Η έκθεση «Σολομόν Νικρίτιν. Ακούγοντας τη ζωή» στο MOMus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Θεσσαλονίκης αναδεικνύει μέσα από περισσότερα από 300 έργα, την πληθωρική διαδρομή και τη μεγάλη εικαστική παραγωγή ενός σπουδαίου καλλιτέχνη της Ρωσικής Πρωτοπορίας.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΤο MOMus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Θεσσαλονίκης συνεχίζει με συνέπεια και συστηματικό τρόπο να παρουσιάζει μονογραφικές εκθέσεις, με αφετηρία την σπουδαία Συλλογή Κωστάκη που διαθέτει. Έτσι σειρά παίρνει τώρα ο Σολομόν Νικρίτιν και η μεγάλη αναδρομική του έκθεση, στην οποία παρουσιάζονται 300 έργα τέχνης, αρχειακό και οπτικοακουστικό υλικό, εγκαταστάσεις και αντικείμενα.
Η έκθεση «Σολομόν Νικρίτιν. Ακούγοντας τη ζωή» είναι αφιερωμένη στα 125 χρόνια από τη γέννηση του καλλιτέχνη. Δίνει την ευκαιρία στον θεατή να ανακαλύψει μέσα από μια σειρά από ενότητες, το πολύπλευρο ταλέντο του, την πληθωρική του εικαστική διαδρομή και παραγωγή, καθώς και τη θέση που έχει στη Ρωσική Πρωτοπορία.
«Η Συλλογή Κωστάκη έχει έργα καλλιτεχνών της Ρωσικής και της Σοβιετικής Πρωτοπορίας. Καλύπτει δηλαδή την πρωτοπορία στη Ρωσία και τη Σοβιετική Ένωση από τις πολύ αρχές του 20ου αιώνα, μέχρι και τη δεκαετία του 1930. Ο Σολομόν Νικρίτιν είναι ένας καλλιτέχνης που εκπροσωπείται πάρα πολύ καλά στη συλλογή. Τόσο καλά ώστε μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα ότι δεν υπάρχει κανένα άλλο μουσείο στον κόσμο, ακόμη και στη Ρωσία, που να έχει τόσα πολλά έργα και τόσο καλή εκπροσώπηση αυτού του καλλιτέχνη. Είναι μια ιδιάζουσα περίπτωση στο χώρο της Πρωτοπορίας. Δεν ανήκει σε κανένα από τα μεγάλα γνωστά κινήματα. Γι’ αυτό ίσως δεν είναι και τόσο μελετημένος από τους ιστορικούς τέχνης. Ωστόσο ο ίδιος έχει επινοήσει μια σειρά από θεωρίες, μεθόδους για τη σύνθεση των τεχνών, ακόμη και κινήματα, τα οποία έχουν μια πολύ ισχυρή θεωρητική βάση. Εντάσσονται στο πλαίσιο της Πρωτοπορίας και φυσικά είναι απόλυτα εξαρτημένα και από την εποχή. Βλέπουμε δηλαδή τα έργα του Νικρίτιν και τις θεωρίες του στα νεανικά του χρόνια να σχετίζονται με την προσπάθειά του να αλλάξει την κοινωνία, να ενταχθεί μέσα στην Επανάσταση με τον τρόπο που ο ίδιος καταλαβαίνει. Όσο περνά ο χρόνος όμως, αυτή η ουτοπία γίνεται δυστοπία. Το βλέπουμε αυτό στα έργα του. Βλέπουμε πώς περνάει από την αισιοδοξία στην απαισιοδοξία» αναφέρει η Μαρία Τσαντσάνογλου, Διευθύντρια του MOMus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Θεσσαλονίκης.
Γεννημένος το 1898 στο Τσέρνιγκοφ της Ουκρανίας ο Εβραϊκής καταγωγής δημιουργός υπήρξε μια εμβληματική φιγούρα της πειραματικής τέχνης της δεκαετίας του 1920. Ζωγράφος, γραφίστας, ιστορικός τέχνης, ερευνητής και εφευρέτης καινοτόμων καλλιτεχνικών συστημάτων ο Νικρίτιν αποτέλεσε μια ξεχωριστή, ιδιότυπη περίπτωση που δεν εντάχθηκε ποτέ στις άλλες ομάδες της Ρωσικής Πρωτοπορίας. Συναναστράφηκε με σπουδαίες προσωπικότητες της εποχής του, όπως ο Μαξίμ Γκόρκι και ο Κονσταντίν Στανισλάφσκι:
«Ο Νικρίτιν ανήκε στη δεύτερη γενιά των καλλιτεχνών της Πρωτοπορίας, που ήταν οι μαθητές των μεγάλων δασκάλων των πρώτων κινημάτων και ομάδων, που εμφανίστηκαν από το 1910. Ήταν μια ομάδα καλλιτεχνών, οι οποίοι φοίτησαν, υπό τη διδασκαλία του Μαλέβιτς, του Κλούτσιτς, του Ρόντσενκο και όλων αυτών των πρώτων ονομάτων της Ρωσικής Πρωτοπορίας. Η ιδιαιτερότητα του Νικρίτιν συνίσταται στο ότι είναι ένας καλλιτέχνης, που δεν έχει διακυμάνσεις στην τέχνη του. Απεναντίας, κάθε περίοδός του είναι τόσο δημιουργική, που πάντα έχει να προσφέρει και να επινοήσει καινούργια πράγματα. Είναι ένας καλλιτέχνης που έχει μια εξέλιξη, τόσο κάθετη, όσο και οριζόντια. Η αλήθεια είναι ότι αμέσως με τη μετοίκισή του στην Μόσχα και την ένταξή του στις φοιτητικές ομάδες των καλλιτεχνών θέλησε να δημιουργήσει και ο ίδιος κάτι καινούργιο στην τέχνη και να διαφοροποιηθεί από τις παλιότερες πρωτοπορίες. Αυτή ήταν μια επιδίωξη όλης αυτής της δεύτερης γενιάς της Πρωτοπορίας» μας εξηγεί η Αγγελική Χαριστού, βοηθός επιμελήτρια της έκθεσης.
Από τις αρχές της δεκαετίας του 1930, ο Στάλιν απαγορεύει επισήμως κάθε είδους «φορμαλιστικές» ιδέες και επιβάλλει τον σοσιαλιστικό ρεαλισμό. Σημείο καμπής για τον Νικρίτιν και για τη σχέση του με το σταλινικό καθεστώς, ήταν η δημιουργία του θεματικού κύκλου έργων «Το παλιό και το νέο». Ενώ ο ίδιος εξέφραζε με αυτό την πίστη του στο νέο καθεστώς, η επιτροπή λογοκρισίας θεώρησε ότι ήταν επικριτικό, σατιρικό και υπήρχαν ως και πορνογραφικά στοιχεία σε αυτό το έργο. Η απόφασή της στιγμάτισε τον καλλιτέχνη, ο οποίος έπεσε στη συνέχεια σε δυσμένεια και αντιμετώπισε προβλήματα. Ο Νικρίτιν δεν σταμάτησε να δημιουργεί, αν και έπαψε να παρουσιάζει δημόσια, έργα από την εποχή των τολμηρών πειραμάτων ακόμη και στις ατομικές του εκθέσεις:
«Είναι ένας καινοτόμος καλλιτέχνης. Δουλεύει πάρα πολύ με τη σύνθεση των τεχνών, δηλαδή με τη σχέση της ζωγραφικής με το θέατρο, με τον κινηματογράφο, με την κίνηση και τη μουσική. Δίνει επίσης πάρα πολύ μεγάλη σημασία στο ρόλο της φόρμας. Επινοεί καινούργια πράγματα για το σχέδιο. Είναι ένας καταπληκτικός καλλιτέχνης ως προς τον τρόπο που αντιμετωπίζει το σχέδιο. Και όλα αυτά τα κάνει μέσα από καινούργιες θεωρίες. Δεν επαναλαμβάνει πράγματα, αλλά τα επινοεί» τονίζει η Μαρία Τσαντσάνογλου, Διευθύντρια του MOMus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Θεσσαλονίκης.
Το όνομα του Σολομόν Νικρίτιν απουσίαζε επίσημα από την ιστορία της τέχνης της πρωτοπορίας για μεγάλο χρονικό διάστημα και θα είχε ξεχαστεί τελείως, όπως πολλών καλλιτεχνών αυτής της γενιάς. Χάρη στον συλλέκτη Γιώργο Κωστάκη, το έργο του διασώθηκε. Σήμερα το μεγαλύτερο μέρος αυτής της μοναδικής συλλογής βρίσκεται στο MOMus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης στη Θεσσαλονίκη, το οποίο έχει μετατραπεί τα τελευταία χρόνια, σε πρωταγωνιστή ή πολύτιμο συνεργάτη μεγάλων εκθέσεων για το συγκεκριμένο εικαστικό ρεύμα, όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και στο εξωτερικό:
«Το MOMus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης, χάρη στη συλλογή Κωστάκη, έχει μια πολύ μεγάλη κινητικότητα. Για την ακρίβεια, αυτή η συλλογή έχει χαρτογραφηθεί στα μεγάλα μουσεία του εξωτερικού. Δανείζουμε διαρκώς έργα και συμμετέχουμε σε θεματικές εκθέσεις ή διοργανώνουμε και εμείς εκθέσεις. Έχουμε χαρακτηριστεί ως ένα κέντρο για τη μελέτη της Ρωσικής και της Σοβιετικής Πρωτοπορίας. Αυτό είναι πολύ σημαντικό, ιδιαίτερα σήμερα που η Ρωσία και τα μουσεία της δεν είναι συνομιλητές των δυτικών μουσείων, λόγω του πολέμου της Ρωσίας στην Ουκρανία. Εμείς έχουμε αναλάβει την αποστολή να προβάλλουμε τη διάσταση αυτής της πάρα πολύ σημαντικής τέχνης, τονίζοντας πάντα ότι πρόκειται για καλλιτέχνες, οι οποίοι είχαν υποστεί διώξεις και κάποιοι έχουν εκτελεστεί από το σταλινικό καθεστώς. Είναι λοιπόν χρέος μας να αναδείξουμε αυτά τα πάρα πολύ σημαντικά έργα, που αποτελούν ένα κεφάλαιο στην παγκόσμια ιστορία της τέχνης» επισημαίνει η Μαρία Τσαντσάνογλου.
Η έκθεση επίσης συνεχίζει και συμπληρώνει με νέα στοιχεία τη διεθνώς πρώτη έκθεση για τον Σολομόν Νικρίτιν που είχε γίνει το 2004 στο Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στη Θεσσαλονίκη σε συνεργασία με την Κρατική Πινακοθήκη Τρετιακόφ, από την επιμελητική ομάδα των Νατάλια Αντάσκινα, Τζον Μπόλτ, Νικολέττα Μισλερ και Μαρίας Τσαντσάνογλου.
Η έκθεση «Σολομόν Νικρίτιν. Ακούγοντας τη ζωή» φιλοξενείται στη Μονή Λαζαριστών, στο MOMus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης Θεσσαλονίκης. Διαρκεί μέχρι τις 21 Απριλίου.
ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΕΚΘΕΣΗΣ
«Σολομόν Νικρίτιν (1898-1965). Ακούγοντας τη ζωή»
Επιμέλεια: Λιουμπόβ Πτσέλκινα
Βοηθός επιμελήτρια: Αγγελική Χαριστού
Αρχιτεκτονικός-Μουσειολογικός σχεδιασμός: Κιρίλ Ας – Νάντια Κορμπούτ
Εγκαταστάσεις ήχου: Αντρέι Σμιρνόφ
INFO
MOMus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη (Μονή Λαζαριστών, Θεσσαλονίκη)
Μέρες & ώρες λειτουργίας: Τρίτη, Τετάρτη, Παρασκευή, Σάββατο, Κυριακή: 10:00-18:00, Πέμπτη:12:00-20:00
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΔιάρκεια: Μέχρι 21 Απριλίου 2024