Η Ταινιοθήκη της Ελλάδος φιλοξενεί μια ρετροσπεκτίβα του πολυβραβευμένου Ρουμάνου σκηνοθέτη
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ
Η Ταινιοθήκη της Ελλάδος και το 13ο Φεστιβάλ Πρωτοποριακού Κινηματογράφου παρουσιάζουν για πρώτη φορά στην Ελλάδα ένα μεγάλο αφιέρωμα στο έργο του Ράντου Ζούντε, με την υποστήριξη της πρεσβείας της Ρουμανίας.
Η ρετροσπεκτίβα περιλαμβάνει 9 μεγάλου μήκους και 4 μικρού μήκους ταινίες του. Ο Ζούντε είναι ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του σύγχρονου ρουμανικού κινηματογράφου κι ένας από πιο ενδιαφέροντες Ευρωπαίους δημιουργούς. Έχει βραβευθεί με Βραβείο Καλύτερης Ταινίας στο Sundance, 2006 για την ταινία «Σωλήνας με καπέλο» (2006), με Χρυσή Άρκτο στο Βερολίνο για την ταινία του «Ατυχές Πήδημα ή Παλαβό Πορνό» (2021), με Αργυρή Άρκτο για το «Άφεριμ» (2015), Κρυστάλλινη Σφαίρα στο Φεστιβάλ του Κάρλοβι Βάρι (για το «Αδιαφορώ αν καταγραφούμε στην Ιστορία ως βάρβαροι» 2018) και δύο φορές στο Λοκάρνο.
Το έργο του Ζούντε χαρακτηρίζεται από έναν μοναδικό συνδυασμό μαύρου χιούμορ, αιχμηρού κοινωνικοπολιτικού σχολιασμού, ιδίως απέναντι στο σύγχρονο καπιταλισμό, και κριτικού στοχασμού πάνω στη ρουμανική ταυτότητα και Ιστορία. Ο Ρουμάνος σκηνοθέτης δεν εφησυχάζει. Πειραματίζεται διαρκώς με καινοτόμες αφηγηματικές δομές, που συνδυάζουν μυθοπλασία, ντοκιμαντέρ και δοκιμιακή γραφή.
To φεστιβάλ προβάλλει σε ελληνική πρεμιέρα τις δύο τελευταίες ταινίες του, τα ντοκιμαντέρ Οκτώ καρτ ποστάλ από την Ουτοπία (2024) και Ύπνος #2 (2024), λίγο μετά την παγκόσμια πρεμιέρα τους στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Λοκάρνο τον περασμένο Αύγουστο.
Ο Ράντου Ζούντε ήρθε στην Αθήνα για την ρετροσπεκτίβα και το Euronews τον συνάντησε στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος.
-Έχετε πειραματιστεί με διαφορετικά είδη και φόρμες στις ταινίες σας, από την ταινία «Σωλήνας με καπέλο», μέχρι τα πρόσφατα κινηματογραφικά σας δοκίμια. Ποιο είναι το κύριο μέλημά σας. όταν γυρίζετε μια ταινία; Τι είναι αυτό που σαν κινεί το ενδιαφέρον;
Ενδιαφέρομαι για πολλά πράγματα και είναι λίγο δύσκολο να τα συνοψίσω. Αλλά ας πούμε ότι, αν πρέπει να συμπτύξω την απάντησή μου, θα έλεγα ότι με ενδιαφέρει η ταινία να προσφέρει μια περιγραφή κάποιου πράγματος ανάλογα από την ταινία, μια περιγραφή η οποία να γίνεται με την κινηματογραφική γλώσσα και αυτή η περιγραφή να μην μπορεί να γίνει με άλλες γλώσσες. Αυτό είναι λοιπόν το βασικότερο. Το ζήτημα που με απασχολεί είναι αν ο κινηματογράφος μπορεί να φέρει κάτι καινούργιο, τουλάχιστον σχετικά ή εν μέρει, στη συζήτηση του θέματος.
-Η αιχμηρή κοινωνική παρατήρηση και ο σχολιασμός είναι πάντα παρόντα στις ταινίες σας. Ποια είναι η πρόθεσή σας; Μπορούμε να ονειρευτούμε έναν καλύτερο κόσμο ή ένα καλύτερο κοινωνικό σύστημα;
Μπορούμε να ονειρευτούμε τα πάντα. Δεν υπάρχει πρόβλημα. Νομίζω ότι όταν λέτε αιχμηρός κοινωνικός σχολιασμός δεν ξέρω πόσο αιχμηρός είναι. Σίγουρα δεν θα το χαρακτήριζα καν σάτιρα, αλλά έχει κυρίως κωμικά στοιχεία. Ίσως και χιουμοριστικά σε κάποιες περιπτώσεις. Αλλά νομίζω ότι αυτά έρχονται όλα αυτά έχουν να κάνουν με μια σκοπιά της ζωής. Νομίζω ότι ο Τσέχωφ, ο μεγάλος συγγραφέας το εξέφρασε πολύ καλά, λέγοντας ότι το χιούμορ εμφανίζεται όχι από αυτό που συμβαίνει, αλλά από την οπτική γωνία που βλέπετε αυτό που συμβαίνει, του πώς συμβαίνουν τα πράγματα και συνδέεται πάντα με τους ανθρώπους. Νομίζω ότι είναι δύσκολο για παράδειγμα να πούμε ότι ένα δέντρο έχει χιούμορ. Ίσως να είναι χιουμοριστικό, γιατί μας θυμίζει κάτι ανθρώπινο. Και πιστεύω, όπως ο Τσέχωφ, ότι υπάρχει κάτι κωμικό σε οποιαδήποτε δραστηριότητα, σε οτιδήποτε στη ζωή εκτός από τις τραγωδίες, ίσως. Αλλά ακόμα και τότε, δεν ξέρω. Τα πάντα είναι κωμικά. Υπάρχει μια κωμική πλευρά. Και φυσικά, βρισκόμαστε τώρα στη χώρα που εφηύρε την κωμωδία. Είμαι μεγάλος θαυμαστής του Αριστοφάνη.
-Ποια είναι η δική σας οπτική γωνία; Τι επηρέασε την δική σας οπτική γωνία στο κινηματογραφικό σας σύμπαν;
Είναι πολύ δύσκολο να το απαντήσω. Νομίζω ότι όλα, τα πάντα με έχουν επηρεάσει. Υπάρχουν συγγραφείς, ταινίες, η ίδια η ζωή. Οι άνθρωποι. Τα πάντα. Γι' αυτό έχω πρόβλημα κατά κάποιο τρόπο να θεωρώ τον εαυτό μου ως δημιουργό (auteur) του σινεμά ή κάτι τέτοιο, επειδή νιώθω τις περισσότερες φορές ότι οι ταινίες υπάρχουν μόνο και μόνο, επειδή επέτρεψα σε άλλα πράγματα και άλλους ανθρώπους να έρθουν και να δημιουργήσουμε μαζί το αντικείμενο, που είναι η ταινία, που είναι το έργο.
- Η κινηματογραφική σας φόρμα αλλάζει διαρκώς. Τι σας ενδιαφέρει περισσότερο τώρα;
Πρώτα απ' όλα, ενδιαφέρομαι για τα πάντα. Νομίζω ότι τα πάντα γύρω μας έχουν ενδιαφέρον. Αυτό, φυσικά, είναι σαν να λέω ότι τίποτα δεν είναι ενδιαφέρον. Ο Εμίλ Σιοράν, ο Ρουμάνος φιλόσοφος, εννοώ ο Γάλλος φιλόσοφος που είχε ρουμανική καταγωγή, είχε πει: «Η αντίρρησή μου κατά της επιστήμης είναι ότι αυτός ο κόσμος δεν αξίζει να γίνει γνωστός». Εγώ έχω την αντίθετη άποψη. Έχω την αίσθηση ότι τα πάντα πρέπει να εξερευνηθούν και ο κινηματογράφος μπορεί πραγματικά να αποτυπώσει ή να ασχοληθεί με τα πάντα. Και νομίζω ότι αυτό είναι ένα μεγάλο πρόβλημα για τον κινηματογράφο σήμερα και όχι μόνο για τον κινηματογράφο. Έχει να κάνει με το πόσο μπορεί να συνδεθείς με μια ταινία, αν σημαίνει κάτι για τους ανθρώπους. Και ποτέ δεν έχω απάντηση σε αυτό. Ξέχασα να σας απαντήσω, όταν με ρωτήσατε γιατί αλλάζω συχνά φόρμα στις ταινίες μου. Είναι για δύο λόγους. Επειδή πρώτα απ' όλα, πιστεύω ότι η φόρμα είναι εξίσου σημαντική με το θέμα. Είναι μέρος της ουσίας της ταινίας και δεύτερον, επειδή είμαι ανίκανος να μείνω σε ένα στυλ. Δεν έχω συγκεκριμένο κινηματογραφικό στυλ. Μου αρέσουν όλες οι φόρμες.
-Μετά από τόσα πολλά βραβεία και αναγνώριση, είναι πιο εύκολο τώρα να κάνετε μια ταινία;
Εξαρτάται. Σε ορισμένες περιπτώσεις, ναι, είναι αλήθεια. Υπάρχει λίγο μεγαλύτερο ενδιαφέρον σε ορισμένα μέρη του κόσμου, με κάποιους οργανισμούς, με κάποιους παραγωγούς, με κάποιους ηθοποιούς σε σχέση με αυτό που κάνω. Από την άλλη πλευρά, όχι πραγματικά, γιατί μερικές φορές οι ταινίες μου είναι πολύ πειραματικές, οπότε οι άνθρωποι λένε: «Δεν τις θέλουμε, γιατί δεν βγάζουν τόσα πολλά χρήματα οι ταινίες σου». Ο κινηματογράφος είναι, ξέρετε, όπως είπε ο Isidore Isou, η βιομηχανία του χρήματος και της ηλιθιότητας. Nομίζω ότι έχει δίκιο και στις δύο περιπτώσεις. Ταυτόχρονα, από τεχνολογικής πλευράς, μια ταινία ή κάποιες ταινίες, όχι όλες βέβαια, μπορούν να γίνουν τώρα με την τεχνολογία με τις ελαφρές κάμερες. Οι δύο τελευταίες μου ταινίες μεγάλου μήκους, οι οποίες τώρα είναι στο στάδιο του post-production, έχουν γυριστεί με iPhone και είμαι ευχαριστημένος με το αποτέλεσμα. Έτσι τώρα φαίνεται ότι αν κάποιος θέλει να κάνει μια ταινία, αυτός ή αυτή μπορεί να την κάνει. Είμαι σίγουρος λοιπόν ότι αν θέλω να κάνω μια ταινία, ακόμα κι αν είναι ακόμα δύσκολο, θα καταφέρω να βρω έναν τρόπο να το κάνω. Φυσικά, αν θέλεις να γυρίσεις τον «Πόλεμο των Άστρων» με τόσα πολλά χρήματα, αυτό θα μπορούσε να είναι περίπλοκο. Αλλά αν θέλεις να κάνεις μια ταινία με το iPhone και να την δείξεις σε μερικούς ανθρώπους και να τη βάλεις στο διαδίκτυο, είναι πάντα εφικτό.
-Μιλήσατε για νέες τεχνολογίες. Η τεχνητή νοημοσύνη έχει εισέλθει στον κόσμο του κινηματογράφου με μεγάλη ταχύτητα. Κατά τη γνώμη σας είναι ένα χρήσιμο ή ένα επικίνδυνο εργαλείο;
Και τα δύο, νομίζω. Και στην τελευταία ταινία που έκανα στον «Δράκουλα», χρησιμοποιώ πολύ την τεχνητή νοημοσύνη. Με βοήθησε ο Βλάικου Γκόλτσα που είναι συνθέτης, αλλά και παθιασμένος με την τεχνητή νοημοσύνη. Είμαι πραγματικά χαρούμενος για τον τρόπο που χρησιμοποιούμε τις εικόνες τεχνητής νοημοσύνης, αλλά φυσικά, νομίζω ότι βρισκόμαστε μπροστά σε μια αλλαγή. Μια αλλαγή που έρχεται, λόγω των νέων τεχνολογιών, των εικόνων της τεχνητής νοημοσύνης, όλων αυτών των πραγμάτων. Πρώτα απ' όλα, υπάρχει αλλαγή από φιλοσοφική σκοπιά. Υπάρχουν πολλές αλλαγές που έρχονται με αυτή, που δεν μπορώ να κατανοήσω, ή να τις εκφράσω πολύ καλά. Και επίσης από αισθητική σκοπιά και από πλευράς παραγωγής. Νομίζω λοιπόν ότι ο κινηματογράφος πρέπει πάντα να προσαρμόζεται. Ξέρετε, στην αρχή ήταν οι βωβές ταινίες και μετά εμφανίστηκε ο ήχος, μετά είχαμε την εμφάνιση της τηλεόρασης και ο κινηματογράφος έπρεπε να προσαρμοστεί, μετά εμφανίστηκε το ίντερνετ, μετά το streaming, μετά οι ψηφιακές εικόνες και η τεχνητή νοημοσύνη. Νομίζω ότι αν ο κινηματογράφος θέλει να συνεχίσει να υπάρχει, εμείς οι κινηματογραφιστές πρέπει να καταπιαστούμε με αυτό το θέμα και να το διαχειριστούμε. Έτσι λοιπόν, ασχολήθηκα και το διαχειρίστηκα με τον δικό μου τρόπο στη νέα μου ταινία.
- Εστιάζετε πολύ συχνά στη χώρα σας, στην Ρουμανία, στην ιστορία της, στον τρόπο ζωής της, στον πολιτισμό της. Πριν λίγες μέρες, το Συνταγματικό Δικαστήριο ακύρωσε τις προεδρικές εκλογές, εν μέσω ισχυρισμών για ρωσική ανάμιξη στην εκλογική διαδικασία. Ποια είναι η αίσθηση αυτή τη στιγμή εκεί, και ποια είναι η γνώμη σας για το τι συμβαίνει στη χώρα σας;
Είναι ένα περίπλοκο θέμα και κανείς δεν ξέρει ακριβώς με βεβαιότητα. Ήταν όμως ξεκάθαρο και παρουσιάστηκε από τους δημοσιογράφους και από τις μυστικές υπηρεσίες ότι υπήρχε μια τεράστια ρωσική παρέμβαση στις εκλογές. Ταυτόχρονα, όμως, είναι αλήθεια ότι οι περισσότεροι πολίτες της χώρας μου αισθάνονται εγκαταλελειμμένοι. Αγκαλιάζουν ίσως αυτούς τους φασίστες, λόγω έλλειψης κοινωνικής πολιτικής. Επειδή είναι φασίστας ο υποψήφιος που παραλίγο να γινόταν πρόεδρος της Ρουμανίας. Πιστεύω ότι ένα από τα πιο επείγοντα ζητήματα είναι να δούμε γιατί οι πολίτες είναι τόσο απογοητευμένοι, ώστε στρέφονται στον φασισμό. Ακόμα και χωρίς τη ρωσική ανάμειξη. Σε συγκεκριμένη περίπτωση, είμαι πολύ στενοχωρημένος και πολύ φοβισμένος, για να είμαι ειλικρινής, σε σχέση με τη χώρα μου, με αυτές τις εκλογές. Και είμαι χαρούμενος. Νομίζω ότι το Συνταγματικό Δικαστήριο έκανε το σωστό. Τώρα λοιπόν ακύρωσαν τις εκλογές. Θα έχουμε νέες εκλογές τον Απρίλιο. Ελπίζω χωρίς αυτόν τον φασίστα. Ξέρετε, ο συγκεκριμένος δεν θα έπρεπε να είναι υποψήφιος, επειδή επαινούσε ανοιχτά τον στρατάρχη Αντονέσκου, έναν εγκληματία πολέμου, τον φασίστα ηγέτη της Ρουμανίας. Υμνούσε τη Σιδηρά Φρουρά, είναι αντισημίτης. Οπότε σύμφωνα με το νόμο, δεν θα έπρεπε να του επιτραπεί να είναι υποψήφιος. Οπότε πιστεύω ότι υπάρχει μια μικρή ελπίδα για τις επόμενες εκλογές τώρα. Αλλά βρεθήκαμε στην άκρη του γκρεμού.
- Παρόμοιες καταστάσεις συμβαίνουν και στην Ευρώπη. Πιστεύετε ότι ζούμε, ότι βιώνουμε πολύ ζοφερές μέρες αυτή την περίοδο;
Νομίζω πως ναι. Εξαρτάται όμως. Νομίζω ότι ίσως υπάρχουν κάποιοι ιστορικοί κύκλοι. Δεν νομίζω ότι στην Ευρώπη αυτές οι δεξιές κυβερνήσεις είναι τόσο επικίνδυνες, όσο είναι ο δικός μας φασίστας υποψήφιος. Και μερικές φορές υπάρχει μια αίσθηση ότι όλα αυτά ανήκουν στο παρελθόν, επειδή για παράδειγμα, αν δείτε την Πολωνία, νομίζω ότι τώρα είναι σε πολύ καλύτερη κατάσταση απ' ό,τι ήταν πριν από δέκα χρόνια. Η Τσεχική Δημοκρατία, το ίδιο. Οπότε νομίζω, νομίζω ότι ακόμα και η Ιταλία με τη Μελόνι δεν είναι τόσο μεγάλη καταστροφή. Φυσικά δεν είναι το ιδανικό. Οπότε νομίζω ότι υπάρχει ελπίδα. Δεν ξέρω.
-Σας ευχαριστώ πολύ γι’ αυτή τη συζήτηση.
Εγώ σας ευχαριστώ.
