Κατά την δεύτερη θητεία της στην προεδρία της Κομισιόν η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν επιδιώκει να απαντήσει με τον τρόπο αυτό στον γεωπολιτικά επείγοντα χαρακτήρα της διεύρυνσης και στη φθορά της φήμης της Ευρωπαϊκής Ένωσης στη νότια περιφέρειά της.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΜε τον πλέον επίσημο τρόπο η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν διαχώρισε την πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης έναντι των γειτόνων της στην Βόρεια Αφρική και τη Μέση Ανατολή από την προσέγγισή της προς τα υποψήφια μέλη στην ανατολική πλευρά της, σε μια κίνηση που οι επικριτές λένε ότι κινδυνεύει να διαιωνίσει το «δύο μέτρα και δύο σταθμά» της ΕΕ.
Επί δύο δεκαετίες, το μπλοκ συντόνιζε τις εταιρικές σχέσεις του με τις γειτονικές χώρες από έναν εκτελεστικό κλάδο με επικεφαλής έναν μόνο Ευρωπαίο επίτροπο. Ωστόσο, η νέα ομάδα που παρουσίασε η φον ντερ Λάιεν το πρωί της Τρίτης περιλαμβάνει μία επίτροπο για τη διεύρυνση, αρμόδια για την ανατολική περιφέρεια, τη Σλοβένα Μάρτα Κος, και μία για τη Μεσόγειο με εποπτεία της νότιας περιφέρειας, την Κροάτισσα Ντουμπράβκα Σούιτσα.
Η φον ντερ Λάιεν δήλωσε ότι αυτή η διάκριση είναι απαραίτητη για να μπορέσει η επικεφαλής της διεύρυνσης να επικεντρωθεί πλήρως στην υποστήριξη της ένταξης των υποψήφιων χωρών στο μπλοκ, η οποία θεωρείται γεωπολιτική επιταγή εν μέσω της επιθετικότητας της Ρωσίας στην Ουκρανία.
Αξιωματούχοι της Επιτροπής λένε επίσης ότι αυτό θα επιτρέψει στην ΕΕ να ανακτήσει τα ηνία ως αξιόπιστος παράγοντας στη Μεσόγειο.
«Έγινε ένα τόσο τεράστιο χαρτοφυλάκιο που αποδείχθηκε ότι δεν είχαμε αρκετό αποτύπωμα επί τόπου», δήλωσε ανώτερος αξιωματούχος της Επιτροπής, μιλώντας υπό τον όρο της ανωνυμίας. «Δέκα χρόνια μετά την αραβική άνοιξη και δυστυχώς είμαστε πάλι εκεί που ήμασταν πριν».
«Ταυτόχρονα, σταματήσαμε πολλές εργασίες στη Μεσόγειο», πρόσθεσε ο αξιωματούχος. «Ο ρόλος της Σούιτσα θα είναι να αναζωογονήσει αυτές τις σχέσεις».
Ο αξιωματούχος πρόσθεσε ότι η σχέση της ΕΕ με την Τουρκία, η οποία είναι μεν υποψήφια, όμως η ενταξιακή της διαδικασία έχει ουσιαστικά παγώσει, θα εκτείνεται τόσο στο χαρτοφυλάκιο της διεύρυνσης όσο και στο χαρτοφυλάκιο της Μεσογείου. Ωστόσο, οι επικριτές λένε ότι η κίνηση αυτή εδραιώνει μια πρόσφατη παρέκκλιση στην εξωτερική πολιτική της ΕΕ που βασίζεται σε αξίες.
«Όταν κοιτάζετε τις επιστολές αποστολής της φον ντερ Λάιεν, οι αξίες των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της δημοκρατίας, οι οποίες βρίσκονται στον πυρήνα της εξωτερικής πολιτικής της ΕΕ, υπάρχουν για τις υποψήφιες χώρες. Αλλά είναι σαφές ότι οι στόχοι για τη συνεργασία με τις μεσογειακές χώρες είναι διαφορετικοί», δήλωσε στο euronews ο υπεύθυνος υπεράσπισης της εξωτερικής πολιτικής της Διεθνούς Αμνηστίας Χουσεΐν Μπαουμί.
«Στην περίπτωση της νότιας γειτονίας, πρόκειται για τον έλεγχο της μετανάστευσης, την ενεργειακή συνεργασία, βασικά για τη διασφάλιση της ευθυγράμμισης των μεσογειακών χωρών με τους στρατηγικούς στόχους της ΕΕ», πρόσθεσε ο Μπαουμί. «Παγιώνεται η άποψη ότι οι αξίες της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων υπάρχουν για κάποιους, αλλά όχι για άλλους».
Μακροχρόνια σύμμαχος της φον ντερ Λάιεν και μέλος της κεντροδεξιάς πολιτικής οικογένειάς της, η Σούιτσα έχει αναλάβει να «θέσει σε λειτουργία τις εξωτερικές πτυχές» της μεταναστευτικής πολιτικής της ΕΕ, μεταξύ άλλων μέσω της σύναψης «ολοκληρωμένων εταιρικών σχέσεων» με εταίρους στην περιοχή, ακολουθώντας το πρότυπο των πρόσφατων συμφωνιών διαχείρισης της μετανάστευσης με μετρητά με την Τυνησία, την Αίγυπτο, τη Μαυριτανία και τον Λίβανο.
Στο πλαίσιο των συμφωνιών αυτών, το μπλοκ διοχετεύει μετρητά στις οικονομίες των χωρών με αντάλλαγμα δεσμεύσεις για την πάταξη των δικτύων διακίνησης μεταναστών και τη μείωση του αριθμού των μεταναστών που ξεκινούν το επικίνδυνο ταξίδι με βάρκες προς τις νότιες ακτές της ΕΕ.
Η συμφωνία με την Τυνησία, η οποία συνήφθη τον Ιούλιο του 2023, συνέβαλε στην κατακόρυφη μείωση κατά 60% των παράτυπων αφίξεων με βάρκες στην Ιταλία κατά τους πρώτους οκτώ μήνες του τρέχοντος έτους σε σύγκριση με την ίδια περίοδο πέρυσι.
Το μοντέλο κερδίζει έδαφος και ενδιαφέρον μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ, ιδίως καθώς η αυξανόμενη δημοτικότητα των δεξιών, αντιμεταναστευτικών κομμάτων σέρνει το μεταναστευτικό ζήτημα στο επίκεντρο της εθνικής πολιτικής.
Ωστόσο, οργανώσεις προάσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων έχουν καταγγείλει την έλλειψη όρων που συνδέονται με τη χρηματοδότηση, λέγοντας ότι ο εκτελεστικός βραχίονας της ΕΕ κλείνει τα μάτια στις καταγεγραμμένες καταχρήσεις των κυβερνήσεων εταίρων κατά των μεταναστευτικών κοινοτήτων, όπως στην περίπτωση της Τυνησίας.
Τα επενδυτικά προγράμματα της ΕΕ σε υποψήφιες χώρες, όπως τα Δυτικά Βαλκάνια, εξαρτώνται εν τω μεταξύ από την εφαρμογή μιας σειράς μεταρρυθμίσεων που συνδέονται με την ενίσχυση της δημοκρατίας και της χρηστής διακυβέρνησης.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΕν αναμονή της κοινοβουλευτικής ακρόασης και ψηφοφορίας, η Σούιτσα θα αναλάβει επίσης την εκπόνηση μιας νέας «Στρατηγικής της ΕΕ για τη Μέση Ανατολή εν όψει της επόμενης ημέρας μετά τον πόλεμο στη Γάζα», σε συνεργασία με την ορισθείσα Ύπατη Εκπρόσωπο κορυφαία διπλωμάτη Κάγια Κάλας.
Πηγές με γνώση των αντιπαραθέσεων εξουσίας εντός της Κομισιόν δήλωσαν στο euronews ότι υπάρχει ανησυχία πως η φον ντερ Λάιεν στοχεύει να ασκήσει την δική της επιρροή στην πολιτική του μπλοκ έναντι της Μέσης Ανατολής μετά την αποχώρηση του Ζοσέπ Μπορέλ και ότι ο ορισμός της Σούιτσα ως επιτρόπου για τη Μεσόγειο θα της επιτρέψει να το κάνει αυτό.
Ο Μπορέλ θεωρείται ότι ξεπέρασε τα όρια της εντολής του για να ασκήσει διπλωματική πίεση στο Ισραήλ να συμμορφωθεί με τις διεθνείς υποχρεώσεις του στον πόλεμο στη Γάζα. Η φον ντερ Λάιεν, μαζί με τον απερχόμενο Ούγγρο επίτροπο για τη διεύρυνση Όλιβερ Βάρχελι έχουν επικριθεί έντονα για τη στάση που πολλοί κρίνουν ως σταθερά φιλοϊσραηλινή.
Η Σούιτσα θα κληρονομήσει την αρμοδιότητα του Βάρχελι σχετικά με τη χρηματοδότηση της ΕΕ προς την Παλαιστινιακή Αρχή, η οποία, σύμφωνα με την επιστολή αποστολής της φον ντερ Λάιεν, θα είναι «εξαρτημένη από μεταρρυθμίσεις», βοηθώντας «να ανοίξει ο δρόμος για μια λύση δύο κρατών». Της έχει επίσης ανατεθεί να συνεργαστεί με τη διεθνή κοινότητα για ένα σχέδιο ανοικοδόμησης της Γάζας.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΜεταξύ των αιτημάτων της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν περιλαμβάνεται επίσης ένα «στρατηγικό επικοινωνιακό σχέδιο» που έχει σχεδιαστεί για να προωθήσει τον ρόλο της ΕΕ στη νότια γειτονιά της και να «αντιμετωπίσει τα αφηγήματα κατά της ΕΕ».
Η φήμη της ΕΕ στη Μέση Ανατολή και στον ευρύτερο Νότο θεωρείται ότι έχει κατρακυλήσει ακόμη περισσότερο από τότε που ξέσπασε ο πόλεμος στη Γάζα με την επίθεση της Χαμάς κατά του Ισραήλ πριν από σχεδόν ένα χρόνο.
Η φον ντερ Λάιεν επικρίθηκε έντονα για τη διστακτικότητά της να μιλήσει για τον απολογισμό των νεκρών στη Γάζα - που σήμερα ξεπερνά τους 41.000 - και για την αποτυχία της να λάβει αντίποινα, όταν ο επίτροπος Βάρχελι ανακοίνωσε μονομερώς ότι «όλες οι πληρωμές» προς τους Παλαιστινίους θα ανασταλούν αμέσως ως απάντηση στις επιθέσεις της Χαμάς.
«Η Επιτροπή έχει σαφή επίγνωση του αυξανόμενου αντιευρωπαϊκού αισθήματος στην περιοχή και της προσέγγισης προς ορισμένες χώρες που θεωρούνται γεωπολιτικοί ανταγωνιστές της ΕΕ, όπως η Κίνα και η Ρωσία», σύμφωνα με τον Μπαουμί.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ«Αυτό αποκαλύπτει μια ασυμφωνία», πρόσθεσε. «Δεν μπορείς να έχεις στρατηγική επικοινωνία για να πείσεις ότι η ΕΕ είναι φίλη όσο η ΕΕ εξακολουθεί να υποστηρίζει κυβερνήσεις που τους καταπιέζουν ή ακτοφυλακή που αφήνει ανθρώπους να πεθαίνουν στη θάλασσα».