Αόρατοι εργάτες: Οι άθλιες συνθήκες ζωής και εργασίας στα αγροκτήματα της Ευρώπης

Δουλεύουν για ώρες κάτω από τον καυτό ήλιο ή την καταρρακτώδη βροχή για να καλλιεργήσουν ή να κάνουν τη συγκομιδή φρούτων και λαχανικών, τα οποία όλοι θεωρούμε δεδομένο να τα έχουμε στο τραπέζι μας. Όταν η πανδημία εξαπλώθηκε σε όλη την Ευρώπη, οι εποχικοί εργάτες άρχισαν να γίνονται ορατοί και δεν είναι λίγοι αυτοί που ανέδειξαν τον ουσιώδη ρόλο τους, ώστε να μην υπάρξει επισιτιστική κρίση στην ήπειρο. Τα εργασιακά τους δικαιώματα όμως και οι συνθήκες διαβίωσής τους δεν έτυχαν ποτέ ιδιαίτερης προσοχής και προβολής.

Η Κοινή Αγροτική Πολιτική (Κ.Α.Π.) της Ε.Ε., είναι η μεγαλύτερη δεξαμενή επιδοτήσεων στον κόσμο. Στοχεύει στην ενίσχυση των αγροτών και την ανάπτυξη της επαρχίας. Κάθε χρόνο, 60 δις ευρώ δίνονται στον συγκεκριμένο τομέα. Πάνω από 40 δις ευρώ από αυτά έχουν να κάνουν με την απευθείας στήριξη του εισοδήματος των αγροτών. Τα εργασιακά δικαιώματα, οι συνθήκες διαβίωσης και εργασίας των ανθρώπων δεν αναφέρονται όμως πουθενά στην Κοινή Αγροτική Πολιτική.

«Προς το παρόν, ζούμε την τρελή κατάσταση όπου έχουμε καλύτερη προστασία για τα ζώα από ότι για κάποιους από τους εργάτες που απασχολούνται στα αγροκτήματά μας» επισημαίνει ο Γερμανός Ευρωβουλευτής των Πρασίνων, Ντάνιελ Φρόιντ.

Σ’ αυτή την κοινή έρευνα με τους Lighthouse Reports, Der Spiegel και Mediapart, το Euronews πήρε συνέντευξη από δεκάδες εργάτες σε αγροκτήματα σε όλη την Ευρώπη. Όλοι καταγγέλλουν απλήρωτες ώρες, άθλιες συνθήκες εργασίας υπό τεράστια πίεση. Τους δίνουν λίγο νερό και δεν έχουν καμιά προστασία. Μερικοί λιποθυμούν ή κάνουν εμετό από την εξάντληση. Μας έδειξαν τις άσχημες συνθήκες στέγασης που υπάρχουν και μας ανέφεραν περιστατικά με λεκτική, σωματική ακόμη και σεξουαλική κακοποίηση.

Ισπανία: Παραγκουπόλεις και τιμωρίες

Η Ισπανία είναι μία από τις βασικές παραγωγούς φρούτων και λαχανικών της Ευρώπης. Στην επαρχία της Ουέλβα, που βρίσκεται νότια, οι φράουλες είναι γνωστές ως ο κόκκινος χρυσός. Αποφέρουν τεράστια κέρδη: πάνω από μισό δισεκατομμύριο ευρώ κάθε χρόνο.

Ο κλάδος όμως έχει πολλές σκοτεινές πλευρές. Πολλοί από τους εργάτες στην περιοχή είναι παράτυποι μετανάστες, χωρίς χαρτιά, που μένουν σε chabolas: καλύβες από ξύλινες παλέτες, κόντρα πλακέ και πλαστικά θερμοκηπίων. Δεν έχουν ρεύμα, καθαρό νερό και οι συνθήκες υγιεινής είναι δραματικές. Αυτή είναι μια πάγια κατάσταση τα τελευταία 20 χρόνια.

«Σε μια χώρα ανεπτυγμένη όπως η Ισπανία, σε μια ευρωπαϊκή χώρα, δεν καταλαβαίνω γιατί επιτρέπουν μια τέτοια κατάσταση» αναρωτιέται ο Σεϊντού Ντιόπ. Ζούσε σε μια από αυτές τις παραγκουπόλεις, όταν μάζευε φράουλες στην Ουέλβα. Σήμερα εκπροσωπεί μετανάστες χωρίς χαρτιά που αποτελούν την πλειοψηφία των ανθρώπων που δουλεύουν στα χωράφια.

Το Euronews και οι συνεργάτες του σ’ αυτή την έρευνα πήραν συνέντευξη από πάνω από 20 τωρινούς αλλά και παλιούς εποχικούς εργάτες που έχουν να κάνουμε με τη συγκομιδή φρούτων στην Ουέλβα. Όλοι καταγγέλλουν απλήρωτες ώρες, άθλιες συνθήκες εργασίας και τεράστια πίεση για να μαζευτούν οι μεγάλες ποσότητες, κατά τη διάρκεια της συγκομιδής. Πολλοί από τους εργάτες που μιλήσαμε, μας είπαν ότι στην περίοδο της πανδημίας δεν τους έδωσαν μάσκες ή γάντια και δεν είχαν πρόσβαση σε νερό για να πλένουν τα χέρια τους, τις ατελείωτες ώρες που δούλευαν στα χωράφια. Τα μέτρα του lockdown, όπως και το κλείσιμο των συνόρων σήμαιναν ότι παρέμειναν εγκλωβισμένοι σ’ αυτές τις συνθήκες για πολλές εβδομάδες.

Ο Χοσέ Αντόνιο Μπράζο, εκπρόσωπος του Εργατικού Συνδικάτου της Ανδαλουσίας στην Ουέλβα επισημαίνει: «Όσοι δεν είναι παραγωγικοί, τιμωρούνται. Είναι σαν να ζούμε στο μεσαίωνα. Αν δεν μαζέψεις την ποσότητα που πρέπει, σε τιμωρούν. Μένεις σπίτι 1, 2, 3 μέρες, χωρίς να πληρώνεσαι. Αυτές τις μέρες δεν βγάζεις ούτε ένα ευρώ».

Οι περισσότεροι με τους οποίους μιλήσαμε, μας ζήτησαν να μην αποκαλύψουμε την ταυτότητά τους, από φόβο αντιποίνων. Είτε είναι μετανάστες χωρίς χαρτιά, είτε ντόπιοι Ισπανοί που θεωρούν απαράδεκτη την κατάσταση. Αρκετοί έχουν δουλέψει για την Bionest, η οποία πήρε 4,4 εκατομμύρια ευρώ σε επιδοτήσεις μόνο την περασμένη χρονιά στο πλαίσιο της ΚΑΠ, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της Ισπανίας.

Η εταιρία δεν απάντησε στο αίτημά μας να σχολιάσει τις καταγγελίες. Η ιστοσελίδα της περιέχει ένα ξεχωριστό μήνυμα που ευχαριστεί «όλους τους εργαζόμενους στο αγρόκτημα και όλους όσους συμμετείχαν στις δραστηριότητές μας και συνέχισαν τη δουλειά τους ακόμη και σ’ αυτή τη δύσκολη συγκυρία».

Γαλλία: «Καλώς ήλθες στην κόλαση»

Η Γαλλία είναι μια αγροτική υπερδύναμη, χάρις στο κλίμα και τα εύφορα εδάφη της. Είναι ο μεγαλύτερος παραγωγός δημητριακών στην Ευρώπη. Δέχεται τις μεγαλύτερες γεωργικές επιδοτήσεις από κάθε άλλο κράτος μέλος: πάνω από 7 δις ευρώ κάθε χρόνο, σύμφωνα με τα στοιχεία της Ε.Ε.

Ο Χουάν, ένας νέος Κολομβιανός ήρθε στη Γαλλία με βίζα εργασίας. Έμαθε ότι τα αγροκτήματα Larrère είχαν μια διαφήμιση στο Facebook για εποχική απασχόληση στην νοτιοδυτική Γαλλία. Δεν προσελήφθη όμως από την Larrère, αλλά από μια εταιρία ενοικίασης εργαζομένων που παρέχει σε σταθερή βάση εποχικούς εργάτες στην Larrère και σε άλλα αγροκτήματα της περιοχής.

Ο Χουάν επαναπατρίστηκε στην Κολομβία με τη βοήθεια των προξενικών αρχών στα τέλη Μάη, αφού δούλεψε δύο μήνες στο συγκεκριμένο αγρόκτημα, κατά τη διάρκεια που η χώρα ήταν σε lockdown. Αυτό που βίωσε τον απογοήτευσε οικτρά. Πρώτα από όλα η στέγαση: έμεινε σε έναν ξενώνα όπου στοιβάζονταν περισσότερα από 40 εποχικοί εργάτες.

«Καλώς ήλθες στην κόλαση, θυμάμαι να μου λένε. Νόμιζα ότι ήταν αστείο. Αλλά όταν άνοιξα την πόρτα και είδα το σπίτι, δεν το πίστευα. Το πάτωμα ήταν βρώμικο. Υπήρχαν μύγες στο ταβάνι. Στο μπάνιο, υπήρχαν περιττώματα στους τοίχους» μας είπε ο Χουάν σε τηλεφωνική συνέντευξη, ζητώντας μας να μην δημοσιεύσουμε τα πλήρη στοιχεία του.

Το Euronews και οι εταίροι του απέκτησαν αντίγραφα των σχεδίων του σπιτιού, που ανήκει στην οικογένεια Larrère και πληροφορίες για τους ενοίκους και τα ενοίκια που πλήρωναν. Είναι περίπου 200 ευρώ το μήνα, τα οποία αφαιρούνται κατευθείαν από το μισθό τους. Στα τέλη Ιουνίου, οι άνθρωποι που έμεναν εκεί μας έκαναν μια γρήγορη βόλτα για να δούμε τις συνθήκες.

Πέντε ενήλικοι κοιμούνται σε μια κρεβατοκάμαρα. Άλλοι κοιμόντουσαν σε κουκέτες, που αποτελεί παραβίαση του γαλλικού νόμου για την στέγαση των εποχικών εργατών. Δεν τους έδωσαν σεντόνια, μαξιλάρια ή χαρτί τουαλέτας.

Τα αγροκτήματα Larrère είναι από τους μεγαλύτερους παραγωγούς βιολογικών καρότων στη Γαλλία, με ετήσιες πωλήσεις γύρω στα 50 εκατομμύρια ευρώ. Παίρνουν πάνω από 300.000 ευρώ σε επιδοτήσεις από την Ε.Ε κάθε χρόνο, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία. Μιλήσαμε με πάνω από 12 εργάτες που δουλεύουν στο αγρόκτημα. Τονίζουν ότι δουλεύουν πάρα πολλές ώρες, οι έξτρα ώρες δεν πληρώνονται και τα χρήματα που πληρώνουν για το χώρο που μένουν, είναι υπερβολικά.

Ο επικεφαλής της οικογενειακής επιχείρησης Πατρίκ Λαρέρ, μας έστειλε ένα e-mail με μια μακροσκελή απάντηση στην έρευνά μας. Μετά την επίσκεψή μας, η εταιρία αναφέρει ότι διεξήγαγε εσωτερική έρευνα και παραδέχτηκε ότι υπήρχαν ορισμένες ελλείψεις. Τονίζει ότι θα εισάγει έναν κώδικα ηθικής για να βελτιώσει τις εργασιακές συνθήκες. Υποσχέθηκε να παράσχει σεντόνια και κουβέρτες και ζητά από τις αρχές να τη βοηθήσουν, όσον αφορά στην στέγαση των εποχικών εργατών την καλοκαιρινή σεζόν. Οι περισσότεροι από όσους συμμετείχαν στην έρευνα δήλωσαν ότι θα έρθουν ξανά να δουλέψουν στο αγρόκτημα στο μέλλον.

«Αναγκαίοι εργάτες»

Στις 19 Ιουνίου, στην απόφαση για την προστασία των εποχικών εργατών και των μεταναστών εργατών, το Ευρωκοινοβούλιο ζήτησε από την Επιτροπή να προτείνει μακροπρόθεσμες λύσεις για την αντιμετώπιση των καταχρηστικών υπεργολαβικών πρακτικών και να διασφαλίσει ότι η Ευρωπαϊκή Αρχή Εργασίας θα λειτουργήσει πλήρως. Υπογράμμισε ότι τα κράτη μέλη πρέπει να αυξήσουν τις επιθεωρήσεις εργασίας και να διασφαλίσουν την σωστή στέγαση των εργατών. Επισήμανε ότι η πανδημία αποκάλυψε το έντονο κοινωνικό ντάμπινγκ και την επισφάλεια που ζουν πολλοί από αυτούς.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε στα μέσα Ιουλίου τις βασικές κατευθυντήριες γραμμές όσον αφορά στην προστασία της υγείας των εποχικών εργαζομένων, στην πανδημία.

«Δεν μπορούμε να έχουμε ένα επιχειρηματικό μοντέλο που να βασίζεται σε κάποια μορφή εκμετάλλευσης των ξένων εργατών και της ευάλωτης κατάστασης που βρίσκονται για να τους επιβάλλονται αναξιοπρεπείς συνθήκες εργασίας. Αυτοί οι εργάτες ήταν αναγκαίοι στη διάρκεια αυτής της πανδημίας. Εάν δεν τους είχαμε θα είχαμε μια επισιτιστική κρίση» τονίζει ο Νίκολας Σμιτ, Ευρωπαίος Επίτροπος Απασχόλησης και Κοινωνικών Δικαιωμάτων.

_«Οι Αόρατοι Εργάτες» είναι μια πολύμηνη ειδησεογραφική έρευνα που πραγματοποιήθηκε υπό την καθοδήγηση της Lighthouse Reports, σε συνεργασία με τα: Der Spiegel, Mediapart, Euronews, The Guardian, Follow the Money και το Investigative Reporting Project Italy. _