Η Συμφωνία Σένγκεν μόλις έκλεισε τα 40 και αντιμετωπίζει περισσότερες αμφιβολίες παρά βεβαιότητες. Σχεδόν τα μισά από τα μέλη της επανέφεραν τους προσωρινούς ελέγχους στα εσωτερικά τους σύνορα. Είναι αυτό το τέλος του οράματος Σένγκεν για ανοιχτά σύνορα εντός Ευρώπης;
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ
Ένα καλό παράδειγμα των σημερινών διλημμάτων που αντιμετωπίζει η Συνθήκη Σένγκεν βρίσκεται στα σύνορα Γερμανίας-Πολωνίας στις παραμεθόριες πόλεις Görlitz (Γερμανία) και Zgorzelec (Πολωνία), που χωρίζονται από τον ποταμό Λουσατιανό Νάισσε.
Το 2023, αναφέροντας την εν εξελίξει καταπολέμηση της παράνομης μετανάστευσης, η Γερμανία επέβαλε προσωρινά μέτρα εδώ, όπως και παντού στα σύνορά της με την Πολωνία. Με τη σειρά τους, οι πολωνικές αρχές επέβαλαν προσωρινούς ελέγχους στις 7 Ιουλίου 2025. Οι ντόπιοι και στις δύο πλευρές των συνόρων υφίστανται τις συνέπειες, όπως τεράστια μποτιλιαρίσματα.
Ένα παράδειγμα είναι ο 37χρονος αναλυτής δεδομένων Jakub Woliński. Ζει και εργάζεται στη γερμανική πλευρά αυτής της παραμεθόριας πόλης, όμως γεννήθηκε στην πολωνική πλευρά. Καθώς κάνει συχνές διασυνοριακές μετακινήσεις για την εργασία, βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της νέας πραγματικότητας. «Δεν υπάρχει αυξημένη μετακίνηση ανθρώπων που περνούν παράνομα τα σύνορα εδώ. Πρόκειται για μια εντελώς περιττή έκφραση δυσπιστίας προς τους γείτονες που ζουν στην άλλη πλευρά του ποταμού», λέει.
Τα Σαββατοκύριακα ή τις αργίες οι γερμανικοί έλεγχοι συχνά προκαλούν χάος στους δρόμους της πολωνικής πλευράς. Ακόμα και ο Ιταλός ιδιοκτήτης ενός παγωτατζίδικου κοντά στο σημείο ελέγχου είναι δυσαρεστημένος.
«Η πόλη μπλοκάρει εντελώς. Μας δυσκολεύει πολύ να δουλέψουμε, γιατί οι πελάτες δεν μπορούν να έρθουν με αμάξι, οπότε όσοι δεν μένουν κοντά δεν έρχονται», λέει ο Antonio Scaramozzino.
Οι κάτοικοι στην πολωνική πλευρά μαζεύουν υπογραφές για μια αναφορά διαμαρτυρίας που απευθύνεται στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Ο Jakub έφτασε ακόμα πιο μακριά. Μήνυσε τη γερμανική κυβέρνηση.
«Πιστεύω ακράδαντα ότι οι αποφάσεις των γερμανικών αρχών περιορίζουν την ελευθερία μετακίνησής μου στις παραμεθόριες περιοχές. Αν μπορούσα να μιλήσω σε εκπροσώπους της γερμανικής κυβέρνησης, θα ήθελα να τους ρωτήσω αν η ανάληψη όλων αυτών των εξόδων δικαιολογεί πραγματικά τα οφέλη.»
Θέσαμε το ερώτημα στη γερμανική ομοσπονδιακή αστυνομία. Ισχυρίζονται ότι εργάζονται σκληρά για ελαχιστοποίηση του αντίκτυπου των ελέγχων τους. Όμως λένε ότι έχουν μια νομική εντολή που ως τώρα αποδείχτηκε αποτελεσματική.
«Στο τμήμα μου τον Μάιο του τρέχοντος έτους καταγγείλαμε πάνω από 175 άτομα για μη σεβασμό των δικαιωμάτων διαμονής τους. Ωστόσο, καταγγείλαμε επίσης 141 άτομα για διάπραξη άλλων εγκλημάτων», υποστηρίζει ο Michael Engler, εκπρόσωπος της γερμανικής ομοσπονδιακής αστυνομίας.
Παρά τα στατιστικά αυτά, ο Jakub θεωρεί τη μήνυσή του κατά της Γερμανίας ως ένα καμπανάκι για τα μέλη Σένγκεν και τα θεσμικά όργανα της ΕΕ για να επανεξετάσουν την τρέχουσα προσέγγισή τους. «Εάν εμείς, οι πολίτες, δεν πάρουμε την κατάσταση στα χέρια μας, αν δεν κάνουμε σαφές στις κυβερνήσεις ότι είναι σοβαρό θέμα για να αγωνιστούμε, τότε φοβάμαι ότι ο χώρος Σένγκεν μπορεί να καταρρεύσει», λέει.
Είναι αυτό το τέλος του ονείρου Σένγκεν;
Τα κράτη πράγματι μπορούν να επαναφέρουν τους ελέγχους υπό αυστηρές προϋποθέσεις. Το μεγαλύτερο νομικό και συμβολικό θέμα δεν είναι η ίδια η απόφαση, αλλά το σκεπτικό της και το χρονικό της πλαίσιο, λέει η Jolanta Szymańska, συντονίστρια προγράμματος της ΕΕ στο Πολωνικό Ινστιτούτο Διεθνών Υποθέσεων. Είναι ειδική στην πολιτική της ΕΕ για τη μετανάστευση και τις εσωτερικές υποθέσεις.
«Όλοι οι έλεγχοι θα πρέπει να τεθούν σε συγκεκριμένο χρόνο. Και καθώς το όνομα είναι "προσωρινή εισαγωγή", δεν θα πρέπει να είναι σαν μια σταθερή κατάσταση. Όμως σε ορισμένες χώρες, είχαμε μία δεκαετία συνοριακών ελέγχων», καταλήγει.