Οι εθελοντές αυτοί έχουν αναλάβει αποστολή να σώσουν τη Μεγάλη Ουγγρική Πεδιάδα από την ερημοποίηση, προστατεύοντας τον τόπο πριν μετατραπεί σε έρημο.
Ο Όσκαρ Ναγκιαπάτι κατεβαίνει στον πυθμένα μιας αμμώδους λακκούβας στο κτήμα του στη Μεγάλη Ουγγρική Πεδιάδα και σκάβει με το χέρι το χώμα, αναζητώντας ίχνη υπόγειων υδάτων που τα τελευταία χρόνια υποχωρούν ολοένα και ταχύτερα.
«Είναι πολύ χειρότερα, και χρόνο με τον χρόνο χειροτερεύει», λέει καθώς θολό υγρό σιγά σιγά διαρρέει στην τρύπα. «Πού πήγε τόσο νερό; Είναι απίστευτο.»
Ο Ναγκιαπάτι βλέπει με ανησυχία πώς η περιοχή στη νότια Ουγγαρία, κάποτε σημαντικό αγροτικό κέντρο, γίνεται ολοένα και πιο ξηρή. Εκεί όπου κάποτε ποικίλες καλλιέργειες και χορτάρια κάλυπταν τα χωράφια, σήμερα υπάρχουν πλατιές ρωγμές στο έδαφος και αυξανόμενοι αμμόλοφοι που θυμίζουν περισσότερο τη Σαχάρα παρά την Κεντρική Ευρώπη.
Τι κρύβεται πίσω από την αναδυόμενη «ημιάνυδρη» περιοχή της Ουγγαρίας;
Η περιοχή, γνωστή ως Homokhátság, έχει περιγραφεί από ορισμένες μελέτες ως ημιάνυδρη, χαρακτηρισμός πιο συνηθισμένος σε τμήματα της Αφρικής, των νοτιοδυτικών ΗΠΑ ή της αυστραλιανής ενδοχώρας, και χαρακτηρίζεται από ελάχιστες βροχές, ξεραμένα πηγάδια και υδροφόρο ορίζοντα που βυθίζεται ολοένα βαθύτερα στο έδαφος.
Σε άρθρο του 2017 στο European Countryside, επιστημονικό περιοδικό, ερευνητές έκαναν λόγο για «συνδυαστικό αποτέλεσμα των κλιματικών αλλαγών, της ακατάλληλης χρήσης γης και της ανεπαρκούς περιβαλλοντικής διαχείρισης» ως αίτια της αριδοποίησης του Homokhátság, φαινόμενο που το άρθρο χαρακτήρισε μοναδικό σε αυτό το τμήμα της ηπείρου.
Χωράφια που σε προηγούμενους αιώνες πλημμύριζαν τακτικά από τους ποταμούς Δούναβη και Τίσα έχουν, λόγω συνδυασμού ξηρασιών που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή και κακών πρακτικών συγκράτησης νερού, καταστεί σχεδόν ακατάλληλα για καλλιέργειες και άγρια ζωή.
Οι «φύλακες του νερού» έχουν αποστολή να σώσουν την περιοχή
Τώρα μια ομάδα αγροτών και άλλων εθελοντών, με επικεφαλής τον Ναγκιαπάτι, προσπαθεί να σώσει την περιοχή και τα κτήματά τους από την πλήρη αποξήρανση, αξιοποιώντας έναν πόρο για τον οποίο η Ουγγαρία είναι διάσημη: θερμικό νερό.
«Σκεφτόμουν τι θα μπορούσε να γίνει, πώς θα φέρναμε πίσω το νερό ή πώς θα δημιουργούσαμε με κάποιο τρόπο νερό στο τοπίο», λέει ο Ναγκιαπάτι. «Ήρθε μια στιγμή που ένιωσα ότι ως εδώ. Πρέπει πραγματικά να βάλουμε ένα τέλος σε αυτό. Κι έτσι ξεκινήσαμε το σχέδιό μας να πλημμυρίσουμε ορισμένες περιοχές για να κρατήσουμε το νερό στην πεδιάδα.»
Μαζί με την ομάδα των εθελοντών «φυλάκων του νερού», ο Ναγκιαπάτι πέρυσι άρχισε διαπραγματεύσεις με τις αρχές και ένα τοπικό θερμαλιστικό σπα, με την ελπίδα να εκτρέψει τα νερά υπερχείλισης του σπα, που συνήθως χύνονται ανεκμετάλλευτα σε ένα κανάλι, προς τα κτήματά τους. Το θερμικό νερό αντλείται από πολύ μεγάλο βάθος.
Μπορεί το θερμικό νερό να μιμηθεί τις φυσικές πλημμύρες;
Σύμφωνα με το σχέδιο των «φυλάκων του νερού», το νερό, αφού ψυχθεί και καθαριστεί, θα χρησιμοποιηθεί για να πλημμυρίσει ένα χαμηλόχωρο χωράφι 2,5 εκταρίων, ως τρόπος μίμησης του φυσικού κύκλου πλημμύρας που η καναλοποίηση των ποταμών είχε σταματήσει.
«Όταν ολοκληρωθεί η πλημμύρα και το νερό υποχωρήσει, θα υπάρχει επιφάνεια νερού 2,5 εκταρίων σε αυτή την περιοχή», λέει ο Ναγκιαπάτι. «Θα είναι ένα ιδιαίτερα εντυπωσιακό θέαμα στην ξηρή μας περιοχή.»
Μελέτη του 2024 από το Πανεπιστήμιο Eötvös Loránd της Ουγγαρίας έδειξε ότι ασυνήθιστα ξηρά στρώματα αέρα κοντά στην επιφάνεια της περιοχής εμπόδιζαν κάθε μέτωπο καταιγίδας που έφθανε να δώσει κατακρημνίσεις. Αντίθετα, τα μέτωπα περνούσαν χωρίς βροχή και προκαλούσαν ισχυρούς ανέμους που ξήραιναν ακόμη περισσότερο το επιφανειακό έδαφος.
Η τεχνητή πλημμύρα μπορεί επίσης να δημιουργήσει μικροκλίμα
Οι «φύλακες του νερού» ελπίζουν ότι, πλημμυρίζοντας τεχνητά ορισμένες περιοχές, δεν θα ανεβάσουν μόνο το επίπεδο του υδροφόρου ορίζοντα, αλλά θα δημιουργήσουν και ένα μικροκλίμα μέσω της επιφανειακής εξάτμισης, που θα αυξάνει την υγρασία, θα μειώνει τις θερμοκρασίες και τη σκόνη και θα έχει θετική επίδραση στη γύρω βλάστηση.
Ο Τάμας Τόθ, μετεωρολόγος στην Ουγγαρία, λέει ότι, λόγω της πιθανής επίδρασης που μπορούν να έχουν τέτοιοι υγρότοποι στο γύρω κλίμα, η συγκράτηση νερού «είναι απλώς το καίριο ζήτημα τα επόμενα χρόνια και για γενιές ολόκληρες, γιατί η κλιματική αλλαγή δεν δείχνει να σταματά.
«Η ατμόσφαιρα συνεχίζει να θερμαίνεται και μαζί της η κατανομή των κατακρημνίσεων, τόσο εποχικών όσο και ετήσιων, έχει γίνει πολύ ασταθής και αναμένεται να γίνει ακόμη πιο ασταθής στο μέλλον», λέει.
«Τεράστια χαρά»: Οι φύλακες του νερού βάζουν τα σχέδια σε πράξη
Μετά από ένα ακόμη ζεστό, ξηρό καλοκαίρι φέτος, οι «φύλακες του νερού» μπλόκαραν μια σειρά θυροφραγμάτων κατά μήκος ενός καναλιού και τα νερά του σπα, που ανακατευθύνθηκαν για τον σκοπό αυτό, άρχισαν να συγκεντρώνονται αργά στο χαμηλόχωρο χωράφι.
Ύστερα από μερικούς μήνες, το χωράφι είχε σχεδόν γεμίσει. Στεκόμενος δίπλα στην περιοχή στις αρχές Δεκεμβρίου, ο Ναγκιαπάτι λέει ότι το ρηχό έλος που σχηματίστηκε «ίσως φαίνεται πολύ μικρό με την πρώτη ματιά, αλλά μας φέρνει τεράστια χαρά εδώ στην έρημο».
Λέει ότι το πρόσθετο νερό θα έχει «τεράστια επίδραση» σε ακτίνα περίπου 4 χιλιομέτρων, «όχι μόνο στη βλάστηση, αλλά και στην υδατική ισορροπία του εδάφους. Ελπίζουμε ότι θα ανέβει και η στάθμη του υδροφόρου ορίζοντα».
Η Ουγγαρία σύστησε ειδική ομάδα για την ξηρασία
Οι επίμονες ξηρασίες στη Μεγάλη Ουγγρική Πεδιάδα έχουν απειλήσει με ερημοποίηση, μια διαδικασία όπου η βλάστηση υποχωρεί λόγω υψηλών θερμοκρασιών και χαμηλών βροχοπτώσεων. Οι καιρικές ζημιές στις καλλιέργειες έχουν καταφέρει σημαντικά πλήγματα στο συνολικό ακαθάριστο εγχώριο προϊόν της χώρας, ωθώντας τον πρωθυπουργό Βίκτορ Όρμπαν να ανακοινώσει φέτος τη δημιουργία «ομάδας αντιμετώπισης της ξηρασίας» για την αντιμετώπιση του προβλήματος.
Μετά την πρώτη προσπάθεια των «φυλάκων του νερού» να μετριάσουν το αυξανόμενο πρόβλημα στην περιοχή τους, ανέφεραν ότι παρατήρησαν αισθητές βελτιώσεις στο επίπεδο του υδροφόρου ορίζοντα, καθώς και αύξηση της χλωρίδας και της πανίδας κοντά στο σημείο πλημμύρας.
Η ομάδα, η οποία έχει φτάσει πλέον τους περισσότερους από 30 εθελοντές, θα ήθελε να επεκτείνει το έργο ώστε να περιλάβει ένα ακόμη πλημμυρισμένο χωράφι και ελπίζει ότι οι προσπάθειές τους θα εμπνεύσουν αντίστοιχη δράση από άλλους για τη διαφύλαξη του πιο πολύτιμου πόρου.
«Αυτή η πρωτοβουλία μπορεί να λειτουργήσει ως παράδειγμα για όλους, χρειαζόμαστε όλο και περισσότερες προσπάθειες σαν κι αυτή», λέει ο Ναγκιαπάτι. «Συγκρατήσαμε νερό από το σπα, αλλά η συγκράτηση κάθε είδους νερού, είτε σε ένα χωριό είτε σε μια πόλη, είναι μια τεράστια ευκαιρία για αναπλήρωση των υδάτων.»