Οι πληθυσμοί του ερυθρού τόνου στον Ατλαντικό στην Ευρώπη έχουν κάνει μια καθησυχαστική ανάκαμψη μετά από τη σχεδόν εξαφάνισή του πριν από δύο δεκαετίες. Σήμερα, οι αυστηροί διεθνείς έλεγχοι διατηρούν τη βιώσιμη αλιεία σε όλη τη Μεσόγειο και τον Ανατολικό Ατλαντικό — υπό στενή επιστημονική εποπτεία.
Πριν από είκοσι χρόνια, τα αποθέματα ερυθρού τόνου στην Ευρώπη βρίσκονταν σε κρίση. Η ακμάζουσα παγκόσμια αγορά σούσι και σασίμι είχε οδηγήσει τις τιμές αυτής της πολυτελούς λιχουδιάς σε εξαιρετικά υψηλά επίπεδα. Οι βιομηχανικοί αλιευτικοί στόλοι λειτουργούσαν σε όλη τη Μεσόγειο χωρίς αποτελεσματική εποπτεία, αγνοώντας de facto τα βιώσιμα όρια.
«Υπήρχαν πάρα πολλά σκάφη που έπιαναν πάρα πολύ ερυθρό τόνο», εξηγεί ο Tristan Rouyer, οικολόγος αλιείας στο IFREMER. «Ουσιαστικά, δεν υπήρχε έλεγχος. Η παράνομη αλιεία συνέβαινε παντού. Πιάστηκαν πολλά μικρά ψάρια, πολλά μεγάλα, χωρίς να γνωρίζουμε πραγματικά πόσα».
Οι επιστήμονες έκρουσαν τον κώδωνα του κινδύνου για την ταχεία μείωση του είδους, ενώ οι περιβαλλοντικοί ακτιβιστές συγκρούστηκαν με την αλιευτική βιομηχανία, απαιτώντας να τερματιστεί αυτό που ονόμασαν λεηλασία των υδάτων της Μεσογείου. Οι εκστρατείες έστρεψαν την προσοχή του κοινού στην κρίση, αναγκάζοντας τις κυβερνήσεις και την αλιευτική βιομηχανία να δράσουν.
Το σχέδιο που λειτούργησε
Μετά την αποτυχία των πρώτων προσπαθειών για την τάξη στο χάος, ένα ολοκληρωμένο σχέδιο ανάκαμψης του τόνου τέθηκε σε ισχύ το 2007 σε ολόκληρη την περιοχή. Το σχέδιο, το οποίο εισήχθη από τη Διεθνή Επιτροπή για τη Διατήρηση των Ατλαντικών Τόνων (ICCAT) και επιβλήθηκε από τις αρχές της Ευρωπαϊκής Ένωσης, περιελάμβανε αυστηρές ποσοστώσεις, μειωμένους αλιευτικούς στόλους, περιορισμένες περιόδους αλίευσης και διεθνείς επιθεωρήσεις.
Ως αποτέλεσμα, τα εκτιμώμενα αλιεύματα ερυθρού τόνου μειώθηκαν από περίπου 60.000 τόνους σε 10.000 τόνους το 2007. Οι πληθυσμοί των ψαριών άρχισαν να ανακάμπτουν ταχύτερα από ό,τι ανέμεναν ακόμη και οι οικολόγοι της αλιείας. Καθώς τα αποθέματα ανοικοδομούνταν, η αλιεία σταδιακά αυξήθηκε ξανά, αλλά αυτή τη φορά εντός προσεκτικά διαχειριζόμενων βιώσιμων ορίων.
Μέχρι σήμερα, ο αλιευτικός κλάδος συνεχίζει να λειτουργεί υπό αυστηρό έλεγχο.
Στη Σετ, τον κύριο κόμβο αλιείας ερυθρού τόνου της Γαλλίας, κάθε εκφορτωμένο ψάρι αυτού του είδους πρέπει να ζυγίζεται, να επισημαίνεται και να παρακολουθείται από το σκάφος μέχρι το πιάτο. Τα μεγάλα σκάφη γρι-γρι παραμένουν ως επί το πλείστον αδρανή στις αποβάθρες: τα όρια ποσοστώσεών τους τα περιορίζουν σε λίγες μόνο εβδομάδες αλιείας κάθε χρόνο.
Τι πιστεύουν οι αλιείς για αυτούς τους περιορισμούς; Ο Bertrand Wendling, γενικός διευθυντής ενός μεγάλου αλιευτικού συνεταιρισμού SaThoAn, λέει ότι ο τομέας υποστηρίζει τα μέτρα και ότι η δέσμευσή του για βιωσιμότητα επιβεβαιώνεται από ανεξάρτητες διεθνείς πιστοποιήσεις. «Το απόθεμα τα πάει τόσο καλά που οι ποσοστώσεις συνέχισαν να αυξάνονται σταδιακά κατά 20% σε διάστημα αρκετών ετών», σημειώνει ο Wendling. «Σήμερα, έχουμε σχετικά υψηλά επίπεδα αλιευμάτων που είναι βιώσιμα επειδή δεν αλιεύουμε πλέον μικρά ψάρια. Το πιο σημαντικό, όλα υπόκεινται σε αυστηρούς κανονισμούς».
Οι επιστήμονες παρακολουθούν
Οι αποφάσεις διαχείρισης της αλιείας δεν βασίζονται αποκλειστικά στις αναφορές αλιευμάτων του κλάδου, κάτι που μπορεί να είναι παραπλανητικό, καθώς τα αλιευτικά σκάφη δραστηριοποιούνται σε περιοχές όπου τα ψάρια είναι πιο άφθονα. Για μια πιο αντιπροσωπευτική ανάλυση, οι επιστήμονες χρησιμοποιούν ειδικές τεχνικές παρακολούθησης για την παρακολούθηση των πληθυσμών τόνου. Ερευνητές από το IFREMER διεξάγουν ετήσια προγράμματα σήμανσης, συνδέοντας ηλεκτρονικές συσκευές σε μεμονωμένα ψάρια για να μελετήσουν τα πρότυπα μετανάστευσής τους.
«Αυτό είναι το μόνο εργαλείο που μας επιτρέπει πραγματικά να παρακολουθούμε τις μεταναστεύσεις μεμονωμένων τόνων», λέει ο Tristan Rouyer. «Το προγραμματίζουμε να καταγράφει τη θερμοκρασία, την πίεση και το φως. Με αυτές τις πληροφορίες, μπορούμε να ανακατασκευάσουμε την πορεία του ζώου».
Οι εναέριες έρευνες συμπληρώνουν το έργο της σήμανσης. Οι επιστήμονες πετούν μικρά αεροσκάφη πάνω από τη Μεσόγειο, μετρώντας τα κοπάδια τόνου που τρέφονται στην επιφάνεια και συγκρίνοντας τις παρατηρήσεις από έτος σε έτος. Τα αποτελέσματα ήταν αξιοσημείωτα.
«Έχουμε δει μια τεράστια αύξηση στην αφθονία μεταξύ 2000 και 2020», λέει ο Rouyer. «Τη δεκαετία του 2000, κατά τη διάρκεια μιας πλήρους σεζόν — οκτώ έως δώδεκα πτήσεις — βλέπαμε 60 κοπάδια. Τη δεκαετία του 2020, είχαμε πτήσεις όπου είδαμε περισσότερα από 300 κοπάδια ανά πτήση!»
Από το 2020, η ανάκαμψη έχει σταθεροποιηθεί, αν και οι επιστήμονες συνεχίζουν να παρακολουθούν για να προσδιορίσουν εάν αυτό αντιπροσωπεύει ένα οροπέδιο ή την αρχή μιας παρακμής.
Τι θα μπορούσε ακόμα να πάει στραβά;
Ποιο είναι λοιπόν το κλειδί για να συνεχιστεί αυτό; Οι επιστήμονες λένε ότι η επιστροφή του ερυθρού τόνου θα διαρκέσει μόνο αν αποφύγουμε να επαναλάβουμε τα λάθη του παρελθόντος. Η διαχείριση και ο έλεγχος φαίνεται να λειτουργούν τώρα, αλλά οι ερευνητές προειδοποιούν να μην νιώθουμε πολύ άνετα και να αφήσουμε την αλιεία να επιστρέψει στις μέρες της Άγριας Δύσης.
«Γνωρίζουμε ότι η παράνομη αλιεία αρχίζει να αναπτύσσεται ξανά σε ορισμένα μέρη», σημειώνει ο Rouyer. «Πρέπει πραγματικά να παρακολουθούμε αυτήν την πτυχή. Είναι μια πολύ σημαντική διασφάλιση. Εάν χάσουμε τον έλεγχο αυτής της αλιείας, πιθανότατα θα επιστρέψουμε στα προβλήματα».
Προς το παρόν, όμως, ο ερυθρός τόνος της Ευρώπης θεωρείται ευρέως ως απόδειξη ότι οι επιστήμονες, οι αρχές, οι περιβαλλοντικοί ακτιβιστές και η αλιευτική βιομηχανία μπορούν να συνεργαστούν για να σώσουν ένα είδος που βρίσκεται στο χείλος της εξαφάνισης.