Η πρώτη ατομική έκθεση της Τζάνις Ράφα σε ελληνικό μουσείο, με τίτλο «We Betrayed the Horses / Εμείς που προδώσαμε τα άλογα» παρουσιάζεται στο ΕΜΣΤ, σε επιμέλεια της Δάφνης Βιτάλη
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ
Το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης φιλοξενεί την πρώτη μεγάλη ατομική έκθεση της Τζάνις Ράφα, με τίτλο «Εμείς που προδώσαμε τα άλογα». Η καλλιτέχνιδα που μελετά στη δουλειά της τη σχέση του ανθρώπινου και του ζωικού κόσμου, καταλαμβάνει δύο αίθουσες, δημιουργώντας μια υποβλητική εγκατάσταση.
Στον πρώτο χώρο ο θεατής συναντά ποτίστρες νερού, 18 καινούργιες και μεταχειρισμένες σέλες, μπότες, ηνία, μαστίγια, κεφαλαριές, στομίδες και ουρές. Η εντυπωσιακή έκθεση ολοκληρώνεται με ένα φιλμ που έχει γυριστεί στις άδειες εγκαταστάσεις του ιπποδρόμου στο Μαρκόπουλο. Το άλογο είναι απόν, αλλά διαρκώς παρόν, μέσα από τα αντικείμενα που συνδέονται με αυτό, καθώς όλα τα έργα έχουν να κάνουν με το σώμα του.
«Σε όλη μου τη δουλειά, εδώ και 15 χρόνια ασχολούμαι με τα ζώα. Το ζώο είναι σχεδόν ο πρωταγωνιστής, αν όχι πάντα ο πρωταγωνιστής. Αυτό έχει προκύψει, επειδή μεγάλωσα μέσα στην πόλη σε μια οικογένεια γεμάτη από ζώα, που προέρχονταν συνήθως από το δρόμο. Ήταν ζώα συντροφιάς σκυλιά, γατιά κλπ. Έτσιι έμαθα να παρατηρώ αυτά τα σώματα.
Με ενδιέφερε πάντα πολύ αυτό το σώμα που λειτουργεί πάρα πολύ με το ένστικτο. Το ένστικτο έχει μια άλλη αφήγηση. Το ζώο δρα με έναν ανεξέλεγκτο τρόπο, όταν το τοποθετείς σε καινούργιους χώρους. Αυτό πάντα ήταν ο λόγος που δεν μπορούσα να απομακρυνθώ από το στοιχείο του ζώου μέσα στη δουλειά και το έφερνα πάντα όλο και πιο κοντά, όλο και πιο μέσα. Σε αυτή την έκθεση το ζώο δεν υπάρχει. Είναι απόν. Είναι μια έκθεση που συγκεκριμένα μιλάει για το άλογο. Παρόλα αυτά μιλάμε για την απουσία του αλόγου και με έναν τρόπο και για την απουσία του ανθρώπου» αναφέρει η Τζάνις Ράφα.
Η έκθεση εστιάζει στο άλογο και στη σχέση του με τον άνθρωπο. Αναδεικνύει την ανθρώπινη ανάγκη για κυριαρχία και υποταγή, εστιάζει στην προσωπική σχέση που κτίζει ο ιδιοκτήτης με το ζώο του, αλλά και στον λανθάνοντα ερωτισμό που υποκρύπτεται σε αυτή τη σχέση. Η καλλιτέχνις προσκαλεί τον θεατή να σκεφτεί πάνω στην έννοια της φροντίδας και της προδοσίας, της αγάπης και του ελέγχου, της λατρείας και την εκμετάλλευσης. Φωτίζει τον έμφυλο, ελιτίστικο χαρακτήρα της ιππασίας, υπογραμμίζει το ρόλο του αλόγου στην ανθρώπινη ιστορική εξέλιξη και στις ιπποδρομίες:
«Το άλογο είναι ένα πάρα πολύ καλό παράδειγμα, όχι μόνο σύμβολο, της ανθρώπινης εξέλιξης μέσα στην ιστορία καθώς και της ελίτ, της προνομιούχας θέσης του ανθρώπου να καβαλάει, να έχει ως βοήθημα του το άλογο για να μπορέσει να εξουσιάσει τόπους και άλλους λαούς και να μπορεί να διασκεδάσει κιόλας, είτε αναφερόμαστε στον αθλητισμό, είτε στην εμπορευματοποίηση του ζώου, για παράδειγμα στο πλαίσιο των ιπποδρομιών.
Οπότε όλο αυτό το φάσμα που καλύπτει το άλογο ως ένα παράδειγμα ζώου το οποίο ανά τους αιώνες έχει βρεθεί στο πλευρό μας, ήταν για μένα ο καλύτερος τρόπος για να μιλήσω γι’ αυτές τις εξουσιαστικές τάσεις μεταξύ ζώου-ανθρώπου και μέσα σε ένα ιστορικό πλαίσιο. Είναι απλά η αφορμή για να με βοηθήσει να καταλάβω τις καταχρηστικές τάσεις μας, τις τάσεις εξουσίας απέναντι σε σώματα πολύ διαφορετικά από εμάς, τα οποία όχι μόνο καλούνται να μας υπηρετούν, αλλά και να μας αγαπήσουν και να τα αγαπήσουμε κι εμείς βέβαια στη συνέχεια. Εκεί υπάρχει μια διαστροφή και ένας παρεξηγημένος ερωτισμός ενστίκτων και αναγκών, ένα ζήτημα που με ενδιαφέρει πάρα πολύ να το ξεδιπλώσω. Είτε αυτό γίνεται μέσω της εγκατάστασης στο χώρο και των γλυπτών, είτε μέσα από τα βίντεο» επισημαίνει η καλλιτέχνις.
Στην έκθεση, το άλογο είναι η αφορμή για να μιλήσει για τον άνθρωπο και τις επιθυμίες του, για το αποτύπωμα που αφήνει στο ζωικό βασίλειο:
«Είναι μια πολύ ανθρωποκεντρική έκθεση και μιλάει για τις ανθρώπινες αδυναμίες, τους ανθρώπινους πόθους και ανάγκες για κυριαρχία, για γήτευση, για να καβαλικεύουν και να έχουν άλλα οργανωμένα σώματα να μας υπηρετούν. Επομένως, με έναν τρόπο, θα μπορούσαμε να πούμε ότι το άλογο δεν είναι σύμβολο στην έκθεση. Το άλογο είναι αυτό που είναι.
Το κοιτάμε πολύ ρεαλιστικά μέσα από αυτά τα αντικείμενα που υπάρχουν στην έκθεση, μέσα από την αφήγηση, μέσα από το βίντεο. Δημιουργείται όμως η δυνατότητα ο θεατής να μπορέσει να δει στην έκθεση κάτι το οποίο μιλάει για εμάς τους ίδιους, για το ποιοι είμαστε τελικά εμείς οι ίδιοι» τονίζει η διεθνής εικαστικός, που μας συστήθηκε μέσα από την ταινία «Kala azar» το 2020 και τη συμμετοχή στην κεντρική έκθεση της Μπιενάλε της Βενετίας το 2022.
Η έκθεση «Εμείς που προδώσαμε τα άλογα» της Τζάνις Ράφα στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης διαρκεί μέχρι τις 5 Οκτωβρίου.
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ
Η Τζάνις Ράφα χρησιμοποιεί μια ποικιλία μέσων στο πλαίσιο των καλλιτεχνικών διερευνήσεών της, από τον κινηματογράφο και το βίντεο ως τη γλυπτική, το σχέδιο και την τέχνη που βασίζεται στο κείμενο. Το έργο της καταπιάνεται με τη σχέση ανθρώπων και ζώων, εστιάζοντας σε φαινομενικά ανταγωνιστικά δίπολα όπως η αγάπη και η κυριαρχία, η αποπλάνηση και η συναίνεση, καθώς και σε θέματα όπως η θνητότητα και η απώλεια.
Η πολυεπίπεδη πρακτική της τοποθετεί στο προσκήνιο τα ζωώδη ένστικτα, τα ανεξημέρωτα ήθη, το κληροδότημα της βίας, παρατάσσοντάς τα δίπλα στον ανθρώπινο φόβο, την επιθυμία, τη ματαίωση. Κεντρική θέση στα κινηματογραφικά έργα και τις εγκαταστάσεις της έχει η σιωπηλή παρουσία των ζώων, που αναδεικνύεται τελικά σε βασική κινητήρια δύναμη των ποιητικών και άχρονων συνθέσεών της. Η Ράφα συχνά τοποθετεί τα θέματά της στο αστικό περιθώριο, σε τόπους που μαραζώνουν, όπου η μυθοπλασία εναγκαλίζεται την πεζότητα.
Η Τζάνις Ράφα (Ελλάδα, 1984) ζει και εργάζεται στο Άμστερνταμ και την Αθήνα. Σπούδασε στη Σχολή Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου του Leeds (ΒΑ, ΜΑ) απ’ όπου πήρε και το διδακτορικό της στις Εικαστικές Τέχνες και τη Φιλοσοφία. Κατά τη διετία 2013-2014 ήταν μέλος του προγράμματος φιλοξενίας της Σχολής Rijksakademie του Άμστερνταμ, ενώ έχει συμμετάσχει και σε άλλα προγράμματα φιλοξενίας συμπεριλαμβανομένων του ARTWORKS του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος (2020) και του Onassis Air (2023/24). To 2022 πήρε μέρος στην 59η Μπιενάλε της Βενετίας.
Πρόσφατες ατομικές εκθέσεις: Janis Rafa – Landscape Depressions, VOX Centre de l’image contemporaine, Μόντρεαλ (2025), Copri Caduti, Artdate Bergamo, Μπέργκαμο (2024), Janis Rafa – Feed me. Cheat me. Eat me, Eye Filmmuseum, Άμστερνταμ (2023), Riddles for resilient tongues, opbo studio, Πειραιάς (2023), Lacerate, Turku Art Museum, Τούρκου, Φινλανδία (2023), Eaten by Non-Humans, Centraal Museum, Ουτρέχτη (2019).
Επιλεγμένες ομαδικές εκθέσεις: Το συλλογικό γουργουρητό, Κτήριο Νόμπελ, Αθήνα (2024), Lantern With No Walls, Εκθεσιακός χώρος Tarmak 22, Γκστάαντ (2024), The Lives of Animals, Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης MUHKA, Αμβέρσα (2024), The Parliament of Marmots, Γκαλερί Biennale Gherdëina, Μπολτσάνο, Ιταλία (2024), The Milk of Dreams, 59η Διεθνής Έκθεση La Biennale di Venezia, Βενετία (2022), Mascarilla-19 Codes of Domestic Violence, Fundació Antoni Tàpies, Βαρκελώνη (2021), Everything Is in a State of Change, Ινστιτούτο Goethe, Αθήνα (2021), Silence and Rituals, MAXXI-Εθνικό Μουσείο Καλών Τεχνών του 21ου Αιώνα, Ρώμη (2022 και 2020), Utters excess in between, Ίδρυμα Σύγχρονης Τέχνης State of Concept, Αθήνα (2020), Directing the Real: Artist’s Film & Video in the 2010s, Palazzo Medici Riccardi, Φλωρεντία (2018), Beyond Words, Μπιενάλε του Μαρντίν, Τουρκία (2018), Close-Up: A New Generation of Film & Video Artists in the Netherlands, Eye Filmmuseum, Άμστερνταμ (2021 και 2016).
ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΕΚΘΕΣΗΣ
«Εμείς που προδώσαμε τα άλογα» -Τζάνις Ράφα
Επιμέλεια: Δάφνη Βιτάλη
Εκθεσιακός Σχεδιασμός & Καλλιτεχνική Παραγωγή: Γιάννης Αρβανίτης
Φωτισμός έκθεσης: Σάκης Μπιρμπίλης
Οπτικοακουστική εγκατάσταση: Μάκης Φάρος, Αντώνης Γκατζουγιάννης
Οπτικοακουστική υποστήριξη: Άγγελος Μάντζιος, MetaPost
Εγκατάσταση & Μεταφορά έργων: consTRUCKtivist ΕΕ Fine Art Packing & Transport
Σχεδιασμός σήμανσης: Ελένη Σπυριδάκη
Βοηθός Εκθεσιακού Σχεδιασμού: Έφη Λαζακίδου
Βοηθός καλλιτέχνιδας: Φιλάνθη Μπουγάτσου
Βοηθός παραγωγής καλλιτέχνιδας: Ηρώ Αδρακτά
Κατασκευή νέον: nakos LEDneon applications
Υφασμάτινες κατασκευές: Μαρία Παναγιώτου
Κατασκευές – Βαφές: Μιχαέλα Ουνγκουρεάνου, Renovate Up
Συντήρηση: Φωτεινή Αλεξοπούλου, Ελιζαμπέτα Βραχωρίτη (πρακτική)
Υποδιευθύντρια Τεχνικών Υπηρεσιών: Ηρώ Νικολακέα
Τεχνική υποστήριξη: Γρηγόρης Σαμπάνης, Βαγγέλης Φίλιππας, Αιμίλιος Πετρίκης
Ασφάλιση έργων: Karavias Underwriting Agency SA
Μεταφράσεις: Μαρία Σκαμάγκα
Επιμέλεια κειμένων: Άννυ Μάλαμα
Παραγωγή σήμανσης: Ματίλντ Σκυλογιάννη
Εκτυπώσεις: NEXT A.E.
Επικοινωνία (ΕΜΣΤ): Ιωακείμ Θεοδωρίδης, Μαριγώ Σιάκκα, Ηλιάνα Σιάργκα (Γραφιστικός Σχεδιασμός), Σέργιος Ζαλμάς (Social Media)
Σύμβουλος Επικοινωνίας: Μαρία Τσολάκη
Ειδικές Ευχαριστίες:
Ιδιωτική συλλογή Αλέξανδρου και Αλεξίας Μητσοπούλου, Ελληνική Ομοσπονδία Ιππασίας, Λίλιαν Ντιντή, Έλκη Φωτιάδη, Νίκη Μαρκογιάννη, Κέντρο Ιππόλυση, Θοδωρής Μιχόπουλος
