Ακόμη κι αν ο Κιρ Στάρμερ είναι ο επικεφαλής του κόμματος με τους περισσότερους βουλευτές στη Βουλή των Κοινοτήτων, για να αναλάβει τα καθήκοντα του πρωθυπουργού θα πρέπει να λάβει την εντολή από τον μονάρχη. Γιατί γίνεται αυτό;
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΗ διακυβέρνηση αλλάζει χέρια στο Ηνωμένο Βασίλειο έπειτα από 14 χρόνια, όμως ο Κιρ Στάρμερ δεν θα γίνει πρωθυπουργός, αν ο βασιλιάς Κάρολος δεν του ζητήσει επισήμως να σχηματίσει την νέα κυβέρνηση.
Αν η βρετανική πολιτική είναι για κάτι γνωστή, είναι αυτές οι προσεκτικά σχεδιασμένες και αυστηρά πατροπαράδοτες και απαράβατες τελετουργικές «χορογραφίες». Το ότι ο επικεφαλής του πλειοψηφούντος κόμματος δεν γίνεται πρόεδρος της κυβέρνησης, αν δεν του το ζητήσει ο μονάρχης, είναι ένα κατάλοιπο του παρελθόντος, όμως είναι και γεγονός το ότι σε θεωρητικό επίπεδο το δικαίωμα της διακυβέρνησης πηγάζει από την βασιλική αρχή - ακόμη κι αν έχουν περάσει αιώνες από τότε που η πραγματική πολιτική εξουσία μεταβιβάστηκε στα εκλεγμένα μέλη του Κοινοβουλίου.
Η διαδικασία είναι σύντομη και κάπως... βάναυση για τον απερχόμενο πρωθυπουργό. Ας δούμε τι ισχύει.
Ενώ η Βρετανία είναι μια συνταγματική μοναρχία, όπου η εξουσία του βασιλιά περιορίζεται αυστηρά από τον νόμο και την παράδοση, πολλά εξ όσων συμβαίνουν εκεί αποτελούν αντανακλάσεις του παρελθόντος. Στην συγκεκριμένη περίπτωση, η διαδικασία παραπέμπει σε μια εποχή, κατά την οποία ο μονάρχης ασκούσε την ανώτατη εξουσία και επέλεγε τον διαπρεπέστερο υπουργό του, δηλαδή τον πρωθυπουργό, για να διοικήσει την κυβέρνησή του.
Σήμερα, ο πρωθυπουργός είναι ο επικεφαλής του κόμματος με τους περισσότερους βουλευτές στην Βουλή των Κοινοτήτων. Θεωρητικά, όμως, το αξίωμα πρέπει να του/της προσφερθεί από τον μονάρχη, εξηγεί η καθηγήτρια Ιστορίας της Μοναρχίας στο City University του Λονδίνου Άννα Ουάιτλοκ. «Αντανακλά το ιστορικό μας παρελθόν, καθώς και το γεγονός ότι έχουμε συνταγματική μοναρχία, μια κοινοβουλευτική δημοκρατία και ο πρωθυπουργός και ο μονάρχης ως εκ τούτου έχουν στενή συνεργασία. Αμφότεροι διαδραματίζουν ρόλο-κλειδί βάσει του συντάγματος. Κι αυτό το βλέπουμε να υλοποιείται την ημέρα κατά την οποία ο πρωθυπουργός αναλαμβάνει επίσημα καθήκοντα».
Έτσι, αρχικά ο Σούνακ θα πάει στο ανάκτορο του Μπάκιγχαμ, προκειμένου να υποβάλει την παραίτησή του στον βασιλιά. Εν συνεχεία, θα φθάσει ο Στάρμερ που θα έχει την πρώτη του ακρόαση με τον άνακτα.
«Υπάρχει ένα μικρό παράθυρο ανάμεσα στον απερχόμενο πρωθυπουργό και το επίσημο διορισμό του νέου, όπου θεωρητικά η εξουσία βρίσκεται γι' αυτά τα λίγα λεπτά στα χέρια του μονάρχη», λέει η Ουάιτλοκ. «Είναι μια σύντομη στιγμή, κατά την οποία υπάχει ένα είδος κενού σε όρους κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Όμως, φυσικά, υπάρχει αμέσως εκείνη η στιγμή, όπου διορίζεται ο νέος πρωθυπουργός».
Αυτό συμβαίνει, όταν ο μέλλων πρωθυπουργός εισέρχεται στα ανάκτορα για την τελετή που ονομάζεται «Ασπασμός των Χειρών» - αν και κανείς δεν ασπάζεται κανέναν. Ο βασιλιάς Κάρολος θα ζητήσει από τον Στάρμερ να σχηματίσει κυβέρνηση και εκείνος θα υποκλιθεί και θα έχει χειραψία με τον μονάρχη. Η στιγμή αυτή της μεταβίβασης της εξουσίας αποτυπώνεται φωτογραφικά.
Για το τι λέγεται μεταξύ του μονάρχη και του πρωθυπουργού μόνο υποθέσεις μπορούν να γίνουν. Σίγουρο είναι πως κάτι δραματικό δεν θα έμενε εντός των ορίων του παλατιού. Επίσης σίγουρο είναι ότι ελικόπτερα ειδησεογραφικών μέσων θα καταγράφουν τις πορείες των αυτοκινήτων τόσο του Σούνακ όσο και του Στάρμερ, ενώ δημοσιογράφοι επί τόπου θα καταγράφουν πού βρίσκεται η διαδικασία ανά πάσα στιγμή και θα καταφεύγουν στις προαναφερθείσες εικοτολογίες.
Σύμφωνα με την παράδοση, ο νέος πρωθυπουργός αναχωρεί έπειτα από τα ανάκτορα σε πρωθυπουργικό αυτοκίνητο και μεταβαίνει στην επίσημη πρωθυπουργική κατοικία, όπου, αφού παραχωρήσει μια δήλωση, χειροκροτείται από το προσωπικό και περνά ίσως το πιο διάσημο κατώφλι στο Ηνωμένο Βασίλειο, αυτό του αριθμού 10 της Ντάουνινγκ Στριτ. Από εκεί κι έπειτα ξεκινά η πρώτη ημέρα του νέου πρωθυπουργού στην καινούρια του θέση εργασίας.
Όλα αυτά γίνονται την Παρασκευή, δηλαδή την ημέρα αμέσως μετά την διενέργεια των εκλογών. Γίνεται επομένως αντιληπτό ότι η ετυμηγορία της κάλπης φθάνει άμεσα στους αποδέκτες της. Ένας εξ αυτών, ο Ρίσι Σούνακ, θα πρέπει να εγκαταλείψει τη μέχρι πρότινος έδρα του πριν φθάσει σε αυτήν ο Κιρ Στάρμερ. Ένα υπουργικό αυτοκίνητο θα τον πάει στο Μπάκιγχαμ, όμως μετά την υποβολή της παραίτησής του, θα φύγει από τα ανάκτορα με ιδιωτικό αυτοκίνητο και θα επιστρέψει στην ιδιωτική του κατοικία.
Πρόκειται για μια διαδικασία τόσο σύντομη που συχνά το φορτηγάκι που μεταφέρει τα πράγματα του απερχόμενου πρωθυπουργού βρίσκεται κοντά στην πίσω πόρτα της πρωθυπουργικής κατοικίας την ώρα που ο νέος πρωθυπουργός κάνει την πρώτη του επίσημη εμφάνιση στην μπροστινή.
Όλη αυτή η χορογραφημένη διαδικασία δείχνει σε κάθε περίπτωση ότι η μοναρχία συνιστά ένα σύμβολο σταθερότητας και συνέχειας σε συνθήκες βαθέων κοινωνικών διχασμών και οργισμένων πολιτικών αντιπαραθέσεων. Ο μονάρχης στέκεται πάνω από το πολιτικό πλαίσιο και το διευθύνει, αν και το κάνει αυτό με τελετουργικό τρόπο. Και θα βρίσκεται εκεί ακόμη κι όταν ο πρωθυπουργός αποχωρήσει από το αξίωμά του.
«Όλοι θα πουν ότι πρόκειται για μια τελετουργία, αλλά στην πραγματικότητα είναι ένα πραγματικά σημαντικό κομμάτι του γεγονότος ότι στο Ηνωμένο Βασίλειο οι κυβερνήσεις μπορούν να αλλάξουν, αλλά δεν ξεσηκωνόμαστε γι' αυτό», σχολιάζει ο ειδικός επί βασιλικών θεμάτων στο King's College του Λονδίνου Τζορτζ Γκρος. «Ίσως παλιότερα να μην χρειαζόταν να το πούμε αυτό, αλλά στο πλαίσιο των τωρινών γεωπολιτικών συνθηκών, θεωρώ ότι είναι πραγματικά υγιές».
Στα 70 χρόνια της βασιλείας της, η βασίλισσα Ελισάβετ είδε 15 πρωθυπουργός. Ο Κάρολος βρίσκεται στον θρόνο για λιγότερο από δύο χρόνια και την Παρασκευή συναντά τον δεύτερο πρωθυπουργό της βασιλείας του. «Αυτή είναι η υπέρτατη εξουσία. Η μοναρχία συμβολίζει την συνέχεια, ενώ οι πρωθυπουργοί έρχονται και παρέρχονται», σχολιάζει ο Γκρος.
Ο μονάρχης πραγματοποιεί συναντήσεις με τον πρωθυπουργό για κυβερνητικά ζητήματα σε εβδομαδιαία βάση. Ενώ ο βασιλιάς είναι πολιτικά ουδέτερος, διατηρεί το δικαίωμα «να συμβουλεύει και να προειδοποιεί» τον πρωθυπουργό, εφ' όσον το κρίνει σκόπιμο. Αυτές οι συναντήσεις είναι ιδιωτικές και όσα λέγονται σε αυτές παραμένουν εμπιστευτικά.
Ο βασιλιάς Κάρολος αναμένεται να εμφανιστεί δημοσίως αργότερα εντός του μήνα για το επίσημο άνοιγμα των εργασιών του Κοινοβουλίου. Κατά την παράδοση, ο μονάρχης φθάνει σε μια ιππήλατη άμαξα, κάθεται στον θρόνο που βρίσκεται στη Βουλή των Λόρδων και φορά το αυτοκρατορικό στέμμα. Έπειτα, σε κοινή συνεδρίαση της Βουλής των Λόρδων και της Βουλής των Κοινοτήτων εκφωνεί μια ομιλία που έχει γράψει εκ μέρους του η κυβέρνηση, εκθέτοντας τον νομοθετικό της προγραμματισμό.
Σημειώνεται πως ο μονάρχης εισέρχεται στο Ουεστμίνστερ και πηγαίνει κατευθείαν στην Βουλή των Λόρδων, ενώ ο ραβδούχος εισέρχεται στην αίθουσα της Βουλής των Κοινοτήτων, προκειμένου να καλέσει τα μέλη της - ο μονάρχης δεν έχει δικαίωμα να παρίσταται στην Βουλή των Κοινοτήτων.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΠαραδοσιακή - ίσως και παρωχημένη - μεγαλοπρέπεια; Πιθανότατα ναι. Όμως αυτά είναι τα στοιχεία που συνιστούν το χαρακτηριστικό παράδειγμα του ρόλου της μοναρχίας στην σύγχρονη Βρετανία.