Ελλάδα: Στην τελική ευθεία η μεταρρύθμιση του οικογενειακού δικαίου

ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ

Έπειτα από σχεδόν 40 χρόνια, το ελληνικό υπουργείο Δικαιοσύνης ανέλαβε πρωτοβουλία να μεταρρυθμίσει το οικογενειακό δίκαιο, πυροδοτώντας τόσο επευφημίες όσο και επικρίσεις. Το νομοθετικό πλαίσιο του 1983 για τις σχέσεις των γονέων με το παιδί μετά το διαζύγιο, αν και εν γένει προοδευτικό, εν τούτοις κρίθηκε πως έχει εν μέρει καταστεί παρωχημένο εξαιτίας των κοινωνικών μεταβολών που έχουν συντελεστεί έκτοτε.

Κατά τον δικηγόρο Μάριο Ανδρικόπουλο, μέλος της νομοπαρασκευαστικής επιτροπής και διαχειριστή της σελίδας «Δράση κατά της Γονεϊκής Αποξένωσης» στο facebook, ο νέος νόμος συμβάλει στο να ξεπεραστούν στερεότυπα που είχαν δημιουργηθεί.

«Ο Έλληνας νομοθέτης αυτή τη στιγμή έρχεται να χτίσει πάνω στα πολύ σημαντικά έγιναν το 1983. Με τον νέο νόμο αναδεικνύεται κεντρικά η αξία της κοινής παρουσίας και των δύο γονέων στην ανατροφή και τη φροντίδα του παιδιού, κάτι το οποίο είναι δικαίωμα του παιδιού, σύμφωνα με τη διεθνή σύμβαση των δικαιωμάτων του παιδιού και τον χάρτη θεμελιωδών δικαιωμάτων της ΕΕ. Αναδεικνύεται κεντρικά ότι πλέον υπό κανονικές συνθήκες και με γονείς, οι οποίοι δεν έχουν κάποιο σημαντικό νομικό ζήτημα, αυτοί οι γονείς θα είναι παρόντες από κοινού στην ανατροφή και τη φροντίδα του παιδιού», λέει ο κ. Ανδρικόπουλος στο euronews.

Ερωτηθείς γιατί ήταν αναγκαία η αλλαγή του νομοθετικού πλαισίου, ο κ. Ανδρικόπουλος σημειώνει ότι «στη σύγχρονη πραγματικότητα όπως αυτή έχει διαμορφωθεί, ήταν αναγκαίος ο επαναπροσδιορισμός και σε νομικό επίπεδο των σχέσεων μεταξύ γονέων και παιδιού μετά το διαζύγιο, αλλά και για τα παιδιά εκτός γάμου. Η κατάσταση η οποία έχει διαμορφωθεί μετά από μια πολύ καλή αλλαγή, όπως αυτή του 1983, στην πρακτική και στην καθημερινότητα είχε εκτραπεί στο λεγόμενο φαινόμενο της αποκλειστικής επιμέλειας, το οποίο οδηγούσε μία κατάσταση που κοινωνικά είχε δημιουργήσει πολλά προβλήματα του αφ' ενός γονέα με πλήρη δικαιώματα και του αφ' ετέρου επισκέπτη. 

»Στη σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα που ζει η σύγχρονη Ελληνίδα μητέρα και ο σύγχρονος Έλληνας πατέρας ήταν αναγκαίο και να ξεπεράσουμε κάποια στερεότυπα, τα οποία ενυπάρχουν είτε στο υποσυνείδητο είτε στη νομολογία των δικαστηρίων. Ήταν αναγκαίο να πάμε σε έναν επαναπροσδιορισμό των σχέσεων γονέα και παιδιου τόσο στο πλαίσιο του διαζυγίου όσο και για τα παιδιά εκτός γάμου, κάτι το οποίο λησμονούμε, και θεωρώ ότι είχε έρθει η ώρα να πάμε και στην υπέρβαση ορισμένων - έμφυλων θα έλεγα - στερεοτύπων, τα οποία υπάρχουν είτε στο υποσυνείδητο είτε ακόμα μπορούσαν να υπάρχουν και στη νομολογιακή πραγματικότητα και να πάμε στον επαναπροσδιορισμό των σχέσεων γονέα παιδιού στην κατεύθυνση τηςπραγματικής παρουσίας και των δύο γονέων στην ανατροφή και τη φροντίδα του παιδιού». 

Εν συντομία οι νέες διατάξεις θεσπίζουν μεταξύ άλλων την από κοινού και εξίσου άσκηση της γονικής μέριμνας μετά το διαζύγιο, το τεκμήριο του 1/3 για την επικοινωνία του παιδιού με τον γονέα με τον οποίο δεν διαμένει και εναλλακτικές μεθόδους επίλυσης οικογενειακών διαφορών, όπως η διαμεσολάβηση. 

Το νομοσχέδιο καθιερώνει επίσης αντικειμενικά κριτήρια κακής άσκησης γονικής μέριμνας που το δικαστήριο υποχρεούται να λάβει υπ' όψιν του ως προς τη ρύθμιση ζητημάτων επιμέλειας, όπως η μη καταβολή διατροφής, η διάρρηξη των σχέσεων παιδιού-γονέα και η κακοποιητική συμπεριφορά.

Όμως η μεταρρύθμιση συγκεντρώνει τα πυρά οργανώσεων για την προάσπιση των γυναικείων δικαιωμάτων. Η Στέλλα Σάμου, μέλος του διοικητικού συμβουλίου του «Μωβ», μιλώντας στο euronews εξέφρασε την άποψη ότι το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο είναι επαρκές. Όπως λέει, «το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο ήταν πάρα πολύ προωθημένο σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ήταν ένα από τα προοδευτικότερα. Μας καλύπτει, γιατί δεν λέει ότι η επιμέλεια δίνεται στη γυναίκα, αλλά στον καταλληλότερο γονέα. Υπάρχουν και κάποιες λίγες περιπτώσεις, όπου έχει πάρει την επιμέλεια ο άνδρας. Συνήθως είναι ένα 7%-8% οι άνδρες που ζητούσαν την επιμέλεια. Πάντα με γνώμονα το συμφερον του παιδιού, πρέπει να δει ο δικαστής τη συγκεκριμένη περίπτωση και να κρίνει. Θα μπορούσαμε ενδεχομένως να μιλήσουμε για επικοινωνία. Ούτε για γονική μέριμνα, η οποία με το ισχύον δεν χάνεται, αλλά ούτε για συνεπιμέλεια μπορούμε να μιλάμε σήμερα».

Συνεχίζοντας η κ. Σάμου υπογραμμίζει ξεκάθαρα ότι «ζητάμε άμεση απόσυρση του νομοσχεδίου, το οποίο ήδη έχει παράξει πάρα πολύ αρνητικά πράγματα. Οι καταγγελίες που έχουμε και αυξάνονται συνεχώς είναι ότι αυξήθηκαν οι εκβιασμοί των πρώην συζύγων του τύπου "τώρα θα ψηφιστεί και θα δεις τι θα σου κάνω". Επιθέσεις ακόμη και προς τους δικηγόρους, προς τους πάντες. Νομίζω ότι θα πρέπει να σταματήσει εδώ, πριν φτάσουμε σε σημεία που θα αρχίσουν να γίνονται ανεξέλεγκτα». 

Κακοποιητικές συμπεριφορές

Στο νομοσχέδιο τυποποιείται η κακή άσκηση της γονικής μέριμνας, περιλαμβάνοντας και την άσκηση ενδοοικογενειακής βίας. Όμως η κ. Σάμου τονίζει ότι, με βάση τα κείμενα που έχουν δει το φως της δημοσιότητας, το σχέδιο νόμου του υπουργείου Δικαιοσύνης «εκβιάζει τις γυναίκες, εγκλωβίζοντάς τις μέσα σε τοξικές κι ενδεχομένως βίαιες σχέσεις». Όπως σημειώνει ειδικά για το θέμα της κακοποίησης, η κ. Σάμου στέκεται στο ζήτημα της αμετάκλητης καταδίκης: «Η κοινωνία μας δεν είναι αγγελικά πλασμένη, υπάρχουν και καλοί γονείς και υπάρχουν και κακοποιητικοί γονείς. Δυστυχώς, γι αυτούς το ν/σ στη μορφή που διέρρευσε - κι αυτή γνωρίζουμε και πάνω σε αυτή μιλάμε - λέει πως, προκειμένου να αφαιρεθεί η επικοινωνία από τον βίαιο γονιό, θα πρέπει να υπάρχει αμετάκλητη απόφαση για θέματα ενδοοικογενειακής βίας, εγκλήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας και εκμετάλλευσης της γενετήσιας ελευθερίας. Αυτό σημαίνει ότι για να τελεσιδικήσουν αυτά, μέχρι τότε θα έχει επικοινωνία ο πατέρας και με τη γυναίκα που είναι θύμα ενδοοικογενειακής βίας, πράγμα που αντίκειται στη Διεθνή Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, αλλά και με το παιδί.

»Μιλάμε για πλήρη έκθεση του κακοποιημένου, να είναι στην πλήρη διάθεση του κακοποιητή. Και από όλο αυτό φαίνεται όλο και περισσότερο ότι περνούν στην αμφισβήτηση της έμφυλης διάστασης της οικογενειακής βίας, όταν τα στοιχεία, όταν η ίδια η αστυνομία με τα στοιχεία που προβάλλει μας λέει ακριβώς το αντίθετο. Πώς μπορούν και αμφισβητούν αυτά τα στοιχεία, όταν ο ίδιος ο εκπρόσωπος του ΟΗΕ μιλά για πανδημία οικογενειακής βίας και τα κράτη πρέπει να λάβουν μέτρα για την αντιμετώπισή της;».

Όμως ο κ. Ανδρικόπουλος από την πλευρά του μιλά για κριτική που είναι και ανακριβής και εκ του πονηρού: «Η σε δύο σημεία περιγραφή του νόμου στο θέμα της επικοινωνίας και στο θέμα της τυποποίησης της κακής άσκησης της γονικής μέριμνας με την αναφορά της αμετάκλητης καταδίκης φέρει τη λέξη "ιδίως". Δηλαδή ο νομοθέτης θέλει να δώσει απόλυτη έμφαση σε αυτήν την περίπτωση. Από εκεί και πέρα - και το γνωρίζουν καλά όσοι ασκούν αυτήν την κριτική - τα αστικά και τα ποινικά δικαστήρια είναι κυρίαρχα. Το αστικό δικαστήριο, δηλαδή, μπορεί να λάβει υπ' όψιν του κάθε αποδεικτικό μέσο, κάθε στοιχείο, προκειμένου να λάβει όποιο προστατευτικό μέτρο χρειαστεί, ανεξαρτήτως του αν υπάρχει αμετάκλητη καταδίκη ή όχι. Στον Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας, στο άρθρο 735, το οποίο εξακολουθεί και ισχύει απολύτως, προβλέπεται η λήψη άμεσων μέτρων ακριβώς για τις περιπτώσεις ενδοοικογενειακής βίας. Επίσης στον νέο νόμο ενισχύεται σημαντικά ο ρόλος του εισαγγελέα ανηλίκων, ο οποίος ακαριαία με μία μόνο διάταξη μπορεί να λάβει όλα τα πρόσφορα μέτρα. Συνεπώς, η κριτική που ασκείται είναι εκ του πονηρού, γίνεται μια εκμετάλλευση της ευαισθησίας όλων των πολιτών για το πολύ σημαντικό θέμα της ενδοοικογενειακής βίας, προκειμένου να κατασκευαστεί ένα επιχείρημα κατά της μεταρρύθμισης».

Αντιδικίες - Γονεϊκή αποξένωση

Στο νομοσχέδιο προβλέπονται επίσης εναλλακτικές προδικαστικές διαδικασίες για την επίλυση αντιδικιών μεταξύ των γονέων, όπως π.χ. η διαμεσολάβηση. Όμως, κατά την κ. Σάμου, η διαμεσολάβηση, η οποία επί της ουσίας θα είναι η παρέμβαση ενός ιδιώτη, θα αυξήσει περαιτέρω τα οικονομικά βάρη και επί της ουσίας δεν θα λειτουργήσει.

Όπως λέει, «δε νομίζω ότι μπορεί να λειτουργήσει, όταν δεν έχουμε αναπτύξει σαν χώρα μία κουλτούρα συνεπιμέλειας, μία κουλτούρα συνεργασίας, σεβασμού του ατόμου, σεβασμού της γυναίκας, μια κουλτούρα ισότητας. Μπορεί οι Σουηδοί να έφτασαν σε μια τέτοια θέση - και πάλι δεν είναι υποχρεωτικό, δηλαδή το συστήνει ο δικαστής - αλλά δουλεύαν 50 χρόνια επάνω στα θέματα της ισότητας, με προγράμματα, με παρεμβάσεις στην παιδεία, στην κοινωνία κλπ. Και γι' αυτό η Ελλάδα είναι τελευταία στον δείκτη ισότητας της ΕΕ και οι Σουηδοί στην πρώτη. Αλλά ακόμα και στη φροντίδα του παιδιού και του σπιτιού και πάλι οι Έλληνες έρχονται τελευταίοι. Και λέω, αν στην έγγαμη ζωή τους δεν ενδιαφέρονταν και δεν συνέβαλαν στη φροντίδα του παιδιού και του σπιτιού, γιατί ξαφνικά σαν διαζευγμένοι να θεωρούν ότι έφτασαν σε ένα σημείο να το κάνουν; Άρα κάτι άλλο υπάρχει από πίσω. Το έρεισμα είναι ο εκβιασμός της γυναίκας».

Κατά τον κ. Ανδρικόπουλο, οι διατάξεις του νομοσχεδίου θα μπορέσουν να αποτρέψουν φαινόμενα γονεϊκής αποξένωσης, τα οποία πλέον χαρακτηρίζονται ως κακή άσκηση γονικής μέριμνας: «Η γονεϊκή αποξένωση είναι μία αντικοινωνική συμπεριφορά, η οποία σε νομικό επίπεδο περιγράφεται ως η διατάραξη της συναισθηματικής σχέσης γονέα-παιδιού και η πρόκληση διάρρηξης των σχέσεων. Είναι η σταθερή ροή αρνητικών μηνυμάτων από τον ένα γονέα προς τον άλλον με στοχοποίηση του άλλου γονέα και τελικό σκοπό την αποκοπή του, την κατάργησή του, την εξαΰλωσή του από την ψυχή του παιδιού. Διεθνώς ο όρος που χρησιμοποιείται είναι ελληνογενής και ανατριχιαστικός: parentectomy.

»Η πρόκληση διατάραξης των σχέσεων μεταξύ γονέα και παιδιού και η πρόκληση διάρρηξης αυτών τυποποιείται στο άρθρο 1532 του νέου νόμου ως μία μορφή κακής άσκησης γονικής μέριμνας. Άρα ο νομοθέτης ρητώς αναφέρει ότι είναι μια κακή άσκηση της γονικής μέριμνας με ό,τι αυτό συνεπάγεται ως επιπτώσεις, οι οποίες μπορούν να φθάσουν ενδεχομένως και μέχρι την αφαίρεση είτε της επιμέλειας είτε ακόμη και της γονικής μέριμνας σε πολύ βαριές περιπτώσεις. Από εκεί και πέρα, ο νόμος, περιγράφοντας επί της αρχής το συμφέρον του παιδιού - κι αυτό είναι μια γενικότερη αξία του νέου νόμου - έρχεται να πει ότι το συμφέρον του παιδιού εξυπηρετείται - όχι "είναι", αλλά "εξυπηρετείται" - πρωτίστως απο την παρουσία και των δύο γονέων στην ανατροφή και τη φροντίδα του παιδιού και την αποτροπή της διάρρηξης των σχέσεων. Άρα σε δύο σημεία έρχεται ο νομοθέτης να τονίσει, πέραν της αξίας της κοινής γονεϊκής παρουσίας, την αξία της έμπρακτης προστασίας του γονεϊκού ρόλου από συμπεριφορές, οι οποίες είναι βαθιά αντικοινωνικές, που στοχοποιούν τον ένα γονέα, οδηγούν ορισμένους γονείς στην αντίληψη ότι το παιδί μπορεί να μετατρέπεται σε όπλο ή σε ανθρώπινη ασπίδα. Αυτό αποτελεί ένα σφοδρό, ένα βαρύ πλήγμα στην ψυχοσύνθεση του παιδιού. Το παιδί έχει δύο γονείς, έχει δύο καταβολές, δύο ρίζες. Είναι αδιανόητο να υπάρχουν συμπεριφορές, οι οποίες να αποσκοπούν στην καταστροφή της μισής ψυχής του παιδιού».

Οι οργανώσεις προάσπισης των δικαιωμάτων των γυναικών θέτουν επιπλέον ακόμη και θέμα δημοκρατικότητας, τονίζοντας ότι δεν εκλήθησαν να καταθέσουν τις απόψεις τους επί των διατάξεων του νομοσχεδίου. Από το υπουργείο τονίζεται ότι κάτι τέτοιο δεν ισχύει και ότι προηγήθηκε ευρύτατη διαβούλευση. Σύμφωνα επίσης με το υπουργείο, το νομοσχέδιο για την αναμόρφωση του οικογενειακού δικαίου αναμένεται άμεσα να αναρτηθεί σε δημόσια διαβούλευση, προκειμένου να ενσωματωθούν τυχόν παρατηρήσεις και από εκεί κι έπειτα να πάει στη Βουλή προς ψήφιση. Βάσει του προγραμματισμού της κυβέρνησης, οι διατάξεις του θα τεθούν σε ισχύ από τον Ιούνιο.