Άννα Μάσχα: "Το «Φαρενάιτ 451» είναι ένας ύμνος στην ελεύθερη βούληση"

Πνευματικά Δικαιώματα

Δημοσιεύθηκε 22/11/2018 - 09:46•ανανεώθηκε πριν 10:04

Το δυστοπικό μυθιστόρημα του Ρέι Μπράντμπερι παρουσιάζεται στο θέατρο Πόρτα μετά τις καλοκαιρινές sold out παραστάσεις στο Φεστιβάλ Αθηνών

ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ

Είναι ένα από τα εμβληματικά, δυστοπικά μυθιστορήματα του 20ου αιώνα. Το «Φαρενάιτ 451» (1953) του Ρέι Μπράντμπερι έγινε όμως πιο γνωστό μέσα από την ομώνυμη ταινία του Φρανσουά Τριφό το 1966. Ο τίτλος του δηλώνει τη θερμοκρασία στην οποία αρχίζει να καίγεται το χαρτί και αναφέρεται στην πρακτική της «καύσης βιβλίων», που ταυτίζεται ιστορικά και συμβολικά με την καταστολή της ελευθερίας σκέψης και λόγου.

Η υπόθεση έχει ως εξής: σ’ ένα μελλοντικό, ολοκληρωτικό καθεστώς, όπου τα βιβλία καίγονται από ένα σώμα κρατικής ασφάλειας, ο πρωταγωνιστής του έργου, Μόνταγκ, διώκτης αρχικά των αντιφρονούντων, μεταστρέφεται, όταν έρχεται σ’ επαφή με τον μυστικό κόσμο των βιβλίων. Το 1979, ο ίδιος ο συγγραφέας ξαναγράφει το έργο σε θεατρική μορφή, επεμβαίνοντας σημαντικά στο αρχικό περιεχόμενο του κειμένου.

Ο Θωμάς Μοσχόπουλος ανέβασε το θεατρικό έργο στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών, θυμίζοντάς μας για άλλη μια φορά τη δύναμη και την επικαιρότητά του. Τώρα η παράσταση παίζεται στο θέατρο Πόρτα, μέχρι το τέλος της σεζόν.

Η Άννα Μάσχα ερμηνεύει υποδειγματικά, τον «κακό» της ιστορίας, τον λοχαγό Μπίτι, φέρνοντας εξαιρετικά εις πέρας έναν πολύ απαιτητικό ρόλο. Μας μίλησε για το βιβλίο του Ρέι Μπράντμπερι, για το ρόλο που υποδύεται και την ανάγκη αμφισβήτησης που πρέπει να αναπτύξουμε όλοι.

-Τι σας άρεσε σ’ αυτό το έργο;

Εμένα μου άρεσε πάντα η επιστημονική φαντασία. Το «Φαρενάιτ 451» ανήκει σ’ αυτό το είδος. Μου αρέσει πάντα η αλληγορία που κρύβεται σ’ αυτό το είδος. Δανείζεται ιστορίες από κοινωνίες του μέλλοντος για να πει κάτι άλλο, από αυτό που βλέπουμε στην επιφάνεια. Δεν είχα διαβάσει το βιβλίο, πριν την παράσταση, αλλά είχα δει την ταινία του Φρανσουά Τριφό. Με είχε εντυπωσιάσει το θέμα της: ότι δηλαδή σε μια μελλοντική κοινωνία οι άνθρωποι καίνε τα βιβλία. Όταν διάβασα το μυθιστόρημα του Μπράντμπερι, το βρήκα πολύ ωραίο, αλλά και πολύ μελαγχολικό. Τη θεατρική διασκευή που χρησιμοποιούμε την έκανε ο ίδιος ο συγγραφέας, 20 χρόνια μετά την κυκλοφορία του βιβλίου. Έχει ακόμη πιο ωραία στοιχεία σε κάποια θέματα. Άφησε κάποιους από τους χαρακτήρες του μυθιστορήματος να μιλήσουν περισσότερο για τη ζωή τους, να αποκαλυφθούν καλύτερα. Κυρίως ο λοχαγός. Ενώ ήταν πολύ σημαντική φυσιογνωμία και στο μυθιστόρημα, εδώ στο θεατρικό έργο είναι κάτι άλλο. Το ίδιο συμβαίνει και με την μικρή Κλαρίς.

-Παρόλο που είναι ένα μελλοντολογικό έργο, ένα έργο επιστημονικής φαντασίας, αισθάνεστε ότι απέχει πολύ από την εποχή μας;

Για την εποχή που γράφτηκε ήταν σίγουρα επιστημονική φαντασία. Ο συγγραφέας είχε προβλέψει πολλά πράγματα, που είναι σήμερα καθημερινότητα για μας. Ο κόσμος αυτός είναι πια εδώ. Αλλά όχι με τον απόλυτο τρόπο που περιγράφεται στο βιβλίο.

-Άρα στην ουσία του διαφέρει από το σήμερα;

Κοιτάξτε! Βιβλία πετάγονταν στην πυρά σε πολλές ιστορικές περιόδους. Αυτό δεν είναι κάτι που αφορά το μέλλον της κοινωνίας μας. Συμβαίνει συχνά στην ανθρώπινη ιστορία, σε στιγμές που κάποιοι θέλουν να επιβάλλουν τον τρόπο σκέψης τους σε όλους τους υπόλοιπους και να αφανίσουν οποιαδήποτε διαφορετική έκφραση. Θέλουν να καταστείλουν οτιδήποτε διαφορετικό.

-Αυτός ο αυταρχισμός, η καταπίεση του διαφορετικού τρόπου σκέψης βρίσκεται στο επίκεντρο του έργου;

Ναι αλλά στη συγκεκριμένη περίπτωση το εντυπωσιακό είναι το εξής, όπως αναφέρεται και μέσα στο έργο: τα βιβλία άρχισαν να καίγονται με τη συγκατάθεση των ανθρώπων. Δεν επιβλήθηκε από κάποια εξουσία, σαν ένα είδος δικτατορίας ολίγων. Όλοι οι άνθρωποι συναίνεσαν κάποια στιγμή στο να καίγονται τα βιβλία. Έτσι ώστε να μην υπάρχουν διαφωνίες και τριβές ανάμεσα στις διαφορετικές κοινωνικές ομάδες. Μόνοι τους οι άνθρωποι επέβαλαν την λογοκρισία.

-Άρα το έργο δεν έχει να κάνει με την καταστολή της ελευθερίας της σκέψης;

Ξαναπιάνοντας τον τελευταίο καιρό το βιβλίο, αισθάνομαι ότι το βαθύτερο νόημά του δεν είναι μόνο τα βιβλία κι αν αυτά φέρουν και προάγουν την ελεύθερη σκέψη, αλλά κυρίως η ελευθερία της βούλησης. Στο έργο, οι ήρωες λένε συχνά: «Γιατί έτσι θέλω εγώ». Σκέφτομαι για λογαριασμό μου, μπορώ να κάνω και λάθος, αλλά σκέφτομαι εγώ για μένα. Δεν σκέφτεται κάποιος άλλος για μένα. Ή εγώ έχω απαλλαγεί από τον κόπο που θέλει η σκέψη, οπότε αυτό το κάνει κάποιος άλλος. Άρα είμαι υπόδουλος. Αποφασίζουν άλλοι για τη ζωή μου. Νομίζω ότι σκέφτομαι, νομίζω ότι κινούμαι. Τίποτε όμως από τα δύο δεν κάνω. Και είμαι πανευτυχής, γιατί δεν κοπιάζω καν. Ούτε καν να επωμιστώ το βάρος μιας λάθος σκέψης, μιας λάθος απόφασης. Γι’ αυτό πιστεύω ότι το έργο είναι ένας ύμνος στην ελεύθερη βούληση. Επιλέγω να σκεφτώ κάτι άλλο από αυτό που θέλεις εσύ να σκέφτομαι. Εκεί ακριβώς βρίσκεται η επανάσταση του πυρονόμου Μόνταγκ, που είναι ο κεντρικός χαρακτήρας του έργου.

-Δεν ζούμε όμως σε μια εποχή που μπορεί να υπάρχει ελευθερία, αλλά λείπει η σκέψη, ο στοχασμός;

Αυτό είναι αλήθεια. Η ικανότητα του ανθρώπου να στοχάζεται πάνω στη ζωή του είναι κάτι πολύτιμο, το οποίο όμως όσο περνά ο καιρός εκλείπει, δεδομένου ότι αυτό προϋποθέτει ότι έχεις λίγο χρόνο. Χρόνο να κάτσεις να τη μελετήσεις, να τη δεις ουσιαστικά, να την υπερβείς με αυτόν τον τρόπο. Αν δεν έχεις αυτή τη στοχαστική δυνατότητα, η προσγείωση είναι αφόρητη. Για να αντέξεις αυτή την προσγείωση, γεμίζεις το κενό της ζωής σου με μπούρδες: με τηλεοπτικές εκπομπές, αντικαταθλιπτικά, με social media, με αστραπιαίες ταχύτητες και κατανάλωση των πάντων. Και έτσι χάνεις τον εαυτό σου, την ουσία της σύντομης ζωής σου. Δεν είμαι η Κασσάνδρα ενός δυστοπικού μέλλοντος. Αλλά όσο απομακρυνόμαστε ο ένας από τον άλλο, αλλά κυρίως από τον ίδιο μας τον εαυτό, τα πράγματα θα αγριεύουν γύρω μας. Εγώ πιστεύω ότι οι άνθρωποι στοχάζονται σήμερα. Δεν έχουμε φτάσει στην ακραία μορφή που περιγράφεται στο βιβλίο. Αλλά οδεύουμε προς τα εκεί.

-Ο στοχασμός περνά μέσα από τα βιβλία, από το διάβασμα;

Το να στοχάζεται ο άνθρωπος είναι στη φύση του. Θεωρώ ότι κάποιος μπορεί να στοχαστεί και χωρίς να έχει διαβάσει κάτι. Κάποιες φορές συμφωνώ με τον Λοχαγό Μπίτι που τα βάζει με τους φανατικούς βιβλιόφιλους και τους διανοούμενους, που θεωρούν τον εαυτό τους ελίτ και κοιτούν αφ’υψηλού όλους τους άλλους. Όλοι το κάνουν νομίζω, ο καθένας όμως με τον δικό του τρόπο.

ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ

-Ο λοχαγός Μπίτι, ο ρόλος που ερμηνεύετε, είναι ένας έξυπνος, πολύ μορφωμένος τύπος που έχει διανύσει όλη την απόσταση και έχει φτάσει στην άλλη άκρη: έχει γίνει μηδενιστής και επικίνδυνος.

Ο χαρακτήρας που ερμηνεύω φτάνει σε πολύ βαθύ κυνισμό και μηδενισμό. Όταν λέει ότι η απάντηση σε όλα είναι η φωτιά, η καταστροφή, τότε αντιλαμβανόμαστε ότι έχει φτάσει στο απόλυτο μηδέν, σε έναν οριακό κυνισμό. Το ωραίο με το θεατρικό έργο είναι ότι ρίχνει λίγο φως, γιατί ένας τόσο έξυπνος και μορφωμένος άνθρωπος έχει φτάσει σε αυτό το σημείο. Έχει γίνει ένας φανατικός αμοραλιστής. Ένας ακραίος. Ξεκίνησε ως φανατικός βιβλιοφάγος στα χρόνια του διαβάσματος. Ο φανατικός, όταν ξεπεράσει το αντικείμενο με το οποίο φανατίζεται και περάσει στην αντίπερα όχθη, παραμένει φανατισμένος. Η ακρότητα και ο φανατισμός παραμένουν στο χαρακτήρα αυτό. Απλά παίρνουν άλλη μορφή. Στο έργο έχει περάσει στην άλλη πλευρά και πολεμά αυτό που χρόνια λάτρευε. Η μεγαλειώδη ζωή που του υπόσχονταν τα βιβλία όταν ήταν νέος, δεν ήρθε ποτέ. Η αληθινή ζωή τον υποτίμησε, τον υποβάθμισε. Δεν στάθηκε στο ύψος των προσδοκιών που του δημιουργήθηκαν, διαβάζοντας. Όταν ζήτησε βοήθεια, όταν όλα του πήγαιναν σκατά, δεν τη βρήκε. Βρήκε μόνο λόγια, χωρίς νόημα. Αισθάνθηκε προδομένος. Είναι ένας βαθιά προδομένος άνθρωπος και γι’ αυτό παίρνει εκδίκηση γι’ αυτήν την προδοσία. Πώς; Μαζεύει βιβλία σπίτι του και δεν τα διαβάζει, για να τα εκδικηθεί, επειδή πιστεύει ότι τα βιβλία είναι ζωντανά. Και με τον τρόπο του, τα κάνει και αργοπεθαίνουν. Τα εκδικείται. Είναι δαιμονικός χαρακτήρας. Από την άλλη πλευρά, γνωρίζει ότι ο ρόλος του φτάνει στο τέλος. Ξέρει ότι το μόνο που του απομένει είναι το σκοτάδι, ο θάνατος. Είναι κουρασμένος. Δεν υπάρχει κάτι άλλο για αυτόν στη ζωή.

-Ενώ είναι ο κακός της ιστορίας, ο συγγραφέας φροντίζει να τον κάνει πιο ανθρώπινο, πιο οικείο και προσιτό στα μάτια του θεατή.

Στο μυθιστόρημα είναι πιο απόλυτα κακός. Αντίθετα στο θεατρικό έργο, ο Μπράντμπερι μας δίνει τη δυνατότητα να ρίξουμε μια καλύτερη ματιά στη ζωή του και να τον καταλάβουμε. Στην ουσία όμως είναι ο διάβολος. Αυτός που σπέρνει και ενισχύει την αμφιβολία στο μυαλό του Μόνταγκ. Αυτό φαίνεται έντονα και στην τελική τους μονομαχία, με τα αποσπάσματα από βιβλία διαφόρων συγγραφέων, όπου τονίζεται συνεχώς ότι πολλές φορές οι συγγραφείς λένε κάτι και μετά σε κάποιο άλλο σημείο υποστηρίζουν το ακριβώς αντίθετο.

Αυτό υποστηρίζει ο ήρωας που ερμηνεύω: «Η φιλοσοφία, οι πολιτικές επιστήμες, η λογοτεχνία θα σε μπλέξουν και δεν θα σου δώσουν ποτέ μια στέρεη απάντηση για κάτι. Αυτό που πρέπει να γίνει είναι εσύ να σκέφτεσαι ελεύθερα για λογαριασμό σου και να μην εμπιστεύεσαι ούτε καν τα βιβλία και αυτά που λένε. Πρέπει να φιλτράρεις με τη σκέψη σου τα πάντα, γιατί αλλιώς είναι το ίδιο επικίνδυνα με το σύστημα που σου επιβάλλει να μην τα διαβάζεις». Είναι κάτι που ανακάλυψα κι εγώ η ίδια τις τελευταίες μέρες, ξαναπαίζοντας την παράσταση: πρέπει να βρούμε τη δική μας προσωπική ελευθερία σκέψης και κριτικής των πάντων, πέρα από κανόνες, νόρμες και συστήματα. Να απορρίψουμε και ένα αριστούργημα αν χρειαστεί.

ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ

-Άρα, ο Μόνταγκ γίνεται από διώκτης, διωκόμενος χωρίς να έχει ακριβή γνώση αυτού που κάνει;

Ναι αυτό νομίζω. Απλώς κάτι τον ωθεί. Κάτι έχει ξυπνήσει μέσα του και τον οδηγεί. Αλλά δεν είναι διαμορφωμένο. Δεν το έχει κατανοήσει. Σταδιακά το κατανοεί. Και αυτό είναι έντονο και στο μυθιστόρημα. Και υπάρχει και μια έντονη μελαγχολία. Ειδικά στο σημείο που πάει σ’ αυτή την κοινότητα ανθρώπων που αποστηθίζουν τα λογοτεχνικά έργα. Και αυτό βγαίνει και στην ταινία του Τριφό. Αυτή η κοινωνία δεν είναι τελικά ο παράδεισος. Υπάρχει μια αμφισβήτηση, ως τις τελευταίες γραμμές του μυθιστορήματος.

-Ποια είναι η δική σας σχέση με τα βιβλία και με το διάβασμα;

Τώρα πια, δυστυχώς δεν διαβάζω πολύ. Διαβάζω μόνο ο,τι έχει να κάνει με τη δουλειά μου. Δηλαδή πολύ συγκεκριμένα και προσανατολισμένα πράγματα. Δεν διαβάζω πλέον πολλά μυθιστορήματα ή ποιήματα. Ποτέ δεν ήμουν βιβλιοφάγος. Αλλά μου άρεσε το διάβασμα. Αν επιλέξω να διαβάσω κάτι τώρα εκτός δουλειάς, προτιμώ κάτι κλασικό.