Ο δυισμός του επιχειρηματικού περιβάλλοντος, τα προβλήματα δανειοδότησης και οι ληξιπρόθεσμες οφειλές που «πνίγουν» τον μικρομεσαίο επιχειρηματικό κόσμο στην Ελλάδα - Μελέτη του ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΤο κλείσιμο επιχειρήσεων με κρατική εντολή για πρώτη φορά τον Μάρτιο του 2020 και για δεύτερη φορά τον Νοέμβριο του 2020, σε πανελλαδική κλίμακα, δημιούργησε ένα πρωτόγνωρο δυϊσμό στην ελληνική οικονομία, αναφέρει η ετήσια έκθεση του Ινστιτούτου Μικρομεσαίων Επιχειρήσεων της ΓΣΕΒΕΕ.
H Έκθεση για το 2021, με θέμα "Ο αντίκτυπος της πανδημίας στις επιχειρήσεις", που πραγματοποιήθηκε εφέτος για τρίτη χρονιά, «επιχειρεί να αναδείξει τις σημαντικότερες τάσεις σε επίπεδο οικονομικού περιβάλλοντος, τις επιπτώσεις της πανδημίας σε όρους οικονομίας και μικρών επιχειρήσεων καθώς και τις δομικές αλλαγές που προκάλεσε η υγειονομικο-οικονομική κρίση στην ελληνική οικονομία».
Για την πλειονότητα των μικρών επιχειρήσεων ο κύκλος εργασιών μειώθηκε σοβαρά σε όλη τη διάρκεια της πανδημίας. Σχεδόν διπλασιάστηκαν οι ΜμΕ που το 2020 σε σύγκριση με το 2019 δήλωναν πως είχαν ζημιές, ενώ υποδιπλασιάστηκαν οι επιχειρήσεις που κατέγραψαν κέρδη.
Μεταξύ των αλλαγών που σημειώθηκαν σε κλαδικό επίπεδο στην ελληνική οικονομία, στη διάρκεια της κρίσης της πανδημίας, ιδιαίτερης σημασίας είναι η διχοτόμηση που επήλθε μεταξύ εκείνων των επιχειρήσεων που έκλεισαν με κρατική εντολή, αρχής γενομένης τον Μάρτιο του 2020, και όσων δεν έκλεισαν καθόλου, επειδή οι συναλλαγές τους δεν προϋπέθεταν κοινωνική επαφή ή έστω εγγύτητα, π.χ. γεωργία, μεταποίηση, κατασκευές, κ.ά.
Μέχρι το 2019 υπήρχε η γνωστή σχέση αντιπαλότητας και συνεργασίας μεταξύ μικρομεσαίων και μεγάλων επιχειρήσεων, μεταξύ εξαγωγικών ή καινοτομικών και μη, μεταξύ επιχειρήσεων του πρωτογενούς, δευτερογενούς και τριτογενούς τομέα, μεταξύ αυτών που απασχολούν προσωπικό κι όσων δεν απασχολούν, κ.ο.κ.
Από τον Μάρτιο του 2020 προστέθηκε μία ακόμη διάσταση, που διαίρεσε τις ελληνικές επιχειρήσεις: η κοινωνική επαφή. Κλάδοι που στηρίζονται στην προσωπική επαφή για την ολοκλήρωση της ανταλλαγής τέθηκαν σε αναστολή λειτουργίας.
Με βάση επίσημα στοιχεία, σε ένα σύνολο 1.419.855 επιχειρήσεων, 210.217 επιχειρήσεις ή 14,8% του συνόλου τέθηκαν σε αναστολή λειτουργίας τον Μάρτιο του 2020. Τον Νοέμβριο του ίδιου έτους τέθηκαν σε αναστολή λειτουργίας 188.985 επιχειρήσεις ή 13,3% του συνόλου (ΕΛΣΤΑΤ, 2021α).
Αλλά ακόμη και μεταξύ των τομέων και των επιχειρήσεων που επιβλήθηκε αναγκαστικό κλείσιμο, τα βάρη δεν κατανεμήθηκαν ομοιόμορφα. Σε 188.985 επιχειρήσεις που έκλεισαν τον Νοέμβριο του 2020, ο τομέας με την υψηλότερη συμμετοχή αποδείχθηκε το χονδρικό και λιανικό εμπόριο.
Η δεύτερη χειρότερη επίδοση, αυτή των επιχειρήσεων που διατηρούν καταλύματα και εστίαση, στον χάρτη των επιχειρήσεων που αναγκάστηκαν να κλείσουν υπογραμμίζει, μεταξύ άλλων δεικτών, το βαρύ τίμημα που πλήρωσαν οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις στη διάρκεια της πανδημίας. Πρόκειται μάλιστα για τον μοναδικό κλάδο, όπου δραστηριοποιούνται κατά κύριο λόγο οι ΜμΕ, που άντεξε στην κρίση των μνημονίων. Επομένως, η τρέχουσα κρίση αμφισβητεί τη βιωσιμότητα και αυτού του κλάδου των ΜμΕ.
Όσον αφορά στην απασχόληση, φαίνεται ότι τα σχετικά μέτρα στήριξης εκπλήρωσαν το σκοπό τους, δηλαδή τη συγκράτησή της, αλλά η κινητικότητα και η ευελιξία που χαρακτηρίζουν τα τελευταία χρόνια την αγορά εργασίας επανέρχονται στα προ πανδημίας επίπεδα, καθώς η οικονομία επιστρέφει σε πιο ομαλές συνθήκες λειτουργίας.
Μέτρα στήριξης - Πόσο λειτούργησαν
Οι πρωτοφανείς περιορισμοί στην οικονομική και κοινωνική δραστηριότητα που υιοθετήθηκαν για την αντιμετώπιση του πανδημικού φαινομένου, ιδίως τα lockdowns, οδήγησαν και σε ανάλογα μέτρα στήριξης της οικονομίας προκειμένου να μετριασθούν οι επιπτώσεις από την απότομη και βαθιά ύφεση στην οποία περιήλθε η ελληνική οικονομία. Τα μέτρα που υιοθέτησε η κυβέρνηση για τη στήριξη των επιχειρήσεων από τις επιπτώσεις της πανδημικής κρίσης σε γενικές γραμμές μπορούν να χωριστούν σε δύο κατηγορίες:
• μέτρα για την ενίσχυση της ρευστότητας των επιχειρήσεων και συγκεκριμένα οι επιστρεπτέες προκαταβολές, η μείωση/απαλλαγή ενοικίου, η αναστολή φορολογικών υποχρεώσεων, η τραπεζική δανειοδότηση με την εγγύηση του ελληνικού δημοσίου ή η επιδότηση δόσεων δανείου και η αναστολή πληρωμής επιταγών για 75 ημέρες.
• μέτρα για τη στήριξη της απασχόλησης και συγκεκριμένα η αναστολή συμβάσεων εργασίας, το πρόγραμμα ΣΥΝ-ΕΡΓΑΣΙΑ, τα προγράμματα του ΟΑΕΔ για τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας και το πρόγραμμα δημιουργίας 100.000 νέων θέσεων εργασίας.
Οι μικρές και πολύ μικρές επιχειρήσεις, όπως προκύπτει από έρευνα του ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ (Φεβρουάριος 2021) έκαναν ευρεία χρήση των μέτρων στήριξης που ελήφθησαν. Η συντριπτική πλειονότητα των επιχειρήσεων (83,8%) αξιοποίησε τουλάχιστον 1 από τα μέτρα στήριξης, ενώ 1 στις 3 επιχειρήσεις (33%) αξιοποίησε τουλάχιστον 3 από τα μέτρα στήριξης που έλαβε η κυβέρνηση.
Οι επιστρεπτέες προκαταβολές θεωρήθηκαν από το μεγαλύτερο μέρος των μικρών και πολύ μικρών επιχειρήσεων (37,8%) ως το σημαντικότερο μέτρο στήριξης, εύρημα που καταδεικνύει πως το σοβαρότερο πρόβλημα που κλήθηηκαν να αντιμετωπίσουν οι επιχειρήσεις ήταν η έλλειψη ρευστότητας.
«Τα μέτρα λειτούργησαν αλλά θα έπρεπε να είναι πιο στοχευμένα και να λαμβάνουν υπόψη τις ανάγκες των μικρομεσαίων επιχειρήσεων», επισήμανε ο Σωτήρης Παπαμιχαήλ, δικηγόρος του ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ.
Όπως προκύπτει, κατά τη διάρκεια της πανδημίας αυξήθηκαν σημαντικά οι μικρές και πολύ μικρές επιχειρήσεις που δεν είχαν καθόλου ταμειακά διαθέσιμα, άρα και σοβαρά προβλήματα ρευστότητας.
Παρόλο που η εικόνα για τα ταμειακά διαθέσιμα των επιχειρήσεων τον Ιούλιο του 2021 ήταν καλύτερη σε σχέση με τον Φεβρουάριο, δεν πλησίασαν τα ποσοστά του Ιούνιου του 2020, τουλάχιστον στις κατηγορίες εκείνες που υποδηλώνουν σοβαρή έλλειψη ρευστότητας.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΣυγκεκριμένα, οι επιχειρήσεις που δεν είχαν καθόλου ταμειακά διαθέσιμα τον Ιούλιο του 2021 αποτελούσαν το 21,4% των μικρών και πολύ μικρών επιχειρήσεων, έναντι του 24,7% που είχε καταγραφεί τον Φεβρουάριο του 2021 και του 14,8% που ήταν τον Ιούνιο του 2020.
Γενικά, κατά τη διάρκεια της πανδημίας αυξήθηκαν οι επιχειρήσεις με ληξιπρόθεσμες οφειλές. Στην έρευνα του ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ τον Φεβρουάριο του 2020, δηλαδή προ πανδημίας, το 38,7% του συνόλου των ΜμΕ είχε τουλάχιστον 1 ληξιπρόθεσμη οφειλή. Στην έρευνα του ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ τον Ιούλιο του 2021, το αντίστοιχο ποσοστό είχε ανέλθει στο 43,3%. Παρατηρήθηκε, δηλαδή, μια αύξηση 4,6 μονάδων. Η αύξηση αυτή του αριθμού των επιχειρήσεων με ληξιπρόθεσμες οφειλές προς το Δημόσιο ή τους ιδιώτες, προήλθε κυρίως από τις πιο υπερχρεωμένες επιχειρήσεις. Συγκεκριμένα, οι επιχειρήσεις που τον Ιούλιο του 2021 είχαν 1 ληξιπρόθεσμη οφειλή αντιστοιχούσαν στο 13,3% των ΜμΕ έναντι 13,7% τον Φεβρουάριο του 2020 (προ πανδημίας).
Συνεπώς, οι οφειλές των ΜμΕ παραμένουν ένα σημαντικό πρόβλημα για τη βιωσιμότητά τους, καθώς οι προσπάθειες διαχείρισης του ιδιωτικού χρέους που είχαν υλοποιηθεί πριν την εκδήλωση της πανδημικής κρίσης δεν είχαν οδηγήσει σε ικανοποιητικά αποτελέσματα.
«Όσο το πρόβλημα αυτό παραμένει, χωρίς να λαμβάνονται μέτρα και πολιτικές που να οδηγούν σε μόνιμη και δίκαιη επίλυση της υπερχρέωσης επιχειρήσεων και νοικοκυριών, θα αποτελεί ένα διαρκές εμπόδιο για την ανάκαμψη των ΜμΕ και της ελληνικής οικονομίας συνολικά» όπως υπογραμμίζεται.
Οι επιπτώσεις στην απασχόληση
Ωστόσο, η πανδημική κρίση φαίνεται πως προκάλεσε μια δομική αλλαγή στην αγορά εργασίας με την καθιέρωση της τηλεργασίας σε ένα σημαντικό ποσοστό μικρών και πολύ μικρών επιχειρήσεων.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ
Όπως επισημαίνεται, σύμφωνα με την εκτίμηση του Εθνικού Ινστιτούτου Εργασίας και Ανθρώπινου Δυναμικού (ΕΙΕΑΔ) όσοι εργαζόμενοι βρέθηκαν σε καθεστώς αναστολής εργασίας και για όσο καιρό βρέθηκαν απώλεσαν το 30% του εισοδήματός τους.
Όπως δήλωσε ο πρόεδρος του ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ Γιώργος Καββαθάς «οι τελευταίοι 20 μήνες αποτέλεσαν μια περίοδο πρωτοφανών δυσχερειών για την παγκόσμια οικονομία και τη διεθνή κοινότητα. Είναι πλέον ευκρινές ότι η πανδημία είχε δραματικές επιπτώσεις σε υγειονομικό, οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο, επηρεάζοντας αρνητικά την κοινωνικο-οικονομική δραστηριότητα διεθνώς, σε όρους δημόσιας υγείας, διαθέσιμου εισοδήματος, θέσεων εργασίας, επενδυτικής δραστηριότητας, επιχειρηματικής λειτουργίας και βιωσιμότητας. Στο πλαίσιο αυτό, οι μικρές επιχειρήσεις κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν σημαντικές προκλήσεις και αιφνίδιους περιορισμούς, λειτουργώντας σε ένα ιδιότυπο «καθεστώς απαγόρευσης λειτουργίας» (lockdown) καθώς και σε ένα περιβάλλον ραγδαίου περιορισμού της ζήτησης, σε συνδυασμό με μια συνθήκη διαταραχής των διεθνών εφοδιαστικών αλυσίδων. Παράλληλα, η πανδημία έχει επιφέρει, καθ' όλη τη διάρκειά της, ισχυρό πλήγμα σε μια σειρά από κλάδους και τομείς από την εστίαση και τον τουρισμό έως το εμπόριο, τις υπηρεσίες και τη μεταποίηση. Ιδιαίτερα οι μικρές επιχειρήσεις καλούνται εν μέσω της πανδημίας να αντιμετωπίσουν ένα πολυεπίπεδο σύνολο εμποδίων εντός ενός παρατεταμένου υγειονομικού προβλήματος και μιας οικονομικής διαταραχής με βαθύ και επεκτεινόμενο χρονικό ορίζοντα. Υπό το πρίσμα αυτό, η Έκθεση του ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ για το 2021 επιχειρεί να αναδείξει τις σημαντικότερες τάσεις σε επίπεδο οικονομικού περιβάλλοντος, τις επιπτώσεις της πανδημίας σε όρους οικονομίας και μικρών επιχειρήσεων καθώς και τις δομικές αλλαγές που προκάλεσε η υγειονομικο-οικονομική κρίση στην ελληνική οικονομία».
Βασικά σημεία της ετήσιας Έκθεσης ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ 2021
▶ Η ελληνική οικονομία μετά από μία σύντομη πορεία ισχνής ανάκαμψης ξαναμπήκε σε
έντονη ύφεση το 2020 η οποία ήταν η δεύτερη μεγαλύτερη στην ΕΕ μετά της Ισπανίας.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ▶ Η ύφεση κορυφώθηκε στο 2ο τρίμηνο του 2020 μετά το κλείσιμο της εστίασης και
του λιανεμπορίου και συνεχίστηκε σε υψηλά επίπεδα λόγω της απώλειας εθνικού
εισοδήματος από τον τουρισμό.
▶ Οι καταναλωτικές δαπάνες ήταν η συνιστώσα του ΑΕΠ που επλήγη περισσότερο
σημειώνοντας μείωση κατά 6,37%
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ▶ Οι καθαρές επενδύσεις που αναδείχθηκαν ως ο μεγάλος ασθενής κατά την περίοδο της
οικονομικής κρίσης συνέχισαν για δέκατο συνεχόμενο χρόνο να κυμαίνονται σε αρνητικό
πρόσημο. Η επανέναρξη της κατασκευαστικής δραστηριότητας την τελευταία τριετία
συγκρατεί την οικονομία από ακόμα μεγαλύτερη αποεπένδυση.
▶ Η ανεργία το 2020 στην Ελλάδα ανήλθε στο 16,3% συνεχίζοντας την πορεία αποκλιμάκωσης
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗτης, εν τούτοις, η Ελλάδα σήμερα είναι η χώρα με την υψηλότερη ανεργία στην ΕΕ.
Καταλυτικό ρόλο για τη συγκράτηση της ανεργίας έπαιξε η σύνδεση των μέτρων στήριξης
με τη διατήρηση των θέσεων εργασίας.
▶ Το ισοζύγιο αγαθών και υπηρεσιών, μετά από μία σύντομη πορεία ισοσκελισμού σημείωσε
σημαντική επιδείνωση λόγω της απώλειας εθνικού εισοδήματος από τον τουρισμό.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ▶ Η αύξηση των ρευστών καταθέσεων συνεχίστηκε εντονότερα μέσα στο 2020. Εντούτοις
παρατηρείται μία συστηματική μείωση των μακροπρόθεσμων καταθέσεων, κυρίως ως
αποτέλεσμα των μηδενικών επιτοκίων που προωθεί η ΕΚΤ τα τελευταία χρόνια.
▶ Η αύξηση της χρηματοδότησης το 2020 οφείλεται καθαρά στο γεγονός ότι τα μέτρα
στήριξης πέρασαν μέσα από το τραπεζικό σύστημα. Η χρηματοδότηση των επιχειρήσεων
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗεξακολουθεί να είναι κορυφαίο πρόβλημα ειδικά για τις μικρές επιχειρήσεις καθώς η
πιστωτική επέκταση των τελευταίων ετών παραμένει αρνητική
▶ Τον αποπληθωρισμό της τάξης του -1,2% που σημειώθηκε το 2020 διαδέχθηκε έντονος
πληθωρισμός από το 2 ο τρίμηνο του 2021. Ο πληθωρισμός αυτός δημιουργείται τόσο
από τη διακοπή των εφοδιαστικών αλυσίδων κατά τη διάρκεια της πανδημίας όσο και
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗαπό την αύξηση των διεθνών τιμών ενέργειας.
▶ Το 2020 υπήρξε δημοσιονομικός εκτροχιασμός με το έλλειμμα της Γενικής Κυβέρνησης
να φτάνει στο 9,73%. Η αύξηση των δημοσιονομικών ελλειμμάτων και η μείωση του ΑΕΠ
οδήγησε στην εκτόξευση του χρέους της Γενικής Κυβέρνησης στο 205,6% το 2020.
▶ Τα μέτρα αναγκαστικού κλεισίματος επιχειρήσεων δημιούργησαν ένα νέο διαχωρισμό
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗστις ελληνικές επιχειρήσεις μεταξύ όσων προϋποθέτουν ανθρώπινη επαφή κι όσων δεν
προϋποθέτουν.
▶ Συγκρίνοντας το 2019 με το 2021, στη βάση όσων στοιχείων υπάρχουν διαθέσιμα μέχρι
τώρα για το 2021, ο κανόνας θέλει το 2021 να είναι καλύτερο από το 2020 αλλά χειρότερο
από το 2019.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ▶ Υπάρχουν ωστόσο δύο εξαιρέσεις. Πρώτον, κλάδοι που τα πήγαν καλύτερα και από το
2019 και από το 2020, όπως το εμπόριο και δεύτερο, κλάδοι που τα πήγαν χειρότερα και
από το 2019 και από το 2020, όπως η ακίνητη περιουσία και η διασκέδαση.
Η εικόνα των ΜμΕ
▶ Στους μεγάλους χαμένους του 1ου κύματος αναγκαστικού κλεισίματος ο κλάδος καυσίμων
και λιπαντικών αυτοκινήτων, τα καταλύματα και η εστίαση. Στους κερδισμένους:
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗκαταστήματα ειδών διατροφής, κατασκευές και βιομηχανία.
▶ Σχετικά με την έναρξη δραστηριοτήτων νέων επιχειρήσεων, οι 3 στις 4 είναι
▶ ατομικές επιχειρήσεις, που σημαίνει μικροί τζίροι ή οιωνεί μισθωτή εργασία.
▶ Η πλειονότητα των μικρών και πολύ μικρών επιχειρήσεων κατέγραψε σοβαρή μείωση
του κύκλου εργασιών κατά τη διάρκεια της πανδημίας
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΣυγκεκριμένα:
α' εξάμηνο 2020: 8 στις 10 επιχειρήσεις (80,6%) , με μεσοσταθμική μείωση του κύκλου εργασιών
να διαμορφώνεται στο 46,4%
β΄εξάμηνο2020: 7 στις 10 επιχειρήσεις (70,7%) , με μεσοσταθμική μείωση του κύκλου εργασιών
47,8%
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗά εξάμηνο 2021: πάνω από 1 στις 2 επιχειρήσεις (55%), με μεσοσταθμική μείωση κύκλου
εργασιών 41,4%
▶ Το 2020 σε σύγκριση με το 2019 συντελέστηκε πλήρης ανατροπή στη κερδοφορία των
επιχειρήσεων
Σχεδόν διπλασιάστηκαν οι επιχειρήσεις που κατέγραψαν ζημιές (47,8% το 2020 έναντι
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ27,6% το 2019).
Υποδιπλασιάστηκαν οι επιχειρήσεις που κατέγραψαν κέρδη (27,3% το 2020 από 55,2%
το 2019).
▶ Κατά τη διάρκεια της πανδημίας αυξήθηκαν σημαντικά οι μικρές και πολύ μικρές
επιχειρήσεις με σοβαρά προβλήματα ρευστότητας
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΤα ποσοστά των επιχειρήσεων με μηδενικά ταμειακά διαθέσιμα ήταν:
- 14,8% τον Ιούνιο του 2020
- 24,7% τον Φεβρουάριο του 2021
- 21,4% τον Ιούλιο του 2021
▶ Τα μέτρα που ελήφθησαν για τη στήριξη των επιχειρήσεων μετρίασαν τον αρνητικό
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗαντίκτυπο της πανδημίας, ωστόσο δεν ήταν αρκετά για να αποκαταστήσουν τη
ρευστότητα του συνόλου των μικρών και πολύ μικρών επιχειρήσεων.
▶ Κατά τη διάρκεια της πανδημίας αυξήθηκαν οι μικρές και πολύ μικρές επιχειρήσεις με
ληξιπρόθεσμες οφειλές.
▶ Όπου εφαρμόστηκαν στοχευμένα μέτρα στήριξης οι οφειλές συγκρατήθηκαν.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ▶ Παρατηρήθηκε σημαντική αύξηση των υπερχρεωμένων επιχειρήσεων.
▶ Τα μέτρα στήριξης απέτρεψαν τα μαζικά λουκέτα κατά τη διάρκεια της πανδημίας.
▶ Όμως, καθώς η οικονομία επιστρέφει σε σχετικά ομαλές συνθήκες και τα μέτρα
προστασίας αποσύρονται ο κίνδυνος εκδήλωσης εκτεταμένων λουκέτων παραμένει,
▶ ιδιαίτερα για τις επιχειρήσεις που η κατάσταση τους επιδεινώθηκε σημαντικά κατά τη
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗδιάρκεια της πανδημίας
*Ο Σωτήρης Παπαμιχαήλ είναι δικηγόρος του ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ και υποψήφιος στις εκλογές του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών - Απόσπασμα από τη συνέντευξή του στο euronews στην κορυφή της σελίδας.