«Μήδειας Υλικό»: Η Μήδεια προσγειώνεται στο σήμερα

Πνευματικά Δικαιώματα

Δημοσιεύθηκε 27/04/2018 - 09:00

Η Ευφροσύνη Μαστρόκαλου σκηνοθετεί το εμβληματικό έργο του Χάινερ Μίλερ στο Bios

ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ

Το «Μήδειας Υλικό» είναι ένα από τα έργα του Γερμανού θεατρικού συγγραφέα Χάινερ Μίλερ, που δεν ανεβαίνει αρκετά συχνά στη χώρα μας. Τώρα παρουσιάζεται στο Bios σε σκηνοθεσία της Ευφροσύνης Μαστρόκαλου.

Ο Μίλερ το έγραψε στις αρχές της δεκαετίας του ’80 επιχειρώντας να διαβάσει το σήμερα, μέσα από το μυθολογικό υλικό της Μήδειας. Οι μηχανισμοί της εξουσίας, η έννοια της δικαιοσύνης, η βία, η ανάγκη ρήξης με το κατεστημένο και η χειραφέτηση είναι μερικά μόνο από τα ζητήματα, που θίγει το κείμενο, καθιστώντας το διαρκώς επίκαιρο, παρότι έχουν περάσει σχεδόν 30 χρόνια από την κυκλοφορία του.

Η Ευφροσύνη Μαστρόκαλου μας εξηγεί πώς προσέγγισε το συγκεκριμένο έργο και ποιες είναι οι σύγχρονες αντανακλάσεις του.

- Γιατί αποφασίσατε να ανεβάσετε το συγκεκριμένο έργο;

Το «MedeaMaterial» του Χάινερ Μίλερ είναι ένα έργο το οποίο έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον θεματολογικά, δραματουργικά και σκηνοθετικά. Κατ’ αρχάς είναι μια εκδοχή του αρχαίου ελληνικού μύθου που διατυπώνει – επικοινωνεί ένα πολύπλοκο διάλογο ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν, αποφεύγοντας έτσι έναν απλό συσχετισμό (μια απλή αναλογία) και μια γραμμική αφήγηση γεγονότων του μύθου της Μήδειας. Ναι μεν ο Μίλερ χρησιμοποιεί τούς αρχαίους ελληνικούς μύθους σαν πρώτη ύλη, σαν κατασκευαστικό υλικό, αλλά οι αρχαίοι μύθοι στο έργο του είναι παραδείγματα για τις συλλογικές εμπειρίες. Στέκεται κριτικά απέναντι σε αυτούς.

Η προσέγγιση του γερμανού συγγραφέα στηρίζεται στην αποδόμηση του αρχαίου μύθου και στην αναδόμηση του σε νέες βάσεις. Ο μύθος της Μήδειας και του Ιάσωνα εκ νέου συγκροτείται με στόχο την διερεύνηση του σύγχρονου κόσμου μέσα από το ιστορικό υλικό. Ο Μίλερ εντοπίζει στα μυθολογικά πρόσωπα τον τρόπο να δημιουργήσει ανακλάσεις για την σύγχρονη πραγματικότητα.

- Πώς θα το χαρακτηρίζατε;

Είναι ένα έργο καθαρά πολιτικό. Είναι μια καταγγελία. Ο θεατής, αναγκαστικά, φιλτράρει τον παλιό μύθο μέσα από την σύγχρονη ιστορία. Το δραματικό «Εγώ» περιθάλπει το κοινωνικό, συλλογικό «Εμείς» δημιουργώντας ένα σύμπλεγμα μυθολογικών παραδειγμάτων και ιστορικών γεγονότων. Ο θεατής, όπως και η σκηνοθεσία και ο ηθοποιός, βρίσκεται σε μία συνεχή διαλεκτική με την σκηνική δράση - το παρόν, κάνοντάς τούς δικούς του συνειρμούς και συσχετισμούς για το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον της ιστορίας της Ευρώπης.

- Σε ποια στοιχεία εστιάσατε;

Το συγκεκριμένο έργο δεν είναι ένα μια συμπαγής αφήγηση. Δεν διαθέτει αδιάσπαστη συνοχή. Είναι ένα κείμενο θραυσματικό, κατακερματισμένο, φαινομενικά χωρίς δομή, χωρίς γραμματικούς και συντακτικούς κανόνες. Αυτά τα στοιχεία συνθέτουν ένα πυκνό κείμενο, πλούσιο σε ιδέες και εικόνες, αλλά πολλές φορές σε ένα πρώτο επίπεδο «απροσπέλαστο». Η αποσπασματικότητα, η έλλειψη λογικού νοήματος και συνοχής, η μη δυνατότητα ανάλυσης, δεν είναι απλά πρόκληση για ένα σκηνοθέτη. Αυτά τα στοιχεία, υποκριτικά, δραματουργικά και σκηνοθετικά, προϋποθέτουν συγκεκριμένες και πολύ απαιτητικές πρακτικές. Πρακτικές που δίνουν την δυνατότητα στον ηθοποιό και στον σκηνοθέτη να συνδιαλλαγούν δημιουργικά με την φαντασία και την παράδοξη σκέψη. Δηλαδή με τις δυνατότητες και τους περιορισμούς της ελευθερίας που προσφέρουν τα παραπάνω στοιχεία. Στον Μίλερ αυτό είναι πολιτική θέση, είναι ιδεολογία. Πάνω στα παραπάνω στοιχεία χτίζει τον θεματολογικό του άξονα: το τέλος της συνέχισης της διαφθοράς του παλαιού κόσμου (Ιάσωνας και Κόρινθος) και το διασπασμένο μοντέλο της αποκατάστασής του (Μήδεια). Την αμφισβήτηση του δίπολου (ατομικό-συλλογικό, Εγώ-Εμείς, Καλό-Κακό), την δαιμονοποίηση του Άλλου, του διαφορετικού.

- Τι ευαγγελίζεται η Μήδεια του Χ. Μίλερ και σε τι κόσμο ζει;

Η επιλογή της Μήδειας αναπαριστά διάφορα τμήματα του περιθωρίου της κοινωνίας, ως προς το φύλο, το γένος, την ανατροφή, την προέλευση. Είναι το διαφορετικό, ο Άλλος, ο αλλοδαπός, ο ξένος. Η εξομολόγηση της Μήδειας, ο παραληρηματικός της λόγος, δομείται πάνω στην οδυνηρή διαπίστωση της «Προδοσίας» της : της κατάληψης της ζωής της από έναν προδότη, τον Ιάσωνα. Συνειδητοποιεί ταυτόχρονα τη δική της προδοσίας προς την πατρίδα της, τις ρίζες της, τους προγόνους της. Η συνειδητοποίηση αυτή την οδηγεί στο να πάρει την μοίρα στα χέρια της. Θέλει να ξαναγράψει την ιστορία της, προβάλλοντας το δικό της ηθικό σύστημα έναντι της αδικίας που υφίσταται. Για να συμβεί αυτό, είναι αναγκαίος ο φόνος των παιδιών. Στον Μίλερ, ο φόνος δεν σηματοδοτεί μια πράξη εκδίκησης ερωτικού πάθους ή ζήλιας, αλλά μια αναπόφευκτη χειρονομία της ίδιας της Μήδειας για την επανεκκίνηση εγγραφής της ιστορίας της. Θέλει με αυτόν τον τρόπο να διαλύσει το κράτος της διαφθοράς και την κανονιστική αντίληψη της λειτουργίας της δικαιοσύνης, αντιλήψεις που σφετερίζονται ο Ιάσων και η Κόρινθος. Ο κόσμος της Μήδειας είναι ένας κόσμος γεμάτος βία και έλλειψη επικοινωνίας ταυτόχρονα όμως εγκυμονεί την δυναμική της αλλαγής. Είναι ένας κόσμος σε απεγνωσμένη αναζήτηση για μια πολιτισμική κοινωνική εξέγερση, που αδυνατεί να αποδεχτεί την καταστροφή που προϋποθέτει και αναγκαστικά θα φέρει αυτή η αλλαγή.

- Ποια είναι η θέση της στο σήμερα;

Ο Μίλερ χρησιμοποιεί την εκδοχή του μύθου της Μήδειας για να δείξει σε τι αδιέξοδο βρίσκεται ο κόσμος του πρόσφατου Ψυχρού πολέμου. Αυτό προκαλείται από σύγχρονες παραδοσιακές δομές, από ήθη και διάφορα ζητήματα. Για τον Μίλερ αυτός είναι ένας κόσμος που είναι εγγενώς αδύνατον να φανταστεί μια νέα παγκόσμια τάξη πραγμάτων. Ο συγγραφέας μιλά επίσης από την σκοπιά ενός ανθρώπου που έζησε στην «άκρη» της δυτικής Ευρώπης (Ανατολική Γερμανία), με μια άποψη προς μια θεωρία για τις δυνατότητες εναλλακτικών πολιτισμών που δείχνει να μην κατάφερε να πραγματοποιήσει αυτά που οραματίστηκε και υπόσχονταν. Ο θεατής αναπόφευκτα κάνει τους ανάλογους συσχετισμούς στο σήμερα. Τούς δικούς του συνειρμούς για το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον της ιστορίας της Ευρώπης, και του δυτικού κόσμου που φλέγεται από την επανάληψη και το αμετάκλητο του πολέμου και της ήττας. Με αυτήν την λογική το έργο μας υπενθυμίζει ότι συνεχίζουμε να αντιλαμβανόμαστε μόνο νέες εκδοχές της ίδιας τάξης πραγμάτων που έχει φέρει αυτό το αδιέξοδο και ότι δεν έχουμε καταφέρει να σκεφτόμαστε με το «Εμείς». Συνειδησιακά εξακολουθούμε να ιδιωτεύουμε. Συνεχίζουμε να είμαστε αυτοκαταστροφικοί, αναποτελεσματικοί, και ο πόλεμος απειλητικά ολοένα κατοικεί διπλά μας και εμείς συνεχίζουμε να αποφεύγουμε και να εθελοτυφλούμε.

-Μας αφορά ο λόγος της;

Μας αφορά με την έννοια ότι η Μήδεια ως ξένη, ως βάρβαρη, ως «ο Άλλος», εκπροσωπεί όλους εκείνους τους πληθυσμούς, τις μειονότητες, που στην πραγματικότητα τα αναφαίρετα δικαιώματα τους, κανείς δεν υπερασπίζεται. Τα καταπατούν. Η υποκρισία και η αλαζονεία της δύσης δεν είναι μόνο απέναντι στον τρίτο κόσμο, αλλά και στον ίδιο της τον εαυτό, καθώς δείχνει ότι δεν έχουμε συνειδητοποιήσει ότι εξακολουθούμε να πληρώνουμε το τίμημα μιας ευημερίας που στην πραγματικότητα ενέτεινε την σύγκρουση με τις ιστορικές μας καταβολές, μας απομάκρυνε από τους ίδιους μας τους εαυτούς, και την ουσία των πραγμάτων.

Στον Μίλερ, η προσωπική εξομολόγηση του κατακτητή-εξουσιαστή Ιάσωνα, αναφέρεται στον κατεστραμμένο και αναποτελεσματικό εαυτό του. Στην έλλειψη υπευθυνότητας να ενεργοποιηθεί δραστικά. Να αναλάβει την ευθύνη μιας καταστροφής που αναγνωρίζει ότι έρχεται κατά πάνω μας με τέτοια ταχύτητα, που μόνο πολύ δραματικές και τραγικές επιπτώσεις έχει και θα έχει. Πόλεμος, πυρηνικά, περιβαλλοντική καταστροφή, οικονομική κρίση, φτώχεια, διαφθορά, κτλ. Ο φόνος των παιδιών της Μήδειας στον Μίλερ λειτουργεί ως μεταφορά. Σηματοδοτεί τις τραγικές επιπτώσεις που απαιτούνται για μια ριζική αλλαγή των πραγμάτων στο σύγχρονο κόσμο.