Η ΕΕ επιθυμεί να μειώσει την εξάρτηση από δυνάμεις όπως η Κίνα για την προμήθεια ορυκτών μέχρι το τέλος της δεκαετίας. Καθώς ανεβαίνουν οι γεωπολιτικές εντάσεις, το EU DECODED διερωτάται αν ο συνασπισμός μπορεί να συμβαδίσει με τους ανταγωνιστές του.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ
Οι παγκόσμιες δυνάμεις τρέχουν για να προηγηθούν στον αγώνα δρόμου για τα ορυκτά που απαιτούνται για την παραγωγή νέων τεχνολογιών, όπως τα μικροτσίπ, τα ηλιακά πάνελ και τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα.
Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Donald Trump επικαλέστηκε εξουσίες καιρού πολέμου για να ενισχύσει την αμερικανική παραγωγή και έχει εξετάσει το ενδεχόμενο χρήσης οικονομικής, στρατιωτικής και διπλωματικής ισχύος για να αποκτήσει πρόσβαση στον ορυκτό πλούτο του Καναδά, της Γροιλανδίας και της Ουκρανίας.
Η Κίνα χρησιμοποιεί το σχεδόν μονοπώλιό της στην αγορά επεξεργασίας ορυκτών για να αποκτήσει το πάνω χέρι έναντι των γεωπολιτικών της αντιπάλων.
Πού βρίσκεται η Ευρωπαϊκή Ένωση σε αυτό το νέο πεδίο μάχης μεταξύ των παγκόσμιων δυνάμεων;
Σύμφωνα με το εκτελεστικό όργανο της ΕΕ, η ζήτηση της ΕΕ για ορισμένα στοιχεία πρόκειται να εκτοξευθεί στα ύψη κατά την επόμενη δεκαετία. Οι ανάγκες της σε λίθιο, για παράδειγμα, που είναι απαραίτητο για την παραγωγή μπαταριών για ηλεκτρικά οχήματα, θα δωδεκαπλασιαστούν μέχρι το 2030 και θα αυξηθούν κατά είκοσι μία φορές μέχρι το 2050.
Η μεγάλη εξάρτηση της ΕΕ από μεμονωμένες τρίτες χώρες για ορισμένα υλικά την καθιστά ευάλωτη. Για παράδειγμα, εξαρτάται από την Κίνα για το 100% των βαρέων σπάνιων γαιών (REE) της, από την Τουρκία για το 99% της προμήθειας βορίου της και από τη Νότια Αφρική για το 71% του λευκόχρυσου.
Η Κίνα έχει ήδη περιορίσει τις εξαγωγές ορισμένων ορυκτών στην ΕΕ, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που είναι κρίσιμα για μια σειρά τομέων, από την αεροδιαστημική έως τους ημιαγωγούς.
Τι είναι ο νόμος περί κρίσιμων πρώτων υλών;
Ο συνασπισμός ποντάρει στον νόμο περί κρίσιμων πρώτων υλών (CRMA), νομοθεσία που εγκρίθηκε τον περασμένο Μάρτιο, για να αποφύγει τις διαταραχές στις αλυσίδες εφοδιασμού ορυκτών του.
Στόχος είναι η μείωση των τρωτών σημείων με την εκμετάλλευση περισσότερων ορυκτών σε ευρωπαϊκό έδαφος, με παράλληλη επιδίωξη εταιρικών σχέσεων με πλούσιους σε πόρους εταίρους με «παρόμοιες αντιλήψεις» – ήδη έχουν υπογραφεί 14 συμφωνίες, μεταξύ άλλων με τη Σερβία, την Αυστραλία, τη Γροιλανδία, τη Χιλή και τη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό.
Ο νόμος απαριθμεί 34 υλικά που ο συνασπισμός θεωρεί «κρίσιμα», εκ των οποίων σε 17 δίνεται προτεραιότητα ως «στρατηγικά», συμπεριλαμβανομένων του λιθίου, του γραφίτη, του νικελίου, του κοβαλτίου, του χαλκού και των σπάνιων γαιών.
Θέτει επίσης φιλόδοξους στόχους ώστε η ΕΕ να κάνει εξόρυξη του 10%, να επεξεργάζεται το 40% και να ανακυκλώνει το 25% της ετήσιάς της κατανάλωσης στρατηγικών πρώτων υλών μέχρι το 2030.
«Η ανακύκλωση πρώτων υλών πάνω από το έδαφος, το αστικό ορυχείο, είναι μια ελκυστική οδός για την Ευρώπη», εξήγησε ο Edoardo Righetti, ερευνητής της δεξαμενής σκέψης CEPs, «επειδή έχουμε σχετικά περιορισμένη ικανότητα εξόρυξης, δυνατότητες εξόρυξης.»
«Αλλά για τα πιο πολλά τέτοια υλικά, τα ποσοστά ανακύκλωσης είναι ακόμα σχετικά μικρά. Δεν έχουμε αρκετές τεχνολογίες που να έφτασαν στο τέλος ζωής τους ακόμα», πρόσθεσε. «Υπάρχουν επίσης άλλα πιο δομικά ζητήματα, όπως το κόστος της ανακύκλωσης, τα υπανάπτυκτα συστήματα συλλογής ή τα αναποτελεσματικά συστήματα συλλογής.»
Το εκτελεστικό όργανο της ΕΕ προσπαθεί να ξεπεράσει τα εμπόδια μειώνοντας το διοικητικό βάρος για τις επιχειρήσεις, για παράδειγμα παρέχοντας πρόσβαση σε χρηματοδότηση και θεσπίζοντας συντομότερα χρονικά πλαίσια αδειοδότησης, 27 μήνες για άδειες εξόρυξης και 15 μήνες για άδειες επεξεργασίας και ανακύκλωσης.
Θα μπορούσαν οι τοπικές κοινωνικές και περιβαλλοντικές ανησυχίες να παρακωλύσουν τα έργα;
Η Επιτροπή επέλεξε πρόσφατα 47 λεγόμενα «στρατηγικά» έργα σε 13 κράτη μέλη, τα πρώτα από μια ευρύτερη ομάδα έργων για την εξόρυξη, την επεξεργασία και την ανακύκλωση περισσότερων πρώτων υλών στο εσωτερικό.
Ο στόχος, σύμφωνα με το εκτελεστικό όργανο, είναι να εξασφαλιστεί μια «ασφαλής και βιώσιμη» παροχή αυτών των κρίσιμων υλικών με τη μεγιστοποίηση ίδιων πόρων της Ευρώπης.
Ωστόσο, οι αγροτικές κοινότητες σε ολόκληρη την Ευρώπη θα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν προκλήσεις.
Τα σχέδια εξόρυξης λιθίου στην Πορτογαλία έχουν ήδη πυροδοτήσει έντονη αντίσταση, τόσο από κατοίκους όσο και από περιβαλλοντικές ΜΚΟ. Επικαλούνται πιθανή περιβαλλοντική ζημία και αναστάτωση στις ζωές όσων ζουν στις κοινότητες που επηρεάζονται.
Η ίδια αντίσταση έχει έρθει στο προσκήνιο και στη Σερβία, μια χώρα υποψήφια προς ένταξη στην ΕΕ, όπου το περασμένο καλοκαίρι ξέσπασαν διαμαρτυρίες εν μέσω των σχεδίων για έναρξη της μεγαλύτερης ευρωπαϊκής επιχείρησης εξόρυξης λιθίου στην εύφορη κοιλάδα Jadar, που ανακοινώθηκε μόλις λίγες εβδομάδες αφού η ΕΕ σύναψε συμφωνία για τις πρώτες ύλες με τη σερβική κυβέρνηση.
Κινδυνεύει η ΕΕ να μείνει πίσω στον αγώνα δρόμου;
Οι κανόνες του παιχνιδιού αλλάζουν επίσης, καθώς ο Donald Trump υιοθετεί μια όλο και πιο επιθετική προσέγγιση στον αγώνα δρόμου για τα ορυκτά.
Ο πρόεδρος των ΗΠΑ απαίτησε επιθετικά πρόσβαση στον ορυκτό πλούτο της Ουκρανίας ως αντάλλαγμα για τη στρατιωτική υποστήριξη της Ουάσινγκτον, απείλησε να προσαρτήσει τον γειτονικό, πλούσιο σε πόρους Καναδά και θέλει να «αγοράσει» τη Γροιλανδία για να αποκτήσει τον έλεγχο των αγαθών της.
«Η ΕΕ έχει υπογράψει μνημόνιο συμφωνίας (για τις πρώτες ύλες) με την Ουκρανία, όμως ταυτόχρονα η κυβέρνηση Trump ωθεί την Ουκρανία να υπογράψει συμφωνία ως αντάλλαγμα για τη συνεχή στρατιωτική υποστήριξη - ή σε ανταπόδοση της στρατιωτικής υποστήριξης μέχρι σήμερα, όπως θα ήθελε ο Λευκός Οίκος - όπου θέλουν πρόσβαση, ουσιαστικά ανοιχτή πρόσβαση σε όλο τον ορυκτό πλούτο της Ουκρανίας και η Ουκρανία είναι ακόμα μία παγκόσμια υπερδύναμη ορυκτών πόρων», εξηγεί ο Robert Hodgson, δημοσιογράφος του Euronews επικεφαλής για την ενέργεια και το περιβάλλον.
Προσθέτει ότι παρόμοια ηθικά προβλήματα προκύπτουν όταν η ΕΕ υπογράφει παρόμοιες συμφωνίες με περιοχές που πλήττονται από συγκρούσεις, όπου τα έσοδα από το εμπόριο ορυκτών χρησιμοποιούνται για χρηματοδότηση ένοπλων ομάδων, τροφοδοτώντας παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
«Η Ρουάντα έχει τεθεί στο επίκεντρο τελευταία, γιατί ο στρατός της Ρουάντα υποστηρίζει ομάδες επαναστατών στην ανατολική Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό», ανέφερε. «Και υπάρχουν αξιόπιστες αναφορές από τα Ηνωμένα Έθνη και ΜΚΟ ότι τα ορυκτά εισάγονται λαθραία από τα σύνορα στη Ρουάντα και έπειτα εξάγονται στην Ευρώπη – γνωστά ως ορυκτά από εμπόλεμες ζώνες.»
Το εκτελεστικό όργανο της ΕΕ δήλωσε τον Φεβρουάριο ότι η συμφωνία του για τις πρώτες ύλες με τη Ρουάντα είναι «υπό επανεξέταση» αφού οι αντάρτες Μ23 που υποστηρίζονται από τη Ρουάντα πήραν τον έλεγχο των εδαφών της ανατολικής ΛΔΚ, γεγονός που προκάλεσε διεθνή καταδίκη.
Δείτε ολόκληρο το επεισόδιο στο παραπάνω βίντεο.
Δημοσιογράφος: Mared Gwyn Jones
Παραγωγή περιεχομένου: Pilar Montero López
Παραγωγή βίντεο: Zacharia Vigneron
Γραφικά: Loredana Dumitru
Συντονισμός σύνταξης: Ana Lázaro Bosch και Jeremy Fleming-Jones