Το θέμα του νέου Πάπα δεν αφορά μόνο τους πιστούς. Αφορά επίσης και τις παγκόσμιες δυνάμεις
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ
Η φωτογραφία που ανήρτησε ο Ντόναλντ Τραμπ φορώντας παπικά άμφια, σε συνδυασμό με τις δηλώσεις του τις τελευταίες ημέρες σχετικά με την επιθυμία του να γίνει ποντίφικας, δείχνουν ένα πρωτοφανές ενδιαφέρον από την πλευρά ενός προέδρου των ΗΠΑ για τον ρόλο του Βατικανού στην παγκόσμια πολιτική.
Πιο διακριτικοί, από την άλλη πλευρά, είναι ο Γάλλος πρόεδρος Μακρόν και η ιταλίδα πρωθυπουργός Τζόρτζια Μελόνι: σύμφωνα με δημοσιογραφικές πηγές, και οι δύο προσπαθούν να εκλεγεί ένας Πάπας της αρεσκείας τους.
Σε καιρούς μεγάλων διεθνών εντάσεων, θρησκευτικής ριζοσπαστικοποίησης και πυρηνικής αποκαλυπτικής ρητορικής, ο πειρασμός για τις χώρες να επηρεάσουν το Κονκλάβιο είναι μεγάλος.
Μια λιγότερο συγκεντρωτική Καθολική Εκκλησία;
Το συγκρουσιακό διεθνές πολιτικό πλαίσιο εκτός της Εκκλησίας συμπίπτει με τις αποφασιστικές εσωτερικές αλλαγές στο Βατικανό που επέβαλε ο Πάπας Φραγκίσκος, οι οποίες οδήγησαν την Καθολική Εκκλησία να κοιτάξει μακριά τόσο γεωγραφικά όσο και από άποψη πίστης.
Συνέπεια: η πόλωση μεταξύ των καρδιναλίων για την επιλογή του μελλοντικού πάπα θα μπορούσε να είναι μεταξύ συγκεντρωτικών και διεθνιστών, προτείνει ο Φραντσέσκο Κλεμέντι, καθηγητής συγκριτικού δημόσιου δικαίου στο Πανεπιστήμιο Λα Σαπιένζα της Ρώμης:
«Στο Κονκλάβιο θα υπάρξει σύγκρουση μεταξύ μιας ερμηνείας της Εκκλησίας που βασίζεται στην επιστροφή στην ιδέα της κεντρικής διακυβέρνησής της και μιας ερμηνείας σύμφωνα με την οποία η Ευρωπαϊκή Εκκλησία, αντιμέτωπη με την κρίση της Δύσης, πρέπει με κάποιον τρόπο να αποκεντρωθεί όσο το δυνατόν περισσότερο».
Οι μεταρρυθμίσεις των θεσμών της Εκκλησίας που δρομολογήθηκαν από τον εκλιπόντα ποντίφικα κινούνταν οπωσδήποτε προς τη δεύτερη υπόθεση, αυτής της διεθνοποίησης των εκτελεστικών δομών και των δομών λήψης αποφάσεων του Βατικανού.
Ο Πασκουάλε Φεράρα, γενικός διευθυντής Πολιτικών Υποθέσεων και Διεθνούς Ασφάλειας στο ιταλικό υπουργείο Εξωτερικών και καθηγητής Διπλωματίας και Διαπραγμάτευσης στο Πανεπιστήμιο Λούις της Ρώμης λέει: «Ο Πάπας Φραγκίσκος διόρισε καρδιναλίους από τις τέσσερις γωνιές του κόσμου. Αυτή η πολυεθνική σύνθεση φέρνει πολύ διαφορετικές ευαισθησίες στο κονκλάβιο. Πιστεύω ότι αυτό το Κονκλάβιο θα έχει ακριβώς τον ρόλο να φέρει τις περιφέρειες του κόσμου στη Ρώμη».
Το 2013, πολλοί παρατηρητές αποκάλεσαν τον Αργεντινό Ιησουίτη Χόρχε Μάριο Μπεργκόλιο, Πάπα της Αμερικής.
Στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι πιστοί και ο πολιτικός κόσμος πίστευαν ότι ο άξονας του Βατικανού είχε μετατοπιστεί από τον παραδοσιακό ευρωκεντρισμό στον αμερικανικό κόσμο.
Όμως η ενεργή και κριτική στάση του Πάπα Φραγκίσκου σε θέματα όπως τα δικαιώματα των μεταναστών, τα κοινωνικά ρήγματα της σημερινής οικονομικής τάξης, οι πόλεμοι, ο εις βάθος διάλογος της Εκκλησίας με την Κίνα και τη Ρωσία και η κριτική στο Ισραήλ, απογοήτευσαν κάποιες από τις προσδοκίες που είχε δημιουργήσει στις ΗΠΑ ο τότε πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα πριν από δώδεκα χρόνια.
«Είναι σαφές ότι όλες οι αξίες που περιέχονται στην Εγκύκλιο Laudato Si' έρχονται σε αντίθεση με ένα κοινωνικοοικονομικό μοντέλο που ο Πάπας Φραγκίσκος θεωρεί αδικαιολόγητο, αυτό του υπερκαπιταλισμού, της περιβαλλοντικής καταστροφής και ενός είδους ιδιωτικού νεοϊμπεριαλισμού Big-Tech», λέει ο Πασκουάλε Φεράρα.
Αυτά τα διακρατικά ζητήματα δεν αφορούν μόνο μια χώρα, παρόλο που αποτελούν ουσιαστικό μέρος της αμερικανικής πραγματικότητας: «Είναι μια περίσταση και όχι μια χώρα ως τέτοια, είναι λίγο αναγωγικό να σκεφτεί κανείς ότι πρόκειται για ένα θέμα υπέρ ή κατά των Ηνωμένων Πολιτειών».
Η πολιτική ατζέντα του Κονκλάβιου στην κηδεία του Πάπα Φραγκίσκου;
Ο πόλεμος και η ειρήνη, για παράδειγμα, είναι πολιτικά θέματα ιστορικά αγαπητά σε όλους τους πάπες, δεν θα μπορούσε να είναι διαφορετικά, αφού το Ευαγγέλιο εμπνέει τις δράσεις της Καθολικής Εκκλησίας.
Είναι αλήθεια, ωστόσο, ότι ο Πάπας Φραγκίσκος έχει επιβάλει ενεργό διαμεσολαβητικό ρόλο στους διπλωμάτες του, στις συγκρούσεις μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας και στη Γάζα, πολύ πέρα από τις συνηθισμένες υπενθυμίσεις της εντολής «ου φονεύσεις».
Οι αιχμηρές πολιτικές θέσεις έχουν προσελκύσει τόσο κριτική όσο και ενθουσιασμό για τον Ιησουίτη ποντίφικα.
Οι διπλωμάτες του Βατικανού, και ιδίως ο καρδινάλιος Παρολίν, χρειάστηκε σε ορισμένες περιπτώσεις να διορθώσουν το γήπεδό τους σε ορισμένες φράσεις του ποντίφικα, όπως «το ΝΑΤΟ γαβγίζει στα σύνορα της Ρωσίας», με τις οποίες το Βατικανό φάνηκε να τοποθετεί αυταρχικά καθεστώτα και φιλελεύθερες δημοκρατίες στο ίδιο ηθικό επίπεδο.
«Μια υπερβολή της πραγματικής πολιτικής», λέει ο καθηγητής Στέφανο Τσεκάντι, συνταγματολόγος και πρώην βουλευτής του ιταλικού κοινοβουλίου στο Δημοκρατικό Κόμμα.
Το 1965, με τη Δεύτερη Σύνοδο του Βατικανού, η οποία άνοιξε την Εκκλησία στη νεωτερικότητα, «στο κύμα της επιβεβαίωσης των χριστιανοδημοκρατικών κομμάτων στην Ευρώπη και του καθολικού, δημοκρατικού και αντικομμουνιστή προέδρου των ΗΠΑ Τζον Φ. Κένεντι, η Καθολική Εκκλησία με τον Πάπα Παύλο ΣΤ' καθιέρωσε ότι η δημοκρατία είναι το πολιτικό καθεστώς που βρίσκεται πιο κοντά στα ευαγγελικά ιδεώδη», λέει ο Τσεκάντι.
Τα ανοίγματα και οι συνεννοήσεις με μη δημοκρατικές χώρες, με τη δυτική έννοια, όπως η Ρωσία, η Κίνα και άλλες, έχουν δημιουργήσει κάποια αμηχανία ακόμη και μέσα στην ίδια την Εκκλησία.
«Σε ορισμένες περιπτώσεις ίσως δεν έχει γίνει κατανοητή η διαφορά μεταξύ της ανάγκης της Εκκλησίας να συνυπάρξει και να αλληλεπιδράσει με μη δημοκρατικές χώρες, όπως η Κίνα, και της συνειδητοποίησης των διαφορών (ουσιαστικών για το δόγμα της ίδιας της Εκκλησίας) μεταξύ των καθιερωμένων δημοκρατιών και των μη δημοκρατικών καθεστώτων», λέει ο Τσεκάντι.
Ο επικεφαλής του Λευκού Οίκου και ο Ουκρανός πρόεδρος συνομίλησαν σε ένα παρεκκλήσι της βασιλικής του Αγίου Πέτρου, δίπλα σε ένα τμήμα της αρχαίας σαρκοφάγου των αυτοκρατόρων (Αδριανού και Όθωνα) που μετατράπηκε σε βαπτιστήριο στα τέλη του 17ου αιώνα, εποχή πολιτικών θριάμβων για τους Ιησουίτες.
Χρόνια κατά τα οποία το τάγμα που ίδρυσε ο Άγιος Ιγνάτιος του Λογιόλα άσκησε μεγάλη πολιτική και πολιτιστική επιρροή στις μεγάλες ευρωπαϊκές αυλές και σε απομακρυσμένες περιοχές του νεοανακαλυφθέντος κόσμου.
Οι συνομιλίες ΗΠΑ-Ουκρανίας στο Βατικανό, η παρουσία του Γάλλου προέδρου Μακρόν και του Βρετανού πρωθυπουργού Κιρ Στάρμερ και μια τρίτη καρέκλα που έμεινε κενή προκάλεσαν αίσθηση.
Κάποιοι σχολιαστές αστειεύτηκαν σχετικά με το ότι η καρέκλα δεν ήταν στην πραγματικότητα άδεια, αλλά κατειλημμένη από το Άγιο Πνεύμα, την τριαδική οντότητα που εμπνέει τους καρδιναλίους στην εκλογή των παπών.
Θα έφτανε το Art of the Deal στο σημείο να προτείνει μια κοινοπραξία με το Άγιο Πνεύμα για τον έλεγχο του μελλοντικού παπισμού;
Ο υπουργός Εξωτερικών, εκλέκτορας καρδινάλιων και μεταξύ των υποψηφίων παπικών Πιέτρο Παρολίν θα προτιμούσε επομένως μια συνάντηση μεταξύ του Ντόναλντ Τραμπ και του Βολοντίμιρ Ζελένσκι σε μια εμπνευσμένη και πιο χαλαρή ατμόσφαιρα.
Ο Τραμπ ωστόσο είχε ήδη αναθεωρήσει ορισμένες από τις θέσεις του έναντι της Ρωσίας του Βλαντίμιρ Πούτιν.
Διπλωματία και αποκέντρωση, εργαλεία του επόμενου ποντίφικα
Στην περίπτωση του πολέμου μεταξύ της Ρωσίας και της Ουκρανίας, ο καρδινάλιος Παρολίν και ο βρετανός αρχιεπίσκοπος Ρίτσαρντ Γκαλλέγκερ κατέστησαν πάντοτε σαφές ότι η Ρωσία είναι ο επιτιθέμενος και επιβεβαίωσαν το δικαίωμα της Ουκρανίας να αμυνθεί, «όπως ορίζει το Συμβούλιο με την έννοια της νόμιμης άμυνας, μια πιο περιοριστική ιδέα από τον δίκαιο πόλεμο"» λέει ο Στέφανο Τσεκάντι.
Οι δύο καρδινάλιοι επαναπροσάρμοσαν ουσιαστικά την πολιτική του Βατικανού στις θέσεις της ΕΕ και του Ηνωμένου Βασιλείου με την προφητική εμφάνιση του Εμανουέλ Μακρόν και του Κιρ Στάρμερ.
Η απόδοση σημασίας στην εξωτερική και περιφερειακή διάσταση της Καθολικής Εκκλησίας είναι επίσης σημαντική για την αναζωογόνηση του παραδοσιακού κέντρου της ιστορικής και πνευματικής δράσης της, της Ρώμης και της Ευρώπης.
Καθώς η διεθνοποίηση της Εκκλησίας αυξάνεται, ο σεβασμός στην τοπική ποικιλομορφία πρέπει επίσης να αυξηθεί.
Σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως στον Αμαζόνιο, η αρχή των μερικών εξαιρέσεων από την υποχρεωτική αγαμία, που αργότερα δεν εγκρίθηκε από τον Πάπα Φραγκίσκο, είχε ήδη περάσει, όπως είναι και η παράδοση στις εκκλησίες του Ανατολικού Τυπικού, αλλά και των πρώην Αγγλικανών, στους οποίους ο καρδινάλιος Ράτσινγκερ, τότε Πάπας, έχτισε μια ειδική δομή για τη διέλευση με τις συζύγους τους στην Καθολική Εκκλησία, λέει καταλήγοντας ο Στέφανο Τσεκάντι:
«Θα πρέπει να συνηθίσουμε να έχουμε λύσεις σε ορισμένα θέματα που είναι λίγο πιο αποκεντρωμένες και διαφοροποιημένες. Υπό αυτή την έννοια, η ενίσχυση των τοπικών συμβόλων κινείται προς μια πιο ρεαλιστική κατεύθυνση».
Το ερώτημα που παραμένει είναι αν για τον μελλοντικό ποντίφικα η παρουσία της Καθολικής Εκκλησίας στον κόσμο θα πρέπει να λάβει χώρα στη συνέχεια των μεταρρυθμίσεων που ξεκίνησε ο Χόρχε Μάριο Μπεργκόλιο ή να κάνει ένα βήμα πίσω και να ανακτήσει τις παραδοσιακές πολιτικές σχέσεις με τις δυτικές δυνάμεις, όπως στις ημέρες του Βενέδικτου ΙΣΤ' και του Ιωάννη Παύλου Β', ο τελευταίος τόσο ενεργός όσο και ο Πάπας Φραγκίσκος στη διεθνή πολιτική. Ήταν μάλιστα ένας από τους αρχιτέκτονες του τέλους των κομμουνιστικών καθεστώτων στην Ανατολή.
Ο καρδινάλιος Παρολίν έθεσε τα θεμέλια για μια νέα διεθνή πολιτική του Βατικανού. Αλλά για πολλούς παρατηρητές η νέα σύνθεση του κονκλαβίου με καρδιναλίους από απομακρυσμένα μέρη του κόσμου θα μπορούσε να επιφυλάσσει πολλές εκπλήξεις.