Στρατού κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, μετακόμισε στο Λονδίνο για να παρακολουθήσει μαθήματα στο St. Martin’s School of Art και στο Central School of Art, προτού εγγραφεί στο Heatherley’s School of Art, όπου σπούδασε μέχρι το 1953. Τον επόμενο χρόνο επέστρεψε στην Κύπρο όπου παρέμεινε για δύο χρόνια, παρουσιάζοντας τις πρώτες του ατομικές εκθέσεις. Εκεί, εντάχθηκε ενεργά στην εγχώρια καλλιτεχνική σκηνή, συνιδρύοντας παράλληλα την Παγκύπρια Ένωση Φιλοτέχνων. Το 1956 επέστρεψε στο Λονδίνο, ενώ αργότερα μετακόμισε στο Παρίσι για να συνεχίσει τις σπουδές του στην Académie Montparnasse, υπό την καθοδήγηση του André Lhote. Μέχρι το τέλος της δεκαετίας, ο Σάββα είχε εγκατασταθεί στη Λευκωσία, έχοντας ήδη αναγνωριστεί ως ένας από τους πρωτοπόρους μίας δυναμικής καλλιτεχνικής σκηνής, τόσο μέσα από την εικαστική του παραγωγή όσο και μέσα από τις δράσεις της Γκαλερί «Απόφαση».

Η «Απόφαση» την οποία ίδρυσε το 1960 σε συνεργασία με τον Ουαλό καλλιτέχνη Glyn Hughes, αποτέλεσε το πρώτο ανεξάρτητο πολιτιστικό κέντρο της νεοσύστατης Κυπριακής Δημοκρατίας. Λειτουργώντας ως ένας χώρος δημιουργικής συνέργειας και ανταλλαγής, η γκαλερί γρήγορα εξελίχθηκε σε πυρήνα καλλιτεχνικής δραστηριότητας στο νησί, φιλοξενώντας πολυάριθμες εκθέσεις, διαλέξεις, παραστάσεις και προβολές. Το 1968, όταν η Κύπρος συμμετείχε επίσημα για πρώτη φορά στην Μπιενάλε Βενετίας, ο Σάββα ήταν ανάμεσα στους έξι καλλιτέχνες που προσκλήθηκαν να εκπροσωπήσουν τη χώρα. Λίγο μετά τα εγκαίνια της Μπιενάλε, πέθανε ξαφνικά στο Σέφιλντ.

Οι εκθέσεις στο ελληνικό και το κυπριακό περίπτερο διαρκούν μέχρι τις 24 Νοεμβρίου.

Κοινοποιήστε το άρθροΣχόλια

Σχετικές ειδήσεις

Στιγμιότυπα από την 58η Μπιενάλε της Βενετίας

Βενετία: Οι πρόσφυγες στο επίκεντρο της Μπιενάλε

26ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης: Χρυσός Αλέξανδρος στην Ιρανή Φαραχνάζ Σαριφί