ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΔύο χρόνια, μετά τον «Άμλετ» του Σαίξπηρ, ο Χρήστος Θεοδωρίδης και η Ορχήστρα των Μικρών Πραγμάτων στρέφονται τώρα στην «Σφαγή των Παρισίων» του Κρίστοφερ Μάρλοου. Η παράσταση που ανεβαίνει στην Πειραιώς 260, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών, στις 18 & 19 Ιουλίου, έχει να κάνει τα ιστορικά γεγονότα που αναφέρονται στην περίφημη νύχτα του Αγίου Βαρθολομαίου, κατά τη διάρκεια της οποίας 3.000 περίπου προτεστάντες σφαγιάστηκαν στη γαλλική πρωτεύουσα από καθολικούς. Το θεατρικό έργο που γράφτηκε πιθανότατα το 1592 παρακολουθεί τα γεγονότα από τον γάμο της καθολικής Μαργαρίτας Βαλουά με τον προτεστάντη Ερρίκο της Ναβάρρας μέχρι την ανάληψη του βασιλικού αξιώματος από τον Ερρίκο.
Ο γάμος τελείται και το ίδιο βράδυ με εντολή του ορκισμένου εχθρού των προτεσταντών Δούκα του Γκιζ, οι καμπάνες της εκκλησίας του Σαιν Ζερμαίν σημαίνουν για να δώσουν την εκκίνηση. Ακολουθεί η δολοφονία όλων των ουγενότων ηγετών και η σφαγή, με τη συμμετοχή και του απλού καθολικού λαού, εξαπλώνεται σε όλους τους Ουγενότους καλεσμένους, άντρες, γυναίκες, παιδιά. Το Παρίσι βάφεται με αίμα σε μία νύχτα.
Μια ορχήστρα 10 ηθοποιών αναλαμβάνουν να μας διηγηθούν αυτή την ιστορία, υποδυόμενοι διαφορετικά ιστορικά πρόσωπα της εποχής. Στόχος τους είναι να αναδειχτεί η γρήγορη σχεδόν κινηματογραφική δομή του έργου, η θηριωδία μιας μαζικής δολοφονίας και το μέγεθος της πράξης αυτής. Μπλεγμένος στα γρανάζια της μηχανής της Ιστορίας, ο άνθρωπος μοιάζει ανίκανος να ορίσει την μοίρα του. Η δύναμη αυτής της μηχανής φαίνεται ανίκητη. Η φύση του ανθρώπου δέχεται καθημερινά πια μια σφαγή.
Δεν είναι λίγοι αυτοί που αμφισβητούν την πατρότητα του θεατρικού έργου, ενώ άλλοι μελετητές δεν διστάζουν να αναδείξουν τις ατέλειες και τον «προβληματικό» χαρακτήρα του.
Συναντήσαμε τον σκηνοθέτη Χρήστο Θεοδωρίδη και μιλήσαμε για την παράσταση που ανεβάζει και τα ζητήματα που θέτει.
-Πώς ανακάλυψες το συγκεκριμένο έργο;
Το έργο το βρήκα μπροστά μου πρώτη φορά στη σχολή στο ΑΠΘ. Είχα κάνει τότε μια εργασία με θέμα αυτό το κείμενο. Από τότε μου άρεσε και είχα κολλήσει. Τότε μου άρεσε ιδιαίτερα, γιατί διέφερε πολύ από την αντίστοιχη δραματουργία της εποχής του. Αν είχε μια πιο ολοκληρωμένη γραφή θα έλεγες ότι ανήκει 100% στον Κρίστοφερ Μάρλοου. Σκέψου επίσης ότι υπάρχουν κατάλογοι με έργα του Μάρλοου, που δεν το συμπεριλαμβάνουν καν. Μπορεί η εκδοχή που έχει φτάσει σε μας να είναι σπαράγματα από αναμνήσεις ηθοποιών που το έχουν παίξει.
-Ποια είναι η ιδιαιτερότητά του;
Έχει εξαιρετικά σύντομες σκηνές και 45 συνολικά ρόλους. Το τελευταίο βέβαια είναι κάτι που συμβαίνει σε αρκετά έργα της εποχής. Απλά οι συγκεκριμένοι χαρακτήρες μπαίνουν και βγαίνουν και δεν τους ξαναβλέπουμε ποτέ. Δεν είναι σε ιαμβικό πεντάμετρο, άρα είναι πολύ ελεύθερο, κάτι που επίσης δεν συνάδει με την εποχή του. Δεν έχει επίσης καθόλου μονολόγους, εκτός από έναν. Η πιο χτυπητή διαφορά του είναι ότι ασχολείται με ένα σύγχρονο με την εποχή του θέμα. Η Ελισάβετ δεν επέτρεπε τότε στους συγγραφείς να ασχοληθούν με σύγχρονα θέματα του βασιλείου και γι’ αυτό όλοι έψαχναν στη μυθολογία ή σε άλλες ιστορικές περιόδους. Είναι το μοναδικό λοιπόν θεατρικό έργο, που ασχολείται με ένα ιστορικό γεγονός, που συνέβη 20 χρόνια πριν την εποχή του. Επειδή είναι ιστορικό δράμα, το μεγάλο πρόβλημα είναι ότι έχει τεράστια κενά, όπου δεν καταλαβαίνεις τι γίνεται, τη δράση. Οι χαρακτήρες του είναι ατελείς, απλά σχήματα.
-Ποιος ήταν ο στόχος του συγγραφέα λοιπόν;
Ο στόχος του Μάρλοου ήταν να σαρκάσει όλες τις ιδέες και τα ήθη της εποχής. Ισοπεδώνει οτιδήποτε έχει να κάνει με την πολιτική, την εξουσία, τη θρησκεία, αν τελικά αυτό είναι το κείμενο, και δεν υπάρχει κάπου κρυμμένη μια πιο ολοκληρωμένη εκδοχή. Πέρα όμως από σαρκαστικό, είναι τρομερά ωμό και βίαιο. Η αναπαράσταση των γεγονότων της Νύχτας του Αγίου Βαρθολομαίου και η ταχύτητα με την οποία το κάνει, σου προκαλεί μια έξτρα βιαιότητα. Είναι τόσο γρήγορες οι σκηνές του έργου, που μοιάζει σαν να βλέπεις κινηματογράφο με τα γεγονότα της εποχής. Είναι, θα έλεγα, η χολιγουντιανή υπερπαραγωγή των χρόνων του. Η δυσκολία λοιπόν του ανεβάσματός του έχει να κάνει καταρχάς με την οικειότητα που πρέπει να έχεις με τα ιστορικά πρόσωπα και τα γεγονότα. Οι θεατές της εποχής εκείνης δεν είχαν ανάγκη από τις λεπτομέρειες, γιατί ήξεραν τα πρόσωπα και τα πράγματα. Ήταν να σαν διαβάζουν ή να βλέπουν τις περιπέτειες και τις πράξεις ζωής των σταρ της εποχής. Όλοι ήξεραν.
-Πώς το αντιμετώπισες αυτό το πρόβλημα;
Ξεκίνησα, κάνοντας μια μεγάλη ιστορική έρευνα για να καταλάβω ποιος ήταν ποιος και τι ακριβώς έκανε. Σε πολλά σημεία η ιστορική αλήθεια απέχει από αυτό περιγράφει ο συγγραφέας. Επειδή δαιμονοποιεί τους πάντες, όλοι παρουσιάζονται ως η απόλυτη καρικατούρα του κακού. Βλέπεις δηλαδή τις χείριστες πλευρές της ανθρώπινης φύσης. Όλα είναι στο κόκκινο από την αρχή μέχρι το τέλος. Δεν δίνει στους χαρακτήρες, ούτε ένα ελαφρυντικό. Τα αληθινά ιστορικά πρόσωπα δεν είχαν αυτό το χαρακτήρα. Υπήρχαν πολλές δικαιολογίες για τις αποφάσεις και τις πράξεις τους. Δεν αναφέρομαι βέβαια στη πράξη της σφαγής, που δεν έχει καμιά δικαιολογία. Αυτό που έκανα εγώ λοιπόν ήταν να κρατήσω τα 2/3 του κειμένου. Στη συνέχεια το μπολιάσαμε με κάποια στοιχεία λόγου από τα πραγματικά ιστορικά πρόσωπα, όπως έχουν φτάσει σε μας διαμέσου των αιώνων. Αυτό βοηθά το θεατή να τους δει σε μια πιο πολυδιάστατη προοπτική σε σχέση με την μονοδιάστατη άποψη του Μάρλοου.
-Μήπως ο θεατής χαθεί μέσα σ’ αυτή την πληθώρα ονομάτων;
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΑυτό που θέλω πάνω από όλα είναι ο θεατής να καταλάβει την ιστορία. Γι΄’ αυτό και έχω κινηθεί προς αυτή την κατεύθυνση πρώτα από όλα. Αυτός ήταν ο αρχικός μου στόχος και έχω κάνει μεγάλη προσπάθεια, γιατί το κείμενο έχει, όπως σου είπα, μεγάλη ταχύτητα, και όλοι οι ήρωες αλλάζουν συνεχώς. Ο Πατρίς Σερώ που το ανέβασε το 1972 στο Παρίσι ανέθεσε σε έναν συγγραφέα να μπολιάσει το αρχικό κείμενο με διαφωτιστικές πληροφορίες για τα γεγονότα και τα πρόσωπα της εποχής.
-Ποιοι είναι οι χαρακτήρες που θα δούμε επί σκηνής;
Ουσιαστικά θα δείτε τον σκηνοθέτη, τον ενορχηστρωτή της σφαγής, που είναι ο Δούκας του Γκιζ, μαζί με έναν θίασο χαρακτήρων, πλασμάτων, που έχουν κάποιο ρόλο στα γεγονότα. Αυτός είναι μια μακιαβελική φιγούρα που κινεί τα νήματα, χρησιμοποιεί τους πάντες ως μαριονέτες για να πετύχει τους στόχους του. Αυτό που χρησιμοποιώ είναι έναν διογκωμένο ρεαλισμό σ’ αυτή την παράσταση. Οι ήρωες είναι όλη την ώρα στα άκρα. Το κάνω αυτό για να δώσω στον θεατή να καταλάβει γιατί οδηγήθηκαν εκεί τα πράγματα και για να αντιληφθεί καλύτερα τον τρόπο ανάπτυξης της γραφής του Μάρλοου. Όλα χρειάζονται να πάρουν ένα άλλο μέγεθος, μια διαφορετική διάσταση.
-Γιατί μας αφορά το συγκεκριμένο έργο;
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΑπό τη πρώτη στιγμή που το διάβασα, μέχρι τώρα, έχω συνειδητοποιήσει ότι πρόκειται για μια φέτα πραγματικότητας, χωρίς αρχή και τέλος, που αισθάνεσαι ότι την έχεις δει και ξαναδεί. Και θα την δεις και στο μέλλον. Αφορά όλες τις εποχές. Είναι μια πιστή απεικόνιση του τι συμβαίνει σήμερα, ποια είναι η πραγματικότητα που ζούμε. Επειδή δεν υπάρχει καθόλου φως στο κείμενο και επειδή ζούμε αυτό που ζούμε στην Ελλάδα σήμερα, εγώ αισθάνομαι πρώτη φορά ότι με ξεπερνά αυτή η ζοφερή πραγματικότητα. Είμαι χωμένος στις πρόβες ενός έργου που έχει να κάνει με τη σφαγή αθώων ανθρώπων πριν 500 χρόνια. Όταν γυρίζω στο σπίτι και ανοίγω την τηλεόραση, μαθαίνω για σύγχρονες σφαγές ανθρώπων: για τη σφαγή στο Ορλάντο, το τι γίνεται καθημερινά στη Βαγδάτη, για τα τρομοκρατικά χτυπήματα σε Βέλγιο και Γαλλία, όπου ξανά σφαγιάζονται αθώοι άνθρωποι. Άρα αντιλαμβάνεσαι ότι αυτό το κείμενο αφορά το σήμερα και ο λόγος του Μάρλοου δεν θα ξενίσει κανένα. Αναδεικνύει την τερατώδη πλευρά των ανθρώπων, που δεν διστάζουν να φτάσουν στα άκρα, όχι μόνο για θρησκευτικούς λόγους, αλλά απλά γιατί αυτός που είναι απέναντί τους, απλά δεν τους αρέσει. Οπότε πρέπει να τον βγάλουν από τη μέση. Αισθάνομαι ότι χάνεται η επαφή με την πραγματικότητα γύρω μας κι αυτό είναι κάτι που με τρελαίνει.
-Δεν έχει χαθεί εντελώς και από τους πάνω αυτή η επαφή με την πραγματικότητα;
Πράγματι, υπάρχουν οι πολιτικοί που έχουν χάσει την επαφή με την πραγματικότητα και δεν καταλαβαίνουν τι συμβαίνει στην κοινωνία. Δεν καταλαβαίνουν ότι οι αποφάσεις τους έχουν αληθινό αντίκτυπο στη ζωή των πολιτών, οδηγώντας τους στην ανεργία, τη φτώχεια, την απόγνωση, την αυτοκτονία. Αυτό δεν συμβαίνει μόνο στην Ελλάδα, αλλά και στον υπόλοιπο κόσμο. Είναι τρομερό πόσο μικρή απόσταση έχει από την πραγματική μας ζωή αυτό το θεατρικό εργάκι ή εκείνη η εποχή όπου ένας δούκας αποφασίζει τη σφαγή 4.000 προτεσταντών, εντελώς ψυχρά. Αυτό λοιπόν θέλω να αναδείξω: πόσο εύκολα φεύγουν από τη μέση οι άνθρωποι, όταν χρειάζονται να εξυπηρετήσουν τα σχέδια κάποιων άλλων, που έχουν ισχυρότερη θέση μέσα στην κοινωνία. Νομίζω ότι αυτό συμβαίνει συνέχεια πια στη ζωή μας. Το πιο τρομακτικό είναι ότι, μετά από τη σφαγή, ο κόσμος συνεχίζει να ζει σαν να μην έχει συμβεί τίποτε, με τον τρόπο που ήξερε και είναι ακόμη χειρότερος.
-Υπάρχει μια μορφή αντίδρασης σ’ αυτή τη σύγχρονη «σφαγή» των αθώων;
Αν με ρώταγες πριν κάποια χρόνια θα σου έλεγα ναι, ότι κάτι μπορούμε να κάνουμε και να αλλάξουμε τα πράγματα. Τον τελευταίο χρόνο, μετά το δημοψήφισμα, έχω παγώσει εντελώς. Εκεί που πίστεψα για μια στιγμή ότι υπάρχει ελπίδα, όλα κατέρρευσαν. Αισθάνομαι παγωμένος, προδομένος, ανήμπορος να κάνω οτιδήποτε. ‘Έχω βρεθεί μπροστά σε έναν τοίχο, που δεν μου επιτρέπει να δω τίποτε παραπέρα. Αισθάνομαι αδύναμος, αμελητέος, ανύπαρκτος. Έχω συνειδητοποιήσει ότι τρέχαμε και αγωνιζόμασταν για κάτι, που δεν άξιζε τον κόπο. Ότι άδικα κάναμε ό,τι κάναμε. Είναι τρομερό να βλέπεις τι θέλει ο κόσμος και τι αποφασίζει η εξουσία. Πόσο απομακρύνονται κάθε μέρα οι δύο πλευρές. Αισθάνομαι σήμερα, που μιλάμε, ότι δεν μπορούμε να αλλάξουμε κάτι. Το μόνο που έχω διατηρήσει είναι μόνο ένα προσωπικό, ελεγχόμενο πεδίο δράσης, όπου μπορεί να συμβεί η αλλαγή: Μπορώ να βοηθήσω, να σώσω τον διπλανό μου, να δώσω βοήθεια στον πρόσφυγα που πεινάει, στον σκύλο που έχει τη βοήθειά μου. Μέχρι εκεί. Ίσως κάτι γίνει αν προστεθούν στιγμές, στιγμές του καθενός μας.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ-Γιατί μένεις τόσο καιρό μακριά από το θέατρο;
Καταρχάς αισθάνομαι ότι δεν έχω όλη την ώρα κάτι να πω στον κόσμο. Δεν καταλαβαίνω λοιπόν, πώς μερικοί σκηνοθέτες κάνουν τέσσερις και πέντε σκηνοθεσίες κάθε χρόνο. Χρειάζομαι δηλαδή να πάρω κάποιο χρόνο για να σκεφτώ και να ετοιμαστώ για κάτι καινούργιο. Μετά το τέλος του «Άμλετ», της προηγούμενης παράστασής μου, πριν από δύο χρόνια, αποφάσισα να μην ξεκινήσω κάτι καινούργιο, αν δεν είχα την οικονομική δυνατότητα να το κάνω με τον τρόπο που ήθελα. Βαρέθηκα να δουλεύω νύχτα και να παίρνω λεφτά από τη μάνα μου για να καλλιτεχνίσω και για να αγοράσω τα παπούτσια των ηθοποιών μου. Θέλω να κάνω τα πάντα όπως πρέπει και όχι απλά να τα κάνω. Μέχρι να έχω αυτή τη δυνατότητα, απέχω, κάνοντας τη δουλειά που ξέρω. Νυχτοκάματα. Την τέχνη μου επίσης της εξασκώ όχι μόνο για να ικανοποιηθεί η ψυχούλα μου ή για να κάνω το κέφι μου, αλλά και για να βγάλω τα προς το ζην από αυτήν. Δεν καταλαβαίνω όλους αυτούς που έχουν αναγάγει αυτή τη δουλειά σε χόμπι και δεν πληρώνονται. Χαίρομαι λοιπόν που τώρα μου δόθηκε μια πολύ καλή ευκαιρία από το Φεστιβάλ Αθηνών να κάνω αυτό που είχα στο μυαλό μου, χωρίς εκπτώσεις. Δεν έχω άλλο τρόπο να κάνω τα πράγματα και δεν με ενδιαφέρει να βρω.
ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ
Μετάφραση: Σεραφείμ Βελέντζας
Δραματουργική Επεξεργασία: Ιζαμπέλα Κωνσταντινίδου, Χρήστος Θεοδωρίδης
Σκηνοθεσία: Χρήστος Θεοδωρίδης
Χορογραφία: Ξένια Θεμελή
Σκηνογραφία-Κοστούμια: Τίνα Τζόκα
Φωτισμοί: Τάσος Παλαιορούτας
Μουσική επιμέλεια: Χρήστος Θεοδωρίδης
Βοηθός σκηνοθέτη: Αντριάννα Χαλκίδη
Βοηθός σκηνογράφου: Νόρα Δεληδήμου
Επιμέλεια κομμώσεων: Κωνσταντίνος Κολιούσης/2K Hairstyling
Μακιγιάζ: Τατιάνα Garabedian
Εκτέλεση παραγωγής: Άννα Γκόμεζ
Ιστορική έρευνα: Παύλος Σούλης
Παίζουν: Παναγιώτης Εξαρχέας, Ξένια Θεμελή, Γιώργος Κισσανδράκης, Ντένης Μακρής, Μαρία Μπαγανά, Κατερίνα Πατσιάνη, Τατιάνα-Άννα Πίττα, Σαμψών Φύτρος, Σπύρος Χατζηαγγελάκης, Γιώργος Χριστοδούλου
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΙNFO
«Η Σφαγή των Παρισίων» του Κρίστοφερ Μάρλοου
18 & 19 Ιουλίου, 21:00
ΠΕΙΡΑΙΩΣ 260 – ΧΩΡΟΣ Δ
Διάρκεια: 2 ώρες χωρίς διάλειμμα
Τιμές εισιτηρίων: 20€, 10€ (Φοιτητικό), 5€ (Άνεργοι-A.μεΑ.)
Πληροφορίες-Εισιτήρια
Ακολουθήστε το euronews στα Ελληνικά στο Facebook και στο Twitter