Τεχνητή Νοημοσύνη και εξουσία: Η παγκόσμια σύγκρουση για την πιο ισχυρή τεχνολογία του πλανήτη

Το 2025 βρίσκει τον κόσμο σε μια από τις πιο κρίσιμες στιγμές της τεχνολογικής ιστορίας. Η τεχνητή νοημοσύνη δεν αποτελεί πια μια υπόσχεση ή μια αόριστη απειλή του μέλλοντος. Είναι ήδη εδώ, αναδιαμορφώνει οικονομίες, ανατρέπει ισορροπίες εξουσίας, επηρεάζει εκλογές και θέτει ερωτήματα για τα όρια της ανθρώπινης ευθύνης.

Η συζήτηση πλέον δεν είναι «αν» η AI θα αλλάξει τα πάντα, αλλά ποιος θα καθορίσει το πώς.

Κυβερνήσεις, ρυθμιστικές αρχές, τεχνολογικοί κολοσσοί και κορυφαίοι ερευνητές συγκρούονται για την αρχιτεκτονική της ρύθμισης: Ποιοι κανόνες θα τεθούν, σε ποιον θα εφαρμοστούν, ποιος θα προστατεύεται και ποιος θα έχει την εξουσία να διακόψει ή να πιστοποιήσει ένα ισχυρό μοντέλο AI.

Η Ευρώπη προχωρά με το AI Act, οι ΗΠΑ προσπαθούν να χτίσουν ένα πιο ελαστικό μοντέλο με γνώμονα την καινοτομία, ενώ η Κίνα επιδιώκει να συνδυάσει τεχνολογική πρωτοκαθεδρία με αυστηρό κρατικό έλεγχο. Και στο μεταξύ, φωνές όπως ο Τζέφρι Χίντον, o Γιόσουα Μπένζτιο, o Στιούαρτ Ράσελ και η Τίμινιτ Γκέμπρου κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου.

Το αποτέλεσμα είναι μια πολυμέτωπη μάχη για το μέλλον. Και το 2025 είναι το έτος που όλα αρχίζουν να αποκρυσταλλώνονται.

Το Κατακερματισμένο Τοπίο της Παγκόσμιας Ρύθμισης

Η Ευρωπαϊκή Ένωση: Η πιο φιλόδοξη — και πιο αυστηρή — προσέγγιση

Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι η πρώτη περιοχή στον κόσμο που αποφασίζει ότι η τεχνητή νοημοσύνη χρειάζεται συνολικό θεσμικό πλαίσιο. Το AI Act, η ναυαρχίδα της ευρωπαϊκής ψηφιακής πολιτικής, επιχειρεί να εισαγάγει μια ενιαία κατηγοριοποίηση κινδύνου:

• Μη αποδεκτός κίνδυνος
• Υψηλός κίνδυνος
• Περιορισμένος κίνδυνος
• Χαμηλός κίνδυνος

Η λογική είναι ξεκάθαρη: Προστασία του πολίτη, θεμελιώδη δικαιώματα, αποφυγή κατάχρησης σε κρίσιμους τομείς όπως υγεία, δικαιοσύνη, εκπαίδευση, δημόσια διοίκηση.

Όμως ο διάβολος βρίσκεται στις λεπτομέρειες.

Στον πυρήνα της ευρωπαϊκής ανησυχίας βρίσκεται η ιδέα ότι η AI δεν μπορεί να αφεθεί σε πλήρη ελευθερία αγοράς, αλλά πρέπει να λειτουργεί σε ένα περιβάλλον ασφαλείας.

Η Μαργκρέτε Βεστάγκερ δήλωσε χαρακτηριστικά: «Δεν μπορούμε να αφήσουμε την Τεχνητή Νοημοσύνη να εξελιχθεί ανεξέλεγκτα. Η προστασία των πολιτών είναι προϋπόθεση για την καινοτομία.»

Και η Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου Ρομπέρτα Μετσόλα συμπλήρωσε: «Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να μεταμορφώσει την Ευρώπη, αλλά μόνο εάν υπάρχουν κανόνες που διασφαλίζουν ότι υπηρετεί τον άνθρωπο.»

Ο Βασίλης Στοΐδης, CEO της 7L International και της MassinGRID, προσθέτει: «Δεν χρειαζόμαστε ειδικό ρυθμιστικό πλαίσιο για το AI. Η υπάρχουσα νομοθεσία προστασίας δεδομένων του ατόμου πρέπει να καλύπτει και την AI. Πρέπει να αποφύγουμε over-regulation, καθώς αυτό οδηγεί σε κατάλυση των δικαιωμάτων του ατόμου και της προόδου. Ωστόσο, με αφορμή την AI, η Ευρώπη μπορεί να ενισχύσει και να απλοποιήσει τη νομοθεσία της για την προστασία του ατόμου. Η απλοποίηση είναι και έξτρα ενίσχυση των δικαιωμάτων του ατόμου.»

Η Ευρώπη προσπαθεί να γίνει το «ρυθμιστικό πρότυπο» του πλανήτη, αλλά αντιμετωπίζει ένα κολοσσιαίο πρόβλημα: δεν διαθέτει δικούς της τεχνολογικούς γίγαντες για να υλοποιήσουν τη στρατηγική της σε κλίμακα.

Οι τεχνολογικές εταιρείες φοβούνται ότι ο κανονισμός θα επιβραδύνει την καινοτομία, ενώ πολλές μικρομεσαίες επιχειρήσεις ανησυχούν για το κόστος συμμόρφωσης.

«Ναι, υπάρχει κίνδυνος μειονεκτήματος για ευρωπαϊκές εταιρείες. Ωστόσο, με αφορμή την AI, η Ευρώπη μπορεί να ενισχύσει και να απλοποιήσει τη νομοθεσία της για την προστασία του ατόμου. Η απλοποίηση είναι και έξτρα ενίσχυση των δικαιωμάτων του ατόμου.» τονίζει χαρακτηριστικά ο CEO της 7L International και της MassinGRID, Βασίλης Στοΐδης.

Από την άλλη πλευρά, οργανώσεις τεχνολογικών δικαιωμάτων υποστηρίζουν ότι ο κανονισμός δεν είναι αρκετά αυστηρός για τα πιο ισχυρά συστήματα — τα λεγόμενα frontier models.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες: Ρύθμιση από την πίσω πόρτα

Οι ΗΠΑ δεν έχουν ενιαίο νόμο όπως το AI Act της Ευρώπης. Αντίθετα, χρησιμοποιούν:

• εκτελεστικά διατάγματα,
• κατευθυντήριες γραμμές για ομοσπονδιακές υπηρεσίες,
• νομοθετικές πρωτοβουλίες σε επίπεδο Πολιτειών,
• και ελέγχους εξαγωγών στα προηγμένα chips.

Η Ουάσινγκτον υιοθετεί μια αρχή: να μην πνίξουμε την καινοτομία.

Το αμερικανικό μοντέλο θέλει να δώσει στις εταιρείες χώρο να αναπτυχθούν. Ταυτόχρονα, όμως, η κυβέρνηση προσπαθεί να περιορίσει την εξάπλωση στρατηγικών τεχνολογιών προς την Κίνα μέσω εξαγωγικών ελέγχων.

Ο Βασίλης Στοΐδης σχολιάζει για το αν υπάρχει πραγματικός κίνδυνος ανεξέλεγκτων emergent abilities: «Αυτήν τη στιγμή δεν υπάρχει. Παρόλα αυτά, πρέπει να είμαστε σε θέση να κινηθούμε ανάλογα αν δούμε ότι μπορεί να προκύψει. Τα πάντα ρει, όπως έλεγε και ο Ηράκλειτος.»

Αυτό δημιουργεί έναν «διπλό κόσμο» όπου οι ίδιες εταιρείες λειτουργούν με διαφορετικούς κανόνες ανάλογα με τη γεωγραφική περιοχή.

Η Κίνα: Έλεγχος, ταχύτητα και στρατηγική υπεροχή

Η Κίνα έχει υιοθετήσει από τις πιο αυστηρές και ταυτόχρονα πιο ταχείες ρυθμίσεις στον κόσμο. Από το 2022 έχει:

• κανονισμό για αλγορίθμους,
• κανόνες για deepfakes,
• ρυθμίσεις για γενετικά μοντέλα,
• και ένα εξελιγμένο σύστημα κρατικής αδειοδότησης.

Η φιλοσοφία στηρίζεται στην κρατική εποπτεία: Η τεχνητή νοημοσύνη είναι στρατηγική υποδομή και πρέπει να συμβαδίζει με τα συμφέροντα του κράτους.

Η κινεζική προσέγγιση επιτρέπει πολύ γρήγορη υιοθέτηση νέων τεχνολογιών σε κλίμακα. Όμως επικρίνεται για έλλειψη διαφάνειας, απουσία ανεξάρτητου ελέγχου και περιορισμούς στην ελευθερία χρήσης.

Γιόσουα Μπέντζιο: «Τα ισχυρότερα μοντέλα δεν πρέπει να κυκλοφορούν ανεξέλεγκτα»

Ο Μπέντζιο, ένας από τους «τρεις πατέρες» του deep learning, έχει γίνει η πιο έντονη φωνή υπέρ της ρύθμισης των frontier models — των τεράστιων συστημάτων που ενδέχεται να αποκτήσουν απρόβλεπτες ικανότητες.

Σύμφωνα με τον ίδιο: «Δεν μπορούμε να αφήσουμε τις εταιρείες να καθορίζουν μόνες τους τα όρια της ασφάλειας. Χρειαζόμαστε διεθνή θεσμική δομή.»

Προτείνει:

• ανεξάρτητες δοκιμές ασφάλειας,
• υποχρεωτική διαφάνεια στα δεδομένα εκπαίδευσης,
• και διεθνή συντονισμό παρόμοιο με αυτόν της πυρηνικής ενέργειας.

Τζέφρι Χίντον: «Φοβάμαι τη δική μου δημιουργία»

Ο Χίντον, που έφυγε από τη Google για να μπορεί να μιλά ελεύθερα, είναι ίσως η πιο εμβληματική μορφή της συζήτησης.

Στις ομιλίες του εξηγεί ότι τα μοντέλα μεγάλης κλίμακας αναπτύσσουν απρόβλεπτες συμπεριφορές: «Δεν ξέρουμε πώς λειτουργούν στο εσωτερικό τους. Αυτό από μόνο του είναι λόγος για να είμαστε προσεκτικοί.»

Επιμένει ότι απαιτείται:

• διεθνής συνεργασία,
• όρια στην αυτονομία των συστημάτων,
• και σταδιακή μετάβαση σε ασφαλείς αρχιτεκτονικές.

Στιούαρτ Ράσελ: «Χτίσαμε μηχανές που δεν ξέρουμε να ελέγξουμε»

Ο Ράσελ, από τους πιο σεβαστούς ακαδημαϊκούς στο AI safety, υποστηρίζει ότι το πιο θεμελιώδες λάθος είναι η παραδοσιακή σχεδίαση συστημάτων που μεγιστοποιούν έναν στόχο.

Όπως αναφέρει: «Τα συστήματα πρέπει να είναι αβέβαια για τους στόχους τους. Μόνο τότε μπορούν να διορθωθούν από τον άνθρωπο.»

Προτείνει μια νέα αρχιτεκτονική: “AI systems that defer to humans”.

Τίμνιτ Γκέμπρου: Η φωνή της ηθικής και της λογοδοσίας

Η Γκέμπρου, που απομακρύνθηκε από τη Google λόγω διαφωνιών γύρω από την ηθική της AI, τονίζει ότι η συζήτηση δεν μπορεί να αφορά μόνο την ασφάλεια· πρέπει να αφορά και τη δικαιοσύνη: «Δεν μπορούμε να φτιάχνουμε AI για τον κόσμο και να το εκπαιδεύουμε μόνο με δεδομένα που προέρχονται από τους ισχυρούς.»

Αναδεικνύει κινδύνους διακρίσεων, bias και κοινωνικής ανισότητας.

Τα Μεγάλα Ρήγματα στην Παγκόσμια Συζήτηση

Ποιος θα καθορίσει τους κανόνες;

ΕΕ, ΗΠΑ και Κίνα έχουν τρία εντελώς διαφορετικά μοντέλα ρύθμισης. Το αποτέλεσμα είναι ότι οι εταιρείες λειτουργούν σαν «πολυεθνικές σε τρεις κόσμους».

Η ερώτηση που τίθεται ολοένα και πιο έντονα:

Μπορεί η τεχνητή νοημοσύνη να ρυθμιστεί μόνο εθνικά;

Οι περισσότεροι ειδικοί θεωρούν ότι όχι.

Το Δίλημμα της Διαφάνειας

Τα μεγάλα μοντέλα είναι “black boxes”. Ακόμα και οι δημιουργοί τους δεν μπορούν να εξηγήσουν πλήρως γιατί παράγουν συγκεκριμένες απαντήσεις.

«Υπάρχουν closed source και open source models. Κάθε εταιρεία επιλέγει την στρατηγική της. Η ιστορία έχει δείξει ότι το ανοιχτό λογισμικό κερδίζει, πιστεύω ότι θα δούμε το ίδιο και στο Α.Ι.» αναφέρει χαρακτηριστικά ο κ. Στοΐδης.

Τα Frontier Models και η Μαύρη Τρύπα της Ισχύος

Τα frontier models της επόμενης διετίας θα έχουν χιλιάδες φορές περισσότερες παραμέτρους από τα σημερινά. Θα μπορούν να:

• παράγουν αυτόνομα κώδικα,
• διεξάγουν επιστημονική έρευνα,
• διαχειρίζονται κρίσεις,
• εκτελούν σύνθετα tasks χωρίς ανθρώπινη επίβλεψη.

Ποιος θα τα πιστοποιεί; Ποιος θα αποφασίζει αν είναι ασφαλή;

Αυτό είναι το πιο καυτό θέμα της συζήτησης.

Προς μια Νέα Διεθνή Αρχιτεκτονική Ρύθμισης

Οι ειδικοί που συμμετέχουν σε διεθνείς πρωτοβουλίες (G7, OECD, UN AI Advisory Board κ.ά.) προτείνουν ένα νέο μοντέλο παγκόσμιας συνεργασίας.

Αυτή η αρχιτεκτονική περιλαμβάνει:

Διεθνή Αρχή Πιστοποίησης Frontier AI

Ένας διεθνής φορέας που:

• θα δοκιμάζει μοντέλα πριν κυκλοφορήσουν,
• θα αξιολογεί ικανότητες, ρίσκα και ευπάθειες,
• θα εκδίδει δεσμευτικά πιστοποιητικά.

Σαν μια μορφή «IAEA της τεχνητής νοημοσύνης».

Μητρώο Εκπαίδευσης και Διαφάνειας

Υποχρεωτική αποκάλυψη:

• των πόρων εκπαίδευσης,
• της υπολογιστικής ισχύος,
• και των βασικών αρχών λειτουργίας των μοντέλων.

Δεν σημαίνει αποκάλυψη επιχειρηματικών μυστικών, αλλά δημοκρατική λογοδοσία.

Υποχρεωτικά Safety Tests

Τα safety tests θα εξετάζουν:

• ικανότητα παραπληροφόρησης,
• ικανότητα παραγωγής κακόβουλου κώδικα,
• χειραγώγηση,
• ανεπιθύμητες emergent abilities.

Δικαιώματα Πολιτών στην Εποχή της AI

Προστασία ιδιωτικότητας, δικαίωμα επεξήγησης, δικαίωμα να μη γίνεται profiling χωρίς συγκατάθεση, δικαίωμα ανθρώπινης επίβλεψης.

Οικονομικά Κίνητρα για Ασφαλή Καινοτομία

Επιδότηση ασφαλών μοντέλων, φορολογικά κίνητρα για εφαρμογή standards, χρηματοδότηση μικρών εργαστηρίων ώστε η καινοτομία να μη μονοπωλείται από κολοσσούς.

Παγκόσμια Συμφωνία για AGI & Frontier AI

Μια διεθνής συνθήκη που θα θέτει όρια στην ανάπτυξη μοντέλων που ξεπερνούν συγκεκριμένες υπολογιστικές δυνατότητες.

Πολλοί επιστήμονες πιστεύουν ότι αυτό πρέπει να γίνει πριν εμφανιστούν συστήματα με ανθρώπινο επίπεδο γενικής νοημοσύνης.

Ποιος Θα Κερδίσει τη Μάχη;

Η μάχη για τη ρύθμιση της AI δεν είναι μόνο θεσμική. Είναι και:

• οικονομική (ποιος θα ηγηθεί της βιομηχανίας),
• γεωπολιτική (ποιος θα θέσει τα παγκόσμια standards),
• κοινωνική (ποιος θα προστατευτεί),
• δημοκρατική (ποιος θα ελέγχει την πληροφορία).

Το μεγάλο ερώτημα παραμένει:

Η τεχνητή νοημοσύνη θα υπηρετεί την κοινωνία ή θα την καθορίζει;

Η απάντηση εξαρτάται από τις αποφάσεις που θα ληφθούν τα επόμενα δύο χρόνια. Το παράθυρο δεν θα παραμείνει ανοιχτό για πολύ.

Σε ότι αφορά της θέση της τεχνητής νοημοσύνης ως εργαλείο ή ως κυρίαρχο ο Βασίλης Στοΐδης αναφέρει: «Ως εργαλείο, όπως και κάθε εργαλείο πολύ υψηλής χρησιμότητας, κάνουν και τα δύο – υπηρετούν την κοινωνία αλλά μπορούν και να την καθορίζουν.»