Μαρία Πρωτόπαππα: Η Ανδρομάχη είναι ένα ποίημα για τα ανθρώπινα βάσανα και την αναζήτηση δικαιοσύνης

ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ

Η «Ανδρομάχη» του Ευριπίδη είναι από τις τραγωδίες, που ανεβαίνουν σπάνια και θεωρούνται από τις πιο παραγκωνισμένες. Η τελευταία φορά ήταν το 2004 από τον Σπύρο Ευαγγελάτο. Η Μαρία Πρωτόπαππα θέλει να αποκαταστήσει αυτή την «αδικία», στην τρίτη της σκηνοθεσία σε έργο αρχαίου δράματος και στην πρώτη της εμφάνιση ως σκηνοθέτρια στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου.

Η Ανδρομάχη, πριγκίπισσα της Τροίας και χήρα του Έκτορα εξορίζεται στην Ελλάδα, ως αιχμάλωτη πολέμου και δούλη του γιου του Αχιλλέα, Νεοπτόλεμου. Έχει φέρει μάλιστα στη ζωή το γιο του Μολοσσό. Ο Νεοπτόλεμος όμως θα αποκτήσει ως νόμιμη σύζυγο την Ερμιόνη. Αυτή δεν μπορεί να του χαρίσει διάδοχο. Θα στραφεί λοιπόν γεμάτη ζήλια και φθόνο ενάντια στην Ανδρομάχη, κατηγορώντας την ότι εξαιτίας της ο Νεοπτόλεμος δεν τη θέλει πια και δεν επιθυμεί να αποκτήσει παιδί μαζί της.

Ο Μενέλαος, ο πατέρας της αποφασίζει να θανατώσει το παιδί της. Ο Νεοπτόλεμος ανίκανος να αντεπεξέλθει στις ευθύνες του ως πατέρας, σύζυγος και ηγέτης, φεύγει για να βρει θεραπεία στο Μαντείο του Απόλλωνα στους Δελφούς. Εκεί θα λάβει την τιμωρία του.

Ο Ευριπίδης αναδεικνύει την αλαζονεία της εξουσίας, αλλά και την σθεναρή αντίσταση της Τρωαδίτισσας μητέρας, που απαιτεί δικαιοσύνη. Όταν η ανθρώπινη δικαιοσύνη αποτυγχάνει, η Νέμεση αναλαμβάνει δράση, επαναφέροντας την ισορροπία και το δικαίωμα της γυναίκας να διεκδικήσει τη θέση της στον κόσμο, ανεξαρτήτως των κοινωνικών προκαταλήψεων.

Συναντήσαμε την Μαρία Πρωτόπαππα και μιλήσαμε μαζί της για την τραγωδία και τα ζητήματα που τίθενται, μέσα από τη δική της σκηνοθετική προσέγγιση.

Ποιο είναι το βασικό θέμα της συγκεκριμένης τραγωδίας;

Η βάση της συγκεκριμένης τραγωδίας είναι η αναζήτηση της δικαιοσύνης. Η αναζήτηση της δικαιοσύνης κοινωνικά με σκοπό να υπάρξει ισορροπία. Οι δύο έννοιες που κονταροχτυπιούνται στο έργο και μας βάζουν εμάς ως θεατές και αναγνώστες να σκεφτούμε, είναι το στέργειν και το μάχεσθαι. Το στέργειν έχει να κάνει με το πώς προστατεύεις και στηρίζεις τη ζωή και το μέλλον, δηλαδή τα παιδιά. Αυτό είναι το κεντρικό θέμα. Το πρόσωπο το οποίο κοιτάμε στο έργο είναι ένα μικρό αγόρι και το τι επενδύει ο καθένας επάνω στα παιδιά του, άρα και στο μέλλον. Η δεύτερη έννοια είναι το μάχεσθαι. Είναι η αντιπαλότητα με την άσκηση βίας, όταν έχεις διαφορές. Από τη μία πλευρά δηλαδή η βία και από την άλλη η αγκαλιά και η προστασία της ζωής.

Πώς βλέπεις τη δικαιοσύνη, με αφορμή το συγκεκριμένο έργο;

Η δικαιοσύνη είναι μάλλον μια ουτοπία, την οποία κυνηγάμε οι άνθρωποι και καλά κάνουμε. Γιατί ο ένας στόχος είναι να υπάρξει μια κοινωνική συνοχή: να μπορούμε να συνυπάρξουμε αρμονικά, να ευημερήσουν οι κοινωνίες. Ταυτόχρονα υπάρχει όμως ένα κομμάτι, το οποίο δεν μπορούμε να το διαχειριστούμε. Και σε αυτή την περίπτωση αναλαμβάνει η φυσική ισορροπία να το φέρει εις πέρας, στο μέλλον, σε απώτερο μέλλον. Επέρχεται δηλαδή κάποια στιγμή μια ισορροπία την οποία εμείς δεν φανταζόμαστε. Δηλαδή η ζωή συνεχίζεται πολλές φορές, πέρα και χωρίς εμάς.

Παρόλα αυτά δεν γίνεται να πάψουμε να αναζητάμε αυτήν την ισότητα, τη δικαιοσύνη και το σεβασμό στον άνθρωπο, στην ανθρώπινη ζωή. Ακόμα και όταν πολεμάμε, ακόμα και όταν υπάρχει το πολεμικό ήθος. Γιατί μέσα στο έργο υπάρχει και αυτό το θέμα, το οποίο αυτή την στιγμή βράζει γύρω μας. Τι σημαίνει πολεμικό ήθος; Γιατί ο πόλεμος είναι μάλλον κάτι ιστορικά αναπόφευκτο. Έτσι αποδεικνύεται. Θα μπορούσαν όμως τα πράγματα να είναι πιο διαχειρίσιμα και να μην υπάρχουν αθώα θύματα.

Ποια είναι δική σου ανάγνωση αυτού του «παραγκωνισμένου» έργου; Τι συμβαίνει σε οικογενειακό και τι σε πολιτικό επίπεδο;

Ένιωσα ότι χρειάζεται μια διαφορετική ανάγνωση. Όχι καινούργια. Τώρα πια τα πράγματα έχουν αλλάξει. Ο τρόπος που σκεπτόμαστε, η νοοτροπία μας έχει μετακινηθεί. Νομίζω ότι η Ανδρομάχη ήταν ένας κρυμμένος θησαυρός, οπότε για μένα ήταν μια εκ νέου ανασκαφή. Προσπάθησα να καταλάβω διάφορα θέματα του έργου, επειδή υπάρχουν πλέονσύγχρονες μελέτες από θεατρολόγους, δραματουργούς και φιλολόγους και η μεγάλη βιβλιοθήκη του διαδικτύου. Οπότε μπορείς να έρθεις, πολύ πιο εύκολα σε σχέση με το παρελθόν, σε επαφή με τις καινούργιες ιδέες και τις ανακαλύψεις. Είναι χαρακτηριστικό για παράδειγμα, το πώς αυτό το έργο και ο Ευριπίδης, γενικά, έχει υπάρξει πηγή για τον Πιραντέλο και τον Μπέκετ.

Είναι εντυπωσιακό πόσο αλληγορικός είναι, ενώ ταυτόχρονα είναι και λαϊκός, γιατί μιλάει για ένα σπίτι, για έναν άντρα που έχει δύο γυναίκες. Η νόμιμη σύζυγός του δεν μπορεί να τεκνοποιήσει. Η άλλη, που είναι αιχμάλωτη πολέμου, τεκνοποιεί και κάνει τον μόνο νόθο διάδοχο, πιθανό διάδοχο. Οπότε δημιουργείται μια διχόνοια μέσα στην οικογένεια, αλλά και μια διχόνοια σε πολιτικό επίπεδο ανάμεσα στις δύο χώρες, που αντιπροσωπεύονται από τις γυναίκες. Δημιουργείται επίσης μια έρις, που μπορεί να προκαλέσει έναν εμφύλιο σπαραγμό σ’ αυτόν τον τόπο που κατοικούν και οι δύο.

Πού εστιάζει το έργο και πώς διαχειρίζεται ο Ευριπίδης τους ήρωές του;

Υπάρχει ένα πεδίο το οποίο είναι πολύ κατανοητό, γιατί είναι μια ιστορία για τη διαχείριση ενός οίκου, ενός σπιτιού, μιας οικογένειας σε σχέση με το ήθος και με τον τρόπο που διαχειρίζεσαι τους ανθρώπους με ισότητα, με ευγένεια, με σεβασμό. Και μετά από αυτό υπάρχει η πολιτική διάσταση, η πιο μεγάλη κλίμακα στην οποία καταλαβαίνεις, πώς δύο ηγέτες μπορεί να διαχειρίζονται διαφορετικά μια δύσκολη συνθήκη.

Το σπουδαίο στον Ευριπίδη είναι ότι δεν βγάζει τον έναν καλό ή κακό. Στην Ανδρομάχη κάνει στην πραγματικότητα έναν διάλογο με δικανικούς όρους, μια ρητορική, ενώ ταυτόχρονα έχει και το σασπένς μιας οικογενειακής ιστορίας.

Πώς βλέπεις εσύ την Ανδρομάχη;

Η Ανδρομάχη είναι ένα εμβληματικό πρόσωπο, σύμβολο μητρότητας, ανθεκτικότητας, επιμονής στην επιβίωση. Είναι μια ψυχή που δεν εγκαταλείπει. Αντιστέκεται σεβόμενη τον εαυτό της και πιάνεται από την προσδοκία του μέλλοντος, από μια ελπίδα μέσα στο σκοτάδι της. Δεν την εμποδίζει ακόμη και το ότι είναι εκτοπισμένη. Κρατάει δυνατή και ζωντανή τη θύμηση της παλιάς ζωής της. Κρατάει τη θύμηση των προγόνων της, των αγαπημένων της ανθρώπων και της γης της. Μου θυμίζει πολλές περιπτώσεις, όχι μόνο γυναικών αλλά και πνευμάτων, όπως μετά τη γενοκτονία των Ποντίων.

Βλέπουμε ακόμα ότι οι άνθρωποι πολλές γενιές μετά, κρατάνε κάποια πράγματα που τους επιτρέπουν να είναι ακόμα ενωμένοι και δυνατοί, παρόλο που η πατρίδα τους μπορεί να είναι χαμένη. Υπάρχει μια φράση στον Ευριπίδη που λέει «Μέμνησο Μητρός». Να θυμάσαι δηλαδή τη μητρική σου γη, τι έκανε και τι υπέστη. Αυτό μην το ξεχνάς. Δηλαδή προχώρησε, πάρτο μαζί σου ως μνήμη, ως κληρονομιά. Η Ανδρομάχη μεταδίδει δηλαδή στο παιδί της τον στόχο να κρατήσει ζωντανή τη μνήμη της ιστορίας, είτε για να μην επαναληφθεί, είτε για να μπορέσει να επανέλθει σε αυτή την πρώτη γη, στη γενέθλια γη.

Στην περίπτωση της Ανδρομάχης και της Ερμιόνης, δεν συγκρούονται μόνο δύο γυναίκες, αλλά δύο πόλεις, δύο διαφορετικοί πολιτισμοί. Ποια είναι η σχέση αυτών των δύο γυναικείων χαρακτήρων;

Υπάρχει κάτι που ενώνει αυτές τις δύο γυναίκες, γιατί συνήθως το έργο διαβάζεται μόνο ως μία ρήξη δύο διαφορετικών ιδεολογιών. Εμείς διαγνώσαμε μια συγγένεια. Η Ανδρομάχη είναι μια ξένη. Είναι αιχμάλωτη, αλλά είναι μια ώριμη γυναίκα. Είναι μια γυναίκα ή μια χώρα η οποία έχει ζήσει κυνήγι και γενοκτονία. Έχει πέσει από τα ψηλά στα χαμηλά. Η Ερμιόνη είναι ένα παιδί. Είναι ένα νέο κορίτσι και μέσα στο αρχαίο κείμενο, ο Ευριπίδης μας υπενθυμίζει συνεχώς ότι είναι παιδί. Είναι ένα παιδί δηλητηριασμένο από απόλυτες σκέψεις, που του λείπει το αίσθημα δικαίου.

Είναι όμως και αυτή ξένη σε αυτό τον τόπο. Την έχουν δώσει, να εκτελέσει το καθήκον της. Γιατί και οι δύο έχουν δοθεί σε ένα σπίτι, σε έναν άνδρα χωρίς τη θέλησή τους, για να επιτελέσουν ένα καθήκον, Άρα αυτό τις ενώνει. Και επίσης υπάρχει μια τρυφερότητα, λόγω της διαφοράς ηλικίας, παρά τη ρήξη, την κόντρα και τη διαμάχη που έχουν.

Υπάρχει ένας σεβασμός, μια αναγνώριση δηλαδή της μιας και της άλλης και σχεδόν μια μητρική σχέση. Δηλαδή θα μπορούσε να υπάρχει ένα σημείο, όπου η μια θα μπορούσε να συμπληρώσει τις ελλείψεις της άλλης και από τις δύο πλευρές. Αυτό βέβαια δεν επιτυγχάνεται, διότι οι γυναίκες δεν είναι αυτόβουλες. Παρόλα αυτά, έχουν το λόγο γιατί οι γυναίκες που ήταν καταπιεσμένες και δεν είχαν δικαιώματα ως πολίτες, είχαν κοινωνικά την επιρροή.

Αυτές παλεύουν με αυτό τον τρόπο. Παλεύουν με το μυαλό και με τη γλώσσα και έτσι επηρεάζουν τους άντρες που είναι οι διαχειριστές και παίρνουν τις αποφάσεις και εκτελούν τις πράξεις. Δεν είναι αθώα, ούτε η μία την άλλη πλευρά. Βλέπουμε δηλαδή ότι μπορεί να υπάρξει θύμα στο διαχειριστή, στον άντρα, στον ηγέτη, στον νοικοκύρη ενός σπιτιού, αλλά ταυτόχρονα μπορεί να υπάρξει ένας θύτης και ένα θύμα και στον καταπιεσμένο.

Τους δύο γυναικείους πρωταγωνιστικούς ρόλους της παράστασης ερμηνεύουν άνδρες ηθοποιοί. Την Ανδρομάχη ερμηνεύει ο Αργύρης Ξάφης και την Ερμιόνη, ο Τάσος Λέκκας. Για ποιο λόγο έκανες αυτή την επιλογή;

Αυτή η επιλογή έγινε καταρχάς από ένστικτο. Μετά κατάλαβα ότι αυτά τα έργα έχουν γραφτεί από άντρες. Και ο Ευριπίδης άνδρας ήταν. Παρόλα αυτά έχει μια τρομερή ενσυναίσθηση για το γυναικείο πάθημα, για το γυναικείο βάσανο και τα διλήμματα του, για τις εσωτερικές κόντρες, τις αμφιθυμίες που μπορεί να περνάει. Ένιωσα κυρίως ότι με αυτόν τον τρόπο θα βάθαινε το μήνυμα της Ανδρομάχης και της Ερμιόνης, όπως και του χορού, εάν σημερινοί άντρες προσπαθούσαν να μπουν αλήθεια στο σώμα, στο κορμί και στο βίωμα μιας γυναίκας. Να αγγίξουν το βίωμα μιας γυναίκας, οποιασδήποτε χρονικότητας. Αυτό είναι εξαιρετικά δύσκολο.

Στόχος είναι να γίνει μια αληθινή συνομιλία, επειδή εμείς είμαστε ηθοποιοί και τολμάμε ή υποτίθεται ότι θα έπρεπε να τολμάμε να μπαίνουμε και σε πράγματα τα οποία δεν αναγνωρίζουμε. Αυτό που βλέπω είναι ότι ένας άντρας δυσκολεύεται να αναγνωρίσει τον τρόπο που διαθέτει μια γυναίκα το σώμα της, ή τον τρόπο που αναγκάζεται να το διαθέσει, ακόμα και τα βλέμματα, το τι αντιπροσωπεύει για την κοινωνία, ακόμα και σήμερα. Και σε αυτή την περίπτωση οι ηθοποιοί αναγκάζονται σχεδόν στιγμή τη στιγμή, λέξη τη λέξη να φανταστούν αυτά τα βιώματα, όπως για παράδειγμα το φόβο, την υποταγή, τη σιωπή, τον συμβιβασμό της γυναίκας.

Πώς προσέγγισες σκηνοθετικά το έργο;

Έχω προσπαθήσει να είμαι πολύ πιστή στο κείμενο, εμβαθύνοντας, όσο γίνεται, στη δραματουργία του. Δεν έχω προσπαθήσει να κάνω μοντέρνες, ή περίεργες επεμβάσεις. Η σκηνοθετική μου στάση είναι ο τρόπος της αφήγησης, ο οποίος προσπαθώ να έχει κάτι το υπερβατικό και ταυτόχρονα ένα ψήγμα σουρεαλισμού. Αλλά κυρίως θέλω να βασιστώ στην ευθεία απεύθυνση προς τον κόσμο, γιατί νιώθω ότι είναι ένα ποίημα για τα ανθρώπινα βάσανα, για τα ανθρώπινα δικαιώματα, για την αναζήτηση της δικαιοσύνης. Μιλάει πάρα πολύ ανοιχτά από μόνος του ο Ευριπίδης.

Ακούγονται πράγματα, τα οποία σήμερα δεν θα τολμούσε κανείς να πει στην πλατεία Συντάγματος. Έχει βάλει μια γυναίκα, που είναι δούλη, αιχμάλωτη, ξένη, μισητή από το περιβάλλον, να φωτογραφίζει το ήθος των γύρω της, παρόλο που αυτό είναι επικίνδυνο για τη ζωή της. Νομίζω ότι αυτό χρειάστηκα να το κάνω όσο πιο ευθύ και καθαρό γίνεται, για να αναδειχθεί ακόμα και η κινηματογραφική του αξία. Αυτό που προσπαθούμε, είναι να φτιάξουμε κάτι εικαστικά όμορφο που να λειτουργεί σε σημεία κινηματογραφικά και αλλού περισσότερο σαν ντοκιμαντέρ.

Η «Ανδρομάχη» του Ευριπίδη, σε σκηνοθεσία της Μαρίας Πρωτόπαππα κάνει πρεμιέρα στο Υπαίθριο Θέατρο των Δελφών στις 19 Ιουλίου. Στις 8 & 9 Αυγούστου παρουσιάζεται στην Επίδαυρο. Η παράσταση θα κάνει περιοδεία τον Ιούλιο και τον Αύγουστο σε όλη την Ελλάδα και θα συνεχίσει τον Σεπτέμβριο σε διάφορα θέατρα της Αττικής.

ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ

Μετάφραση: Γ. Β. Τσοκόπουλος

Σκηνοθεσία, Απόδοση, Δραματουργική επεξεργασία: Μαρία Πρωτόπαππα

Συνεργασία στη Δραματουργική Επεξεργασία: Έλενα Τριανταφυλλοπούλου

Καλλιτεχνική Συνεργασία: Ελένη Σπετσιώτη

Σκηνικά- Φωτισμοί: Σάκης Μπιρμπίλης

Κοστούμια: Βάνα Γιαννούλα

Μουσική: Λόλεκ

Κίνηση: Αλέξανδρος Βαρδαξόγλου

Φωνητική Δραματουργία, Διδασκαλία: Άννα Παγκάλου

Βοηθός Σκηνοθέτριας: Εύη Νάκου

Βοηθός Σκηνογράφου: Νατάσα Τσιντικίδη

Κατασκευή Μακέτας: Όλγα Κουτρουμάνου

Διεύθυνση, Εκτέλεση Παραγωγής: Kart Productions

Επικοινωνία & Γραφείο Τύπου: Μαρία Τσολάκη

Διαφήμιση-social media: Renegade Media, Βασίλης Ζαρκαδούλας

Φωτογραφίες promo- Video: Μαρίζα Καψαμπέλη

Camera: Αλέξανδρος Γεωργίου

Μακιγιάζ Φωτογράφησης: Ειρήνη Γάτου

Video Trailer παράστασης: Θωμάς Παλυβός 

Promo Design: Γιάννης Σταματόπουλος

Παραγωγή: ΘΕΑΤΡΟΥ ΤΕΧΝΗ Ε.Ε.

Διανομή:

Γυναίκα: Μαρία Πρωτόπαππα

Ανδρομάχη: Αργύρης Ξάφης

Ερμιόνη: Τάσος Λέκκας 

Μενέλαος: Γιάννης Νταλιάνης

Πηλέας: Δημήτρης Πιατάς

Θέτιδα: Στέλλα Γκίκα

Χορός (σε αλφαβητική σειρά): Δημήτρης Γεωργιάδης, Νώντας Δαμόπουλος, Δημήτρης Μαμιός, Γιάννης Μάνθος, Κωνσταντίνος Πασσάς και Γιώργος Φασουλάς

Σε συμπαραγωγή με το Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου.

INFO

Εισιτήρια από 15 ευρώ

Προπώληση Εισιτηρίων

ΟΙ ΣΤΑΘΜΟΙ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΕΙΑΣ

Δευτέρα 21 Ιουλίου | Θέατρο Δάσους, Θεσσαλονίκη

Τρίτη 22 Ιουλίου | Θέατρο Δάσους, Θεσσαλονίκη

Τετάρτη 23 Ιουλίου | Κηποθέατρο Αλκαζάρ, Λάρισα

Πέμπτη 24 Ιουλίου | Ανοιχτό Δημοτικό Θέατρο «Μελίνα», Βόλος

Σάββατο 26 Ιουλίου | Ρωμαϊκό Ωδείο Νικόπολης, Πρέβεζα

Κυριακή 27 Ιουλίου | Αρχαίο Θέατρο Οινιαδών, Μεσολόγγι

Παρασκευή 1 Αυγούστου | Θέατρο «Γ. Παππάς», Αίγιο

Κυριακή 3 Αυγούστου | Ανοιχτό Θέατρο Καλαμάτας, Καλαμάτα

Παρασκευή 8 Αυγούστου | Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου, Επίδαυρος

Σάββατο 9 Αυγούστου | Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου, Επίδαυρος

Κυριακή 17 Αυγούστου | Κηποθέατρο Ν. Καζαντζάκης, Ηράκλειο

Δευτέρα 18 Αυγούστου | Κηποθέατρο Ν. Καζαντζάκης, Ηράκλειο

Τρίτη 19 Αυγούστου | Θέατρο «Ερωφίλη», Ρέθυμνο

Τετάρτη 20 Αυγούστου | Θέατρο Ανατολικής Τάφρου, Χανιά

Τετάρτη 27 Αυγούστου | Υπαίθριο Θέατρο ΕΗΜ (Φρόντζου), Ιωάννινα

Πέμπτη 28 Αυγούστου | Δημοτικό Θέατρο Κοζάνης, Κοζάνη

Παρασκευή 29 Αυγούστου | Αρχαίο Θέατρο Δίου, Δίον

Σάββατο 30 Αυγούστου | Αρχαίο Θέατρο Φιλίππων,

Καβάλα Κυριακή 31 Αυγούστου | Αρχαίο Θέατρο Φιλίππων, Καβάλα