Ποια είναι τα ζητήματα και οι προκλήσεις για τη θαλάσσια ζωή σήμερα; Δύο οργανώσεις, σε Ελλάδα και Ιταλία που ασχολούνται με την προστασία της θαλάσσιας χελώνας και των κητωδών, μας αναλύουν τι συμβαίνει και παρουσιάζουν τις δράσεις τους για την προστασία αυτών των ειδών.
Ο ΑΡΧΕΛΩΝ προστατεύει τις θαλάσσιες χελώνες στην Ελλάδα
Κόλπος της Κυπαρισσίας. Μια ομάδα περπατά και ψάχνει στην παραλία. Ο Μιχάλης Σουρουλίδης είναι υπεύθυνος προγραμμάτων για την Πελοπόννησο του ΑΡΧΕΛΩΝ, του Συλλόγου για την Προστασία της Θαλάσσιας Χελώνας:
«Μου αρέσουν πολύ οι θαλάσσιες χελώνες! Αυτό το άγριο ζώο χρονολογείται από την εποχή των δεινοσαύρων. Εξακολουθούμε να το βλέπουμε να έρχεται στις ίδιες παραλίες κάθε χρόνο. Η μεγαλύτερη απειλή τους, ο μεγαλύτερος θηρευτής τους είναι στην πραγματικότητα ο άνθρωπος. Αυτό που πιστεύω λοιπόν είναι ότι, αν είμαστε η μεγαλύτερη απειλή γι’ αυτές, τότε μπορούμε επίσης να αποτελέσουμε τη μεγαλύτερη βοήθειά τους».
Κάθε πρωί, με τις πρώτες ακτίνες του ήλιου, οι ομάδες της ελληνικού συλλόγου ΑΡΧΕΛΩΝ επιθεωρούν τις παραλίες του Κυπαρισσιακού κόλπου, στα δυτικά της Πελοποννήσου. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη περιοχή ωοτοκίας θαλάσσιων χελωνών στη Μεσόγειο. Αποτελεί μέρος του ευρωπαϊκού περιβαλλοντικού δικτύου Natura 2000.
Βρίσκουν γρήγορα τα ίχνη μιας χελώνας που οδηγούν σε μια νέα φωλιά. Η ομάδα εξετάζει προσεκτικά τη φωλιά και την καλύπτει με ένα μεταλλικό πλέγμα, για να προστατεύσει τα αυγά από τα σκυλιά και άλλες απειλές που σχετίζονται με την ανθρώπινη παρουσία.
Όταν ο ΑΡΧΕΛΩΝ ξεκίνησε αυτό το έργο πριν από 40 χρόνια, είχαν καταμετρηθεί περίπου 600 φωλιές σε αυτή την περιοχή. Τώρα, τα πράγματα φαίνεται να είναι καλύτερα για τις χελώνες, όπως επισημαίνει ο Μιχάλης Σουρουλίδης: «Αυτή τη στιγμή έχουμε 5000 φωλιές σε ακτίνα 12,5 χιλιομέτρων. Αυτό δείχνει πραγματικά πόσο σημαντική είναι η δουλειά που κάνουμε εδώ».
Η θάλασσα σήμερα είναι γεμάτη κινδύνους και οι χελώνες δεν θα μπορούσαν να επιβιώσουν χωρίς την ανθρώπινη βοήθεια.
Στη Γλυφάδα, επισκεπτόμαστε το νοσοκομείο του ΑΡΧΕΛΩΝ: το Κέντρο Διάσωσης Θαλάσσιων Χελωνών. Εδώ μεταφέρονται τραυματισμένες και άρρωστες χελώνες από όλη την Ελλάδα. Κατά τη διάρκεια της επίσκεψής μας, υπάρχουν 29 χελώνες, μερικές από τους οποίες είναι σοβαρά τραυματισμένες. Η θεραπεία τους απαιτεί πολυετείς προσπάθειες από ειδικούς κτηνιάτρους, τους οποίους βοηθούν δεκάδες εθελοντές από διάφορες χώρες.
Οι θαλάσσιες χελώνες είναι επίσημα προστατευόμενο είδος. Ο χαρακτηρισμός αυτός αποσκοπεί στην εγγύηση της ασφάλειάς τους. Ωστόσο, για πολλές χελώνες, η επαφή με πλαστικά απορρίμματα, αλιευτικά εργαλεία, ακόμη και με εχθρικούς ψαράδες έχει ολέθριες συνέπειες:
«Δυστυχώς, για την πλειονότητα των ζώων που δεχόμαστε, ο νούμερο ένα λόγος που βρίσκονται εδώ, είναι οι σκόπιμοι τραυματισμοί, κυρίως στην περιοχή του κεφαλιού. Συνήθως βλέπουμε επίσης ουλές ή τραυματισμούς στην περιοχή των μπροστινών πτερυγίων. Αυτό σημαίνει ότι είχαν μπλεχτεί σε δίχτυα ψαρέματος και στην προσπάθεια των ανθρώπων να τα ξεμπλέξουν, τα τραυμάτισαν. Αυτό είναι, φυσικά, ασυγχώρητο. Έχουμε περιπτώσεις όπου θαλάσσιες χελώνες έχουν μπλεχτεί σε αλιευτικά δίχτυα, έχουν καταπιεί αγκίστρια και πετονιές» εξηγεί η Ειρήνη Κασιμάτη, Υπεύθυνη του Δικτύου Περίθαλψης Θαλάσσιων Χελωνών του ΑΡΧΕΛΩΝ.
Είναι δύσκολο να γνωρίζουμε με βεβαιότητα πώς ακριβώς τραυματίζονται οι χελώνες, αλλά φαίνεται ότι ορισμένοι ψαράδες χρησιμοποιούν βία για να τις απομακρύνουν από τα δίχτυα τους, όταν έχουν μπλεχτεί σε αυτά. Προφανώς αυτό μπορεί να προκαλέσει ζημιά στα δίχτυα τους και είναι χρονοβόρο, αλλά είναι σημαντικό ότι δεν επηρεάζει το μέγεθος της ψαριάς τους.
Το κέντρο διάσωσης του ΑΡΧΕΛΩΝ καλωσορίζει τακτικά επισκέπτες. Ο σύλλογος βασίζεται σε ιδιωτικές δωρεές και συνεργάζεται με διεθνείς οργανισμούς, συμπεριλαμβανομένης της ΕΕ. Μία από τις πρωταρχικές αποστολές είναι η ευαισθητοποίηση: οι ψαράδες πρέπει να κατανοήσουν ότι οι θαλάσσιες χελώνες δεν βλάπτουν τα αλιεύματά τους και πρέπει να αντιμετωπίζονται με προσοχή. Οποιοσδήποτε μπορεί να υποστηρίξει μια τραυματισμένη χελώνα, μέσω της ιστοσελίδας του ΑΡΧΕΛΩΝ κάνοντας μια δωρεά. Οι συνεισφορές του κοινού βοηθούν στην ανάρρωση των χελωνών και την ενδεχόμενη επιστροφή τους στη θάλασσα:
«Κάθε ζώο που φτάνει εδώ έχει τη δική του ιστορία. Έχει περάσει από μια μοναδική διαδικασία προκειμένου να γίνει καλύτερα. Έτσι, φυσικά, η απελευθέρωση είναι πάντα ένα από τα καλύτερα συναισθήματα που μπορείς να έχεις, σε αυτή τη δουλειά» τονίζει η Ειρήνη Κασιμάτη.
Η Delfini Del Ponente παρακολουθεί τα κητώδη στην Λιγουρία
Οι θαλάσσιες χελώνες είναι ένα από τα αργά αναπτυσσόμενα και μακρόβια θαλάσσια είδη που δημιουργούν σήμερα σοβαρή ανησυχία για τη μελλοντική τους επιβίωση. Πολλά θαλάσσια πλάσματα που κάποτε ήταν άφθονα στον πλανήτη, τώρα απειλούνται. Τι θέτει λοιπόν σε κίνδυνο τη ζωή των προστατευόμενων ειδών και τι μπορούμε να κάνουμε για να τα βοηθήσουμε;
Η Delfini Del Ponente είναι μια ένωση στη δυτική Λιγουρία που παρακολουθεί τα κητώδη και άλλες θαλάσσιες μορφές ζωής. Κατά μήκος αυτού του τμήματος της ιταλικής ακτής, κοντά στα σύνορα με τη Γαλλία, τα δελφίνια και οι φάλαινες είναι πάρα πολλά. Για να βοηθήσουν στη διατήρηση και αποκατάσταση αυτών των πληθυσμών, οι ακτιβιστές καταγράφουν σχολαστικά κάθε παρατήρηση. Τα δεδομένα που συγκεντρώνονται, μπορούν να αποκαλύψουν περιοχές που ενδέχεται να χρειάζονται ενισχυμένη προστασία.
Η Έλενα Φοντανέζι είναι αντιπρόεδρος της ιταλικής ένωσης: «Αυτά τα θαλάσσια πλάσματα ζουν σε μια περιοχή που επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από τις ανθρώπινες δραστηριότητες, όπως η αλιεία και η κυκλοφορία των σκαφών. Είναι ζωτικής σημασίας να αξιολογηθεί η υγεία τους και ο αριθμός των πληθυσμών τους, για να βοηθηθεί η προστασία τους. Μεταξύ των ζώων που εντοπίζουμε και παρακολουθούμε, ορισμένα παρουσιάζουν σημάδια από συγκρούσεις με προπέλες και μηχανές σκαφών. Υπάρχουν ζώα που έχουν αιχμαλωτιστεί κατά λάθος ή απλώς παρουσιάζουν σημάδια από προηγούμενες αλληλεπιδράσεις από τις οποίες κατάφεραν να επιβιώσουν».
Πού οφείλεται αυτό; Η ισπανική οργάνωση SUBMON, σε συνεργασία με ντόπιους ψαράδες, τοποθέτησε κάμερες στα δίχτυα αλιείας στη βόρεια Καταλονία για να δει τι συμβαίνει. Υπήρξαν επίσης παρόμοιες μελέτες στη Μεσόγειο και τη Μαύρη Θάλασσα από επιστήμονες που εργάζονται με τη Γενική Επιτροπή Αλιείας για τη Μεσόγειο.
Τα αποκαλυπτικά πλάνα δείχνουν δελφίνια να θέτουν τον εαυτό τους σε κίνδυνο καθώς πλησιάζουν σε δίχτυα τράτας για να αρπάξουν ψάρια, μια συμπεριφορά που ονομάζεται «λεηλασία». Ροκανίζουν τα δίχτυα, καταστρέφοντας τον δαπανηρό αλιευτικό εξοπλισμό. Ορισμένα δελφίνια επιχειρούν ακόμη και σε υπεράκτιες υδατοκαλλιέργειες, προκαλώντας δυσφορία στα καλλιεργούμενα ψάρια.
Κατά τη διάρκεια ενός τετραετούς προγράμματος, η GFCM και η ACCOBAMS αξιολόγησαν μια ποικιλία αποτρεπτικών μέσων για τα δελφίνια, από ηχητικές συσκευές έως ανακλαστικά CD και γυάλινα μπουκάλια. Αλλά δεν είμαστε ακόμα σίγουροι για το πόσο αποτελεσματικές είναι αυτές οι μέθοδοι. Τα κητώδη παγιδεύονται σε δίχτυα, συγκρούονται με αλιευτικά σκάφη και τραυματίζονται. Μια άμεση παρέμβαση μπορεί να σώσει πολλά από αυτά.
Επιστρέφοντας στη Λιγουρία, στην παραλία της πόλης Ιμπέρια, συμμετέχουμε σε μια εκπαιδευτική συνεδρία του ευρωπαϊκού προγράμματος Life DELFI. Ένας από τους στόχους του είναι η δημιουργία ενός δικτύου ομάδων διάσωσης. Αποτελούνται από διάφορες παράκτιες υπηρεσίες και ομάδες προστασίας των ζώων, πάντα έτοιμων να βοηθήσουν τα δελφίνια που βρίσκονται σε κίνδυνο.
Ο Νικολά Πουσίνι είναι κτηνίατρος: «Μόνο στην περιοχή της Λιγουρίας μετράμε περίπου 10-15 περιπτώσεις εκβρασμού κάθε χρόνο. Οι συμμετέχοντες μαθαίνουν πώς να προσεγγίζουν το δελφίνι, ποιες είναι οι πρώτες διαδικασίες διάσωσης που πρέπει να κάνουν. Όπως για παράδειγμα να βάζουν το δελφίνι στη σκιά, να παρακολουθούν τη συμπεριφορά του και να προσεγγίζουν το ζώο με ασφάλεια».
Τα θαλάσσια ζώα στην Ευρώπη και σε ολόκληρο τον κόσμο αντιμετωπίζουν αυξανόμενες προκλήσεις: από τις επιπτώσεις της αλιείας, έως τη ρύπανση και την κλιματική αλλαγή. Μόνο αν ενώσουν τις δυνάμεις τους, ακτιβιστές, εθελοντές, επιστήμονες, ψαράδες και το ευρύ κοινό, μπορούμε να δώσουμε στα ευάλωτα είδη μια καλύτερη ευκαιρία επιβίωσης.
Ο Γκουίντο Πιετρολουόνγκο είναι κτηνίατρος, ειδικός σε θέματα προστασίας θαλάσσιων ζώων στο Πανεπιστήμιο της Πάντοβα: «__Οι λύσεις είναι εδώ. Απλά πρέπει να τις εφαρμόσουμε για την προστασία αυτών των εξαιρετικών πλασμάτων που μας προσφέρουν την ευτυχία και τη χαρά να κάνουμε αυτή τη δουλειά και για να δημιουργήσουμε ένα μεγάλο πάθος στη νέα γενιά για ένα βιώσιμο μέλλον».