Κατερίνα Γρέγου: Πρέπει να αρχίσουμε να μιλάμε για την οντότητα των ζώων, για τα συναισθήματά τους

ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ

Η πρώτη μεγάλη έκθεση διεθνώς που έχει να κάνει με τη δικαιοσύνη και την ευημερία των ζώων, φιλοξενείται αυτή την περίοδο στο ΕΜΣΤ. Έχει τίτλο «Why Look at Animals? Γιατί να κοιτάμε τα ζώα; Δικαιοσύνη για τη μη ανθρώπινη ζωή» και φιλοξενεί 200 έργα, που έχουν δημιουργήσει πάνω από 60 καλλιτέχνες από 25 χώρες. Εκτείνεται και στα επτά επίπεδα του μουσείου και αποτελεί προϊόν πολυετούς έρευνας της Κατερίνας Γρέγου, Διευθύντριας του ΕΜΣΤ και επιμελήτριας της ομαδικής έκθεσης.

Το σπουδαίο αυτό και πρωτοπόρο εγχείρημα έχει σαφές πολιτικό στίγμα, κοινωνικό χαρακτήρα και ηθική διάσταση, αποσκοπώντας να μας αφυπνίσει ως πολίτες και ως καταναλωτές και να τροφοδοτήσει τον απαραίτητο διάλογο. Αναδεικνύει πόσο άρρηκτα συνδεδεμένοι είμαστε με τον κόσμο των ζώων, αλλά και τις δραματικές συνέπειες που υφίσταται όλος ο πλανήτης, από την κυρίαρχη ανθρώπινη πρακτική απέναντι σε αυτά.

Πηγή έμπνευσης και αφετηρία για τη δημιουργία της έκθεσης αποτελεί το εξαιρετικά επιδραστικό, ομότιτλο βιβλίο του John Berger, που διερευνά τη σχέση ανθρώπου και ζώων στη σύγχρονη εποχή και εντοπίζει τους τρόπους με τους οποίους τα ζώα έχουν περιθωριοποιηθεί στις ανθρώπινες κοινωνίες:

«Τα ζώα θεωρούνται ακόμα αντικείμενα σε πάρα πολλές περιοχές του κόσμου. Μην κοιτάμε μόνο τα κατοικίδια. Εκτός από αυτά, υπάρχουν χιλιάδες άλλα είδη. Μετά την αποικιοκρατία και τη βιομηχανική επανάσταση, ο άνθρωπος απομακρύνθηκε επί της ουσίας από το ζώο. Το ζώο εξαφανίστηκε από την ζωή του ανθρώπου και από υποκείμενο που ήταν, ουσιαστικά οντότητα, έγινε αντικείμενο. Ξέρουμε πια ότι τα ζώα δεν είναι μηχανές, αλλά ότι είναι ενσυναίσθητα όντα με νοημοσύνη και με ικανότητες διαφορετικές από τις δικές μας.

Εμείς, ο άνθρωπος, τα κακοποιούμε συστηματικά εδώ και χρόνια: από τη βιομηχανοποίησή τους, το εμπόριό τους και τη ζωή τους μέσα σε άθλιες συνθήκες, σε εργοστάσια εκτροφής, τα οποία βέβαια δεν τα γνωρίζει ο κόσμος, γιατί παραμένουν πολύ κρυφά, μέχρι την καταστροφή των βιοτόπων τους, τη χρήση τους ως πειραματόζωα, το κυνήγι και πολλά άλλα θέματα τα οποία είναι, κατά τη γνώμη μου, η ντροπή της ανθρωπότητας.

Διότι στην πραγματικότητα συντελούνται χιλιάδες, εκατοντάδες ολοκαυτώματα κατά των ζώων. Τα ζώα κακοποιούνται βίαια στα χέρια των ανθρώπων και παραμένουν αόρατα στην κοινωνία μας. Ο άνθρωπος έχει αποξενωθεί από το ζώο, ενώ παλαιότερα, από την αρχαιότητα και μέχρι πριν από τη βιομηχανική επανάσταση, ο άνθρωπος και το ζώο συνυπήρχαν. Οπότε θεωρώ ότι είναι πολύ σημαντικό να αρχίσουμε να μιλάμε για την οντότητα των ζώων, για το γεγονός ότι αισθάνονται πάρα πολλά από τα πράγματα, τα οποία αισθανόμαστε εμείς: χαρά, πόνο, φόβο, ανασφάλεια. Ουσιαστικά δεν είναι ξέχωρα από εμάς, είναι ίδια με εμάς» αναφέρει η Κατερίνα Γρέγου, επιμελήτρια της έκθεσης.

Αφετηρία της έκθεσης είναι ο όροφος -1 του μουσείου. Εδώ εξετάζονται τα αλληλένδετα φαινόμενα της αποικιοκρατίας, της εκβιομηχάνισης και της τεχνολογικής «προόδου», που οδήγησαν στην πρώτη μεγάλης κλίμακας καταστροφή βιότοπων και στη βίαιη εκμετάλλευση ζώων. Από το ισόγειο και πάνω, οι επισκέπτες θα συναντήσουν έργα που εστιάζουν στην κατάσταση των ζώων σήμερα: πώς επιβιώνουν σε αστικά περιβάλλοντα, αλλά και παραδείγματα ακτιβισμού για τα δικαιώματά τους και νέες μορφές γνώσης σχετικά με αυτά, μεταξύ άλλων.

Τέλος, στον τέταρτο όροφο του μουσείου διασταυρώνονται η ποιητική, ο οικοφεμινισμός, ο ανιμισμός, το παιχνίδι, η δημιουργικότητα και το χιούμορ και τα ζώα διεκδικούν την χαμένη αξιοπρέπειά τους, ενώ καλούμαστε να φανταστούμε έναν μελλοντικό κόσμο με πιο αρμονική διαειδική συνύπαρξη και συνεργασία.

Ο Δημήτρης Τσουμπλέκας συμμετέχει στην έκθεση με 6 κολάζ και μια εγκατάσταση, που έχουν κοινό τίτλο «Πουλιά στις 5 η ώρα το πρωί». Στα κολάζ συνταιριάζει εικονογραφικά στοιχεία και λέξεις από γνωστά λογοτεχνικά έργα, που φανερώνουν μια ήδη συντελεσμένη καταστροφή. Οι εικόνες μιλούν για την καταστροφή που προκαλεί ο άνθρωπος γύρω του, στη ζωή των συνανθρώπων του και στη ζωή των μη ανθρώπινων πλασμάτων που τον περιβάλλουν.

Στην εγκατάστασή του, μας καλεί να σκεφτούμε τους χώρους θεάματος και εκμετάλλευσης, που έχουμε δημιουργήσει για τα ζώα. Εδώ, μια σειρά από κουκουβάγιες στρέφουν το βλέμμα τους πάνω μας και είμαστε εμείς που γινόμαστε εκθέματα:

«Τα ψηφιακά κολλάζ συνδέουν κατά κάποιο τρόπο τον προβληματισμό για τα ζώα και τη δικαιοσύνη, για τη μη ανθρώπινη ζωή, με όλη τη δυστοπία που έχουμε δημιουργήσει στον πλανήτη, η οποία έχω την αίσθηση ότι έχει ενταθεί κυρίως τον τελευταίο καιρό σε υπερβολικό βαθμό, όπως το ζούμε τουλάχιστον. Η εγκατάσταση, στην οποία εισέρχεται ο θεατής, κινείται στην ίδια λογική. Είναι ένα επίσης δυστοπικό περιβάλλον, πολύ κοντινό μας. Θα το αναγνωρίσουμε με μια έννοια δηλαδή, όταν μπούμε σε αυτό. Είναι ένα ανάποδο το διόραμα. Δηλαδή ο θεατής βρίσκεται στη θέση που κανονικά βρίσκονται τα βαλσαμωμένα ζώα. Βρίσκεται έξω από την βιτρίνα και τον κοιτάνε κάποιες κουκουβάγιες με ότι αυτό συνεπάγεται» επισημαίνει ο καλλιτέχνης.

Ο Ίγκορ Γκρούμπιτς είναι από την Κροατία. Συμμετέχει στην έκθεση με ένα πειραματικό ντοκιμαντέρ και μια σειρά από αφίσες-πανό που βρίσκουμε γύρω από το μουσείο. Η ταινία «Ingresso Animali Vivi» προέκυψε μετά ένα residency στη Βόρεια Ιταλία το 2017. Στο επίκεντρο είναι ένα από τα πολλά σφαγεία της περιοχής, όπου κατέληγαν χιλιάδες ζώα από την Ανατολική Ευρώπη. Το φιλμ έκανε παγκόσμια πρεμιέρα στο Φεστιβάλ του Ρότερνταμ το 2023 και έχει πρωταγωνιστή έναν σκύλο.

Ο δημιουργός του υιοθετεί μια μη ανθρώπινη οπτική γωνία για να τονίσει την ενσυναίσθηση του ζώου απέναντι στα υπόλοιπα ζώα που προορίζονται από τη γέννησή τους για ανθρώπινη κατανάλωση:

«Ο κεντρικός χαρακτήρας στην ταινία είναι ένας σκύλος. Κινείται μέσα στο σφαγείο. Είναι ένα χώρος νεκρών ζώων. Χρησιμοποιώ το animation για να δείξω τη συνείδηση, τις σκέψεις και τα συναισθήματα του σκυλιού προς τα άλλα ζώα που έχουν σφαγιαστεί εκεί. Το χρησιμοποιώ για να εκφράσω τη συμπόνια του για τα υπόλοιπα ζώα που είναι φίλοι του.

Εκθέτω τα δύο έργα: το ένα είναι η ταινία, που μόλις σας ανέφερα, το άλλο είναι η σειρά των αφισών - διαφημιστικών πινακίδων που έχουν να κάνουν με τα δικαιώματα των ζώων και εκτίθενται γύρω από το μουσείο και εν μέρει μέσα στο μουσείο. Είναι μια σειρά από πέντε αφίσες, που θέτουν ακριβώς το ερώτημα, το θέμα της έκθεσης. Έχει  να κάνει με τα δικαιώματα των ζώων. Στις φωτογραφίες στις αφίσες βλέπετε άδεια σφαγεία. Πάνω στις φωτογραφίες είναι γραμμένα τα ερωτήματα».

Στην έκθεση συμμετέχουν οι καλλιτέχνες: Art Orienté Objet (Marion Laval-Jeantet & Benoît Mangin), Sammy Baloji, John Berger, Mike Dibb & Chris Rawlence, Ευριπίδης Βαβούρης, Κωστής Βελώνης, Elisabetta Benassi, Kasper Bosmans, Rossella Biscotti, Xavi Bou, Nabil Boutros, David Brooks, Ang Siew Ching, David Claerbout, Marcus Coates, Sue Coe, Simona Denicolai & Ivo Provoost, Mark Dion, Maarten Vanden Eynde, Jakup Ferri, Αλέξανδρος Γεωργίου, Igor Grubić, Laura Gustafsson & Terike Haapoja, Joseph Havel, Lynn Hershman Leeson, Annika Kahrs, Μενέλαος Καραμαγγιώλης, Anne Marie Maes, Britta Marakatt-Labba, Lin May Saeed, Νίκος Μάρκου, Άγγελος Μεργές, Wesley Meuris, Tiziana Pers, Πάρις Πετρίδης, Τζάνις Ράφα, Minna Rainio & Mark Roberts, Marta Roberti, Mostafa Saifi Rahmouni, Πάνος Σκλαβενίτης,** Jonas Staal, Daniel Steegmann Mangrané, Oussama Tabti, Emma Talbot, Νίκος Τρανός, Μαρία Τσάγκαρη, Δημήτρης Τσουμπλέκας, Cheng Xinhao, Driant Zeneli.

Η μεγάλη διεθνής έκθεση «Γιατί να κοιτάμε τα ζώα-Why Look at Animals?» στο ΕΜΣΤ διαρκεί μέχρι τις 15 Φεβρουαρίου 2026.

INFO

ΕΜΣΤ

Λεωφόρος Καλλιρρόης & Αμβροσίου Φραντζή, τηλ. 211 1019000

Μέρες & Ώρες Λειτουργίας ΕΜΣΤ:

Τρίτη, Τετάρτη, Παρασκευή, Σάββατο & Κυριακή: 11.00 – 19:00

Πέμπτη:11.00 – 22.00

Εισιτήρια: Γενική είσοδος: 8 ευρώ, Μειωμένο: 4 ευρώ

Ηλεκτρονική κράτηση εισιτηρίων