Μια αναλυτική παρουσίαση από το Euronews.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΈπειτα από εβδομάδες εντατικών διαπραγματεύσεων, η Ευρωπαϊκή Ένωση και η Τυνησία υπέγραψαν τελικά μνημόνιο κατανόησης που καλύπτει θέματα που κυμαίνονται από τη μετανάστευση έως την οικονομική συνεργασία.
Η συμφωνία παρουσιάστηκε την Κυριακή μετά από συνάντηση στην Τύνιδα μεταξύ του Τυνήσιου προέδρου Καϊς Σαγιέντ και της προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλας Φον Ντερ Λάιεν, στην οποία συμμετείχαν η Ιταλίδα πρωθυπουργός Τζιόρτζια Μελόνι και ο Ολλανδός πρωθυπουργός Μαρκ Ρούτε.
«Σε περιόδους γεωπολιτικής αβεβαιότητας, είναι σημαντικό να εμβαθύνουμε τη συνεργασία με τους στρατηγικούς μας εταίρους», δήλωσε η Φον Ντερ Λάιεν, χωρίς να δεχθεί ερωτήσεις από τον Τύπο.
Της επίσημης παρουσίασης του μνημονίου είχε προηγηθεί ένας καταιγισμός εικασιών και αναφορών στα μέσα ενημέρωσης σχετικά με το πόσα χρήματα φορολογουμένων θα ήταν διατεθειμένη να διαθέσει η Ευρωπαϊκή Ένωση -ένθερμος υποστηρικτής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων- στην Τυνησία, η κυβέρνηση της οποίας έχει επανειλημμένα κατηγορηθεί για καταστολή της ελευθερίας της έκφρασης, της ανεξαρτησίας της δικαιοσύνης και της κοινωνίας των πολιτών.
Ο πρόεδρος Σαγιέντ, ειδικότερα, έχει επικριθεί για το γεγονός ότι οδηγεί τη χώρα πίσω στον αυταρχισμό και διαδίδει ρατσιστικούς ισχυρισμούς κατά των Αφρικανών μεταναστών, χρησιμοποιώντας επιχειρήματα που απηχούν την ακροδεξιά (και αβάσιμη) θεωρία συνωμοσίας που διακηρύσσει ότι οι ελίτ αντικαθιστούν ενεργά τους γηγενείς πληθυσμούς με μαύρους.
Ο Σαγιέντ δέχτηκε αυστηρή επίπληξη από τα Ηνωμένα Έθνη, όταν ισχυρίστηκε τον Φεβρουάριο ότι "ορδές παράνομων μεταναστών" που φθάνουν από χώρες της Υποσαχάριας Θάλασσας αποτελούν μέρος ενός "εγκληματικού σχεδίου για την αλλαγή της σύνθεσης του δημογραφικού τοπίου της Τυνησίας" και είναι η πηγή "βίας, απαράδεκτων εγκλημάτων και πρακτικών".
Όμως την Κυριακή, η Πρόεδρος της Κομισιόν, ο Ρούτε και η Μελόνι αποσιώπησαν τη διαμάχη και, ακολουθώντας το σύνθημα "ο σκοπός αγιάζει τα μέσα", υιοθέτησαν μια ρεαλιστική προσέγγιση για την αντιμετώπιση ενός από τα πιο πιεστικά διλήμματα της ΕΕ: τη μετανάστευση.
Τι περιέχει το υπόμνημα;
Στα χαρτιά, το μνημόνιο κατανόησης είναι μια δήλωση πολιτικών προθέσεων που έκαναν από κοινού η ΕΕ και η Τυνησία για τη βελτίωση των διμερών τους σχέσεων και την αντιμετώπιση των κοινών προκλήσεων με "στρατηγικό και ολοκληρωμένο" τρόπο.
Το κείμενο δεν είναι δεσμευτικό και δε δημιουργεί από μόνο του καμία υποχρέωση. Ωστόσο, παρουσιάζει μια σειρά σχεδίων δράσης που θα εξειδικευτούν σταδιακά, θα μετατραπούν σε νομικά μέσα και θα εγκριθούν από τα κράτη μέλη πριν από την εφαρμογή τους.
Τα σχέδια χωρίζονται σε πέντε θεματικούς πυλώνες: μακροοικονομική σταθερότητα, οικονομία και εμπόριο, πράσινη μετάβαση, επαφές μεταξύ των ανθρώπων και μετανάστευση.
Κάθε κατηγορία περιλαμβάνει διαφορετικά επενδυτικά σχέδια και σχέδια συνεργασίας, πολλά από τα οποία θα περιλαμβάνουν την άμεση εκταμίευση κονδυλίων από τον κοινό προϋπολογισμό της ΕΕ.
Πόσα χρήματα προβλέπονται;
Το μνημόνιο είναι ασαφές όσον αφορά τα οικονομικά στοιχεία, τα οποία θα μπορούσαν να αλλάξουν ανάλογα με τις εξελίξεις επί τόπου, αλλά έχουν ήδη προκύψει ορισμένοι προκαταρκτικοί αριθμοί.
Ένας από αυτούς είναι 150 εκατομμύρια ευρώ, το ποσό που η ΕΕ προτίθεται να παράσχει ως δημοσιονομική στήριξη στην κυβέρνηση της Τυνησίας, η οποία τα τελευταία χρόνια αγωνίζεται να συγκρατήσει τα δημόσια οικονομικά της.
Η χώρα θεωρείται ότι βρίσκεται στα πρόθυρα της χρεοκοπίας, ως αποτέλεσμα της καταστροφικής κατάστασης που προκάλεσε η πανδημία COVID-19, του αυξανόμενου πληθωρισμού, της παγκόσμιας ανόδου των τιμών των εμπορευμάτων, της υψηλής ανεργίας και της φυγής των ξένων επενδύσεων λόγω της συνεχιζόμενης δημοκρατικής οπισθοδρόμησης.
Οι Βρυξέλλες φοβούνται ότι η ελεύθερη πτώση της οικονομίας θα μπορούσε σύντομα να καταρρεύσει και να επιδεινώσει περαιτέρω την εσωτερική αστάθεια της Τυνησίας, ωθώντας τους ανθρώπους να εγκαταλείψουν τη χώρα και να κατευθυνθούν προς τα εξωτερικά σύνορα του μπλοκ.
Το κονδύλι των 150 εκατ. ευρώ έχει ως στόχο να αποφύγει αυτό το χειρότερο σενάριο και να διασφαλίσει ότι η κυβέρνηση της Τυνησίας διαθέτει αρκετή ρευστότητα για να εξασφαλίσει την παροχή βασικών υπηρεσιών και να θέσει τις βάσεις για οικονομικές μεταρρυθμίσεις.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΕπιπλέον, το μνημόνιο προβλέπει 307,6 εκατ. ευρώ για την ανάπτυξη της ELMED, μιας γραμμής μεταφοράς μεταξύ Τυνησίας και Ιταλίας για την εμπορία ηλεκτρικής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές χαμηλού κόστους, και έως 150 εκατ. ευρώ για την κατασκευή της Medusa, ενός υποθαλάσσιου καλωδίου που θα χρησιμοποιεί τεχνολογία οπτικών ινών για τη σύνδεση 11 μεσογειακών χωρών.
Τα έργα αυτά θα συνδυάσουν επιχορηγήσεις από τον προϋπολογισμό της ΕΕ και δάνεια που θα χορηγηθούν από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕπ), πράγμα που σημαίνει ότι ορισμένα ποσά θα πρέπει να επιστραφούν.
Τι γίνεται με τη μετανάστευση;
Αυτή είναι σίγουρα η ουσία του θέματος.
Η Τυνησία, μαζί με τη Λιβύη, θεωρείται μία από τις κύριες πύλες εισόδου για τους αιτούντες άσυλο που επιθυμούν να φτάσουν στις ευρωπαϊκές ακτές. Ορισμένοι από αυτούς τους μετανάστες είναι Τυνήσιοι υπήκοοι που διαφεύγουν από τις καταπιεστικές πολιτικές της χώρας, αλλά άλλοι προέρχονται από μακρινά μέρη όπως η Αίγυπτος, η Ακτή Ελεφαντοστού, η Συρία, το Αφγανιστάν, το Πακιστάν και το Μπαγκλαντές.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΛόγω της γεωγραφικής της εγγύτητας, η Ιταλία αποτελεί, στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων, το πρώτο σημείο προορισμού για τους χιλιάδες μετανάστες που επιχειρούν κάθε μήνα να διασχίσουν την επικίνδυνη διαδρομή της Μεσογείου, συχνά αφού έχουν καταβάλει ένα υπέρογκο χρηματικό ποσό για να επιβιβαστούν σε ένα υπερπλήρες σκάφος με άθλιες συνθήκες.
Σύμφωνα με τον Frontex, πέρυσι σημειώθηκαν περισσότερες από 102.000 παράνομες διελεύσεις συνόρων μέσω της Κεντρικής Μεσογείου, μια αύξηση 51% σε σύγκριση με το 2021. Η Ιταλία δυσκολεύεται να αντιμετωπίσει αυτό το κύμα αφίξεων και έχει κηρύξει κατάσταση έκτακτης ανάγκης για να αναπτύξει επιπλέον πόρους.
Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η μετανάστευση αποτελεί βασικό πυλώνα του μνημονίου, με αρχική κατανομή 105 εκατομμυρίων ευρώ για την καταπολέμηση των επιχειρήσεων καταπολέμησης του λαθρεμπορίου, την ενίσχυση της διαχείρισης των συνόρων και την επιτάχυνση της επιστροφής των αιτούντων άσυλο των οποίων οι αιτήσεις απορρίπτονται.
Τα χρήματα θα διατεθούν στις αρχές της Τυνησίας με τη μορφή σκαφών έρευνας και διάσωσης, τζιπ, ραντάρ, μη επανδρωμένων αεροσκαφών και άλλου είδους εξοπλισμού περιπολίας, καθώς και σε διεθνείς οργανισμούς που εργάζονται επί τόπου, όπως ο Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης (ΔΟΜ) και η Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες (UNHCR).
Ωστόσο, η εκταμίευση των κονδυλίων δε θα συνδέεται με κανέναν αριθμητικό στόχο για τις ετήσιες επανεισδοχές ή τη μείωση των αφίξεων- και δεν θα έχει πρόσθετες διατάξεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα πέραν των παραδοσιακών ρητρών που η ΕΕ επισυνάπτει στα προγράμματα εξωτερικής βοήθειας, παρά τα αυξανόμενα στοιχεία για απωθήσεις και βίαιη μεταχείριση κατά των μαύρων μεταναστών.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ"Δεν στέλνουμε χρήματα στις αρχές για να κάνουν ό,τι θέλουν", δήλωσε ανώτερος αξιωματούχος της ΕΕ, ο οποίος μίλησε υπό τον όρο της ανωνυμίας για να υπερασπιστεί τις πιο ευαίσθητες πτυχές του μνημονίου. "Δεν πρόκειται καθόλου για λευκή επιταγή".
Ο ανώτερος αξιωματούχος επέμεινε ότι η Τυνησία θα πρέπει να αποδεχθεί μόνο την επιστροφή των δικών της υπηκόων - όχι των χιλιάδων αιτούντων άσυλο που ταξιδεύουν μέσω της χώρας σε μια προσπάθεια να φτάσουν στο μπλοκ, κάτι που θα γίνει σε εθελοντική βάση με την υποστήριξη του ΔΟΜ και της UNCHR. Ομοίως, η Τυνησία δεν θα κληθεί να φιλοξενήσει στο έδαφός της άλλες εθνικότητες που δεν έχουν την ευκαιρία να αναζητήσουν καταφύγιο στο μπλοκ.
"Η Τυνησία δεν προβλέπεται να αποτελέσει σημείο συγκέντρωσης παράτυπων μεταναστών", δήλωσε ο αξιωματούχος, υπενθυμίζοντας παρόμοια δήλωση που είχε κάνει στο παρελθόν η κυβέρνηση της Τυνησίας.
Παράλληλα, η ΕΕ θα προσπαθήσει να διευκολύνει τους Τυνήσιους με υψηλή εξειδίκευση να μετακινηθούν στην ΕΕ για εργασία μέσω νομικών οδών και των λεγόμενων "εταιρικών σχέσεων ταλέντων". Η Γερμανία, η Γαλλία και το Βέλγιο έχουν ήδη προσφέρει 300 θέσεις στο πλαίσιο αυτής της πρωτοβουλίας, δήλωσε ο αξιωματούχος, με στόχο να φθάσουν τις 700 μέχρι το τέλος του έτους.
Θα μπορούσαν να δοθούν τελικά περισσότερα χρήματα;
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΝαι, θα μπορούσαν, αλλά όλα εξαρτώνται από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ).
Συμπληρωματικά προς τα πάνω από 700 εκατομμύρια ευρώ που έχουν ήδη προβλεφθεί, οι Βρυξέλλες είναι πρόθυμες να θέσουν στο τραπέζι ένα σημαντικό κονδύλι μακροοικονομικής χρηματοδοτικής συνδρομής για την ενίσχυση της εύθραυστης οικονομίας της Τυνησίας και την αποτροπή της ανεξέλεγκτης εξέλιξης της κατάστασης.
Η Πρόεδρος της Κομισιόν δήλωσε τον περασμένο μήνα ότι το μπλοκ ήταν έτοιμο να παράσχει "έως και 900 εκατομμύρια ευρώ" στο πλαίσιο αυτό, αλλά όταν μίλησε την Κυριακή, απέφυγε να δώσει συγκεκριμένα ποσά.
"Παραμένουμε έτοιμοι να στηρίξουμε την Τυνησία κινητοποιώντας μακροοικονομική χρηματοδοτική βοήθεια μόλις πληρούνται οι απαραίτητες προϋποθέσεις", δήλωσε η Φον Ντερ Λάιεν.
Οι προϋποθέσεις αναφέρονται στις εν εξελίξει συνομιλίες μεταξύ της Τύνιδας και του ΔΝΤ γύρω από μια δανειακή σύμβαση 48 μηνών ύψους 1,9 δισ. δολαρίων ή 1,69 δισ. ευρώ. Η συμφωνία, όπως προτάθηκε από το ΔΝΤ τον Οκτώβριο, εισάγει σημαντικές μεταρρυθμίσεις, μεταξύ άλλων για τις ΜΜΕ, τη φορολογία, τις κρατικές επιδοτήσεις, τη διαφάνεια, τη διακυβέρνηση και την κλιματική αλλαγή, σε αντάλλαγμα για τα χρήματα.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΟι όροι καταγγέλθηκαν αργότερα από τον πρόεδρο Σαγιέντ ως "ξένες ντιρεκτίβες που θα οδηγήσουν σε περισσότερη φτώχεια", ωθώντας το δάνειο σε γραφειοκρατική εκκρεμότητα. Οι Βρυξέλλες, οι οποίες, όπως και η Ρώμη, είχαν μεγάλες προσδοκίες για τη διαδικασία του ΔΝΤ, πιστεύουν ότι η υπογραφή του μνημονίου θα προσδώσει τη δυναμική που λείπει για την ολοκλήρωση των διαπραγματεύσεων.
Μόνον όταν το δάνειο θα έχει συσταθεί και θα είναι έτοιμο να λειτουργήσει, η ΕΕ θα προχωρήσει με τη δική της μακροοικονομική χρηματοδοτική συνδρομή. Η τελευταία φορά που το μπλοκ προσέφερε ένα πρόγραμμα αυτού του είδους στην Τυνησία ήταν τον Μάιο του 2020, όταν το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο ενέκριναν ένα κονδύλι 600 εκατομμυρίων ευρώ στο πλαίσιο της πανδημίας του κορονοϊού.