Οι κυρώσεις κατά της Ρωσίας έχουν ελάχιστα αποτελέσματα. Σύμφωνα με έκθεση του Καθολικού Πανεπιστημίου του Μιλάνου που παρουσιάστηκε στην Ευρωπόλ, οι παγκόσμιες αγορές, οι συναλλαγές σε πραγματικό χρόνο και το διακρατικό έγκλημα εκθέτουν τις ευρωπαϊκές εταιρείες σε μεγάλους κινδύνους
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ
Ο αριθμός των ευρωπαϊκών εταιρειών που εμπλέκονται ακούσια σε επιχειρηματικές συναλλαγές με χώρες ή οντότητες που πλήττονται από κυρώσεις αυξάνεται.
Η έξαρση παρατηρείται από το 2022 με την έναρξη της σύγκρουσης μεταξύ της Ρωσίας και της Ουκρανίας.
Αυτό αποκαλύφθηκε από την έκθεση Kleptotrace της Transcrime, ενός ερευνητικού κέντρου του Καθολικού Πανεπιστημίου του Μιλάνου, η οποία παρουσιάστηκε σήμερα Πέμπτη στην Ευρωπόλ -τον οργανισμό αστυνομικής συνεργασίας της ΕΕ που εδρεύει στη Χάγη- ενώπιον εκπροσώπων των ερευνητικών δυνάμεων των 27 κρατών μελών της ΕΕ.
Η μελέτη συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και επικεντρώθηκε κυρίως στις κυρώσεις που επέβαλε η ΕΕ κατά της Ρωσίας και των ολιγαρχών που συνδέονται με το Κρεμλίνο από το 2014 -έτος της προσάρτησης της Κριμαίας- και κυρίως από το 2022, όταν άρχισε ο πόλεμος μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας.
Η έκθεση καταδεικνύει πώς πυκνά δίκτυα ενδιάμεσων εταιρειών, συχνά εικονικών και εκπροσωπούμενων από εικονικούς ανθρώπους, που επίσης δραστηριοποιούνται σε δικαιοδοσίες που δεν ευθυγραμμίζονται με τα καθεστώτα κυρώσεων, έχουν μετατρέψει τις κυρώσεις σε σφαίρες υγρής σκόνης.
Εταιρείες σε κίνδυνο
Οι ανυποψίαστες ευρωπαϊκές εταιρείες πέφτουν συχνά σε αυτά τα συστήματα, ιδίως οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις που δεν διαθέτουν τα απαραίτητα εργαλεία για να αναγνωρίσουν πιθανούς εταίρους κινδύνου.
Ο Τζιοβάνι Νικολάτσο, ερευνητής της Transcrime και συν-συγγραφέας της έκθεσης, εξηγεί στο Euronews: "Τα μέτρα εισήχθησαν πολύ γρήγορα και οι μεγαλύτεροι οικονομικοί φορείς μπόρεσαν να δημιουργήσουν συστήματα προσαρμογής. Οι μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις, από την άλλη πλευρά, εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην αξιολόγηση του κινδύνου κυρώσεων των ενδιαφερομένων μερών τους".
Η απόκτηση πληροφοριών για τις εταιρείες με τις οποίες συνεργάζεται κανείς κοστίζει χρόνο και χρήμα. Ελλείψει αυτοματοποιημένων συστημάτων, πρόκειται για τη διενέργεια πραγματικών διακρατικών ερευνών με τη χρήση επαγγελματικών εταιρειών (δικηγόρων και λογιστών) με υπέρογκες αμοιβές.
Προσθέτει ο Νικολάτσο: "Εκτός από τον εντοπισμό του πραγματικού δικαιούχου της εταιρείας, είναι απαραίτητο να ανακατασκευαστεί ολόκληρη η αλυσίδα εφοδιασμού, μέχρι τους τελικούς χρήστες. Όσοι δεν έχουν πρόσβαση σε κατάλληλα εργαλεία ή βάσεις δεδομένων καταλήγουν να βασίζονται σε απλές αυτο-δηλώσεις του προμηθευτή ή του πελάτη, οι οποίες από μόνες τους δεν αρκούν".
Για τους εμπειρογνώμονες και τους ερευνητές, η αυτο-δήλωση είναι πολύ ελαφρύ μέσο σε σύγκριση με την ταχύτητα και την πολυπλοκότητα του παγκόσμιου εμπορίου και των χρηματοπιστωτικών συναλλαγών.
Οι τομείς που είναι περισσότερο εκτεθειμένοι σε αυτού του είδους τα περιστατικά είναι: ηλεκτρονικά εξαρτήματα, μηχανολογία, αεροναυπηγική και φυσικά οι λεγόμενες τεχνολογίες τόσο για πολιτικούς όσο και για στρατιωτικούς σκοπούς.
Τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα έχουν ξεκινήσει μια διαδικασία για τη δημιουργία φορέων προειδοποίησης για την εξυπηρέτηση των επιχειρήσεων.
Ονομάζεται Γραφείο Υποστήριξης Κυρώσεων της ΕΕ και είναι εύκολα προσβάσιμο μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου ή τηλεφώνου.
Ωστόσο, το επιχειρηματικό ζήτημα θα ήταν μόνο ένα μέρος του προβλήματος.
Εταιρείες και ανώνυμες συμμετοχές
Σύμφωνα με την έρευνα της Kleptotrace, στην πραγματικότητα, οι ίδιες οι ιδιοκτησιακές δομές πολλών ευρωπαϊκών εταιρειών θα μπορούσαν να ανήκουν σε οντότητες που υπόκεινται σε κυρώσεις.
Κατά την έναρξη των εχθροπραξιών, χιλιάδες εταιρείες στην ΕΕ, την Ουκρανία και άλλες ευρωπαϊκές χώρες ανήκαν σε τουλάχιστον 342 φυσικά και νομικά πρόσωπα από τη Ρωσική Ομοσπονδία, που υπόκεινται σε κυρώσεις από το 2022.
Επίσης, σύμφωνα με την έκθεση της Transcrime, κατά τους πρώτους μήνες του 2022 σχεδόν 10 χιλιάδες εταιρείες ανήκαν σε πρόσωπα που υπόκεινται σε κυρώσεις. Και αυτά είναι μόνο τα επίσημα στοιχεία.
Η ευθύνη για την εφαρμογή των κυρώσεων, ωστόσο, παραμένει στο επίπεδο των εθνικών δικαιοδοσιών, οι οποίες ενίοτε είναι ανεπαρκείς.
Ο Στίβεν Πιτσίνο, αξιωματούχος της Αρχής Χρηματοοικονομικών Υπηρεσιών της Μάλτας, αναφέρει ότι σε συνθήκες πολέμου όπως οι σημερινές "ένα κράτος που ασχολείται σοβαρά με την επιβολή κυρώσεων θα πρέπει να διερευνήσει τις δραστηριότητες μεγάλων ομίλων στην εθνική του επικράτεια. Να είναι ιδιαίτερα προσεκτικό εάν διαθέτει πόρους όπως πολύτιμα μέταλλα. Και πάνω απ' όλα, να ελέγχει για εσωτερική διαφθορά, ιδίως αν υπάρχουν εγχώριοι πολιτικοί με παρελθοντικές διασυνδέσεις με άτομα ή οντότητες που έχουν υποστεί κυρώσεις".
Μια στατιστική επικαιροποίηση πραγματοποιείται από το ερευνητικό κέντρο του Καθολικού Πανεπιστημίου.
Αν και τα τελικά στοιχεία δεν είναι ακόμη διαθέσιμα, οι ερευνητές καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι ο αριθμός των εταιρειών που συνδέονται με ρωσικές οντότητες στις οποίες έχουν επιβληθεί κυρώσεις - άμεσα ή έμμεσα - ενδέχεται να μην έχει μειωθεί επαρκώς από την έναρξη της σύγκρουσης μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας.
Glocal, παγκόσμια χρηματοδότηση και τοπική διαφθορά
Το πυκνό δίκτυο των παγκόσμιων χρηματοπιστωτικών αγορών προσφέρει προστατευμένα κανάλια σε όσους επιθυμούν να αποφύγουν τις κυρώσεις. Πολύ συχνά πρόκειται για τις ίδιες διαδρομές που χρησιμοποιούνται από το οργανωμένο έγκλημα για πράξεις νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες, όπως αποκαλύπτει η Europol στην τετραετή έκθεσή της "Ανάλυση απειλών για το σοβαρό οργανωμένο έγκλημα 2025" (Socta) που δημοσιεύθηκε τον περασμένο Μάρτιο.
Η εμπειρία και οι τραπεζικές επαφές που είχαν προηγουμένως συσσωρεύσει οι διεφθαρμένοι πολιτικοί τομείς είναι ζωτικής σημασίας για τα σχέδια αποφυγής κυρώσεων:
"Εάν, για παράδειγμα, είμαι ένας διεφθαρμένος πολιτικός από μια ευρωπαϊκή χώρακαι θέλω να συνάψω μια συναλλαγή για την κατασκευή ενεργειακών υποδομών σε μια χώρα που υπόκειται σε κυρώσεις, συνάπτω τη συμβατική συμφωνία και λαμβάνω τις πληρωμές μέσω μιας επικίνδυνης (αλλά μη υπό κυρώσεις) χώρας στον τερματικό τραπεζικό λογαριασμό στη χώρα μου, επειδή γνωρίζω ότι η τράπεζά μου δεν κάνει τους απαραίτητους ελέγχους", εξηγεί ο Πιτσίνο, προσθέτοντας ότι, σύμφωνα με την εμπειρία του, οι ενδιάμεσες τράπεζες βρίσκονται "σε γνωστές χώρες, όπως η Καραϊβική" και είναι χρηματοπιστωτικές οντότητες που έχουν ήδη επαφή με "τράπεζες που δεν εφαρμόζουν τις λεγόμενες διαδικασίες " γνώριζε τον πελάτη σου" και έχουν επίσης ανεπαρκή συστήματα ελέγχου των συναλλαγών".
Σύμφωνα με την Transcrime, πιο συχνά στο στόχαστρο των αρμόδιων εθνικών αρχών βρίσκονται οι τομεακές παρακάμψεις κυρώσεων, οι οποίες αντιπροσωπεύουν το 80% των συνολικών περιπτώσεων φοροδιαφυγής. Οι τομεακές κυρώσεις είναι μέτρα κατά ολόκληρων βιομηχανικών τομέων ή τομέων παροχής υπηρεσιών. Οι εταιρείες που εμπλέκονται είναι συχνά ενδιάμεσες εταιρείες, εταιρείες χαρτιού, οι οποίες τυπικά υπάρχουν αλλά δεν έχουν πραγματική οικονομική δραστηριότητα, με πλασματική έδρα και ασήμαντα περιουσιακά στοιχεία.
Ο Νικολάτσο διευκρινίζει: "Συχνά πρόκειται για οντότητες που δεν θα είχαν καμία οικονομική δικαιολογία για την απόκτηση τέτοιων περιουσιακών στοιχείων. Ένας ενδελεχής έλεγχος θα αποκάλυπτε ύποπτες διευθύνσεις, δεσμούς με άλλες παρόμοιες εταιρείες και την απουσία δεικτών πραγματικών δραστηριοτήτων".
Σύμφωνα με την έκθεση της Kleptotrace, κατά μέσο όρο, υπάρχουν τρία εταιρικά και πέντε δικαιοδοτικά βήματα μεταξύ του πωλητή και του πραγματικού αγοραστή, δηλαδή χώρες ευκαιρίας που χρησιμοποιούνται για την απόκρυψη της συναλλαγής.
Οι μέθοδοι πληρωμής είναι οι τυπικές του οργανωμένου εγκλήματος: τραπεζικές συναλλαγές μέσω λογαριασμών off-shore και ανταλλαγή αγαθών πολυτελείας, όπως μεγάλα κοσμήματα, ακίνητα και μετοχές. Ενώ ο ρόλος των κρυπτονομισμάτων θα ήταν ακόμη περιορισμένος προς το παρόν, από στατιστική άποψη.
Η Europol έχει ήδη επισημάνει στο παρελθόν πόσο δύσκολο είναι να περιοριστούν αποτελεσματικά οι οικονομικές συναλλαγές σε ένα πλαίσιο υψηλής αλληλεξάρτησης μεταξύ κρατών, ιδιωτικών εταιρειών και διεθνικών εγκληματικών δικτύων.