ΔΙΑΦΉΜΙΣΗTο διήγημα της σπουδαίας γαλλίδας συγγραφέως, Marguerite Yourcenar, «Η Παναγιά η Χελιδονού», μεταφέρεται σε λίγες μέρες σε graphic novel , στην πρωτότυπη μετάφραση της Ιωάννας Χατζηνικολή και παρουσιάζεται στο ελληνικό κοινό από την Comicdom Press.
Είναι η πρώτη φορά που μια μεγάλη συγγραφέας και ένα σημαντικό κείμενο της γαλλικής λογοτεχνίας συναντούν την τέχνη των comics, με τη βοήθεια του crowdfunding του πιο σύγχρονου τρόπου χρηματοδότησης. Η προσπάθειά αυτή σημειώνει ήδη τεράστια επιτυχία. Πίσω της, κρύβονται τρεις ιδιαίτερα δραστήριοι και δημιουργικοί άνθρωποι: ο εικονογράφος και δημιουργός comics, Γιώργος Τσιαμάντας, ο επιστημονικός συνεργάτης, Βαγγέλης Ψαριανός και ο επιμελητής της έκδοσης, Ηλίας Κατιρτζιγιανόγλου.
Ο Γιώργος Μητρόπουλος μίλησε με τα δύο μέλη της τριάδας γι’ αυτό το εξαιρετικό συγγραφικό εγχείρημα που σε λίγες μέρες θα έχει σάρκα και οστά.
Πώς ανακαλύψατε το μυθιστόρημα της Μαργκερίτ Γιουρσενάρ;
Γιώργος Τσιαμάντας-Εικονογράφος: Γνώρισα τη «Χελιδονού», σχεδόν είκοσι χρόνια πριν, και εξ’ αιτίας αυτού του διηγήματος ήρθα σε επαφή με το έργο και την σπουδαία προσωπικότητα της Γιουρσενάρ. Από την πρώτη στιγμή η «Χελιδονού» κέρδισε το ενδιαφέρον μου. Η ιδέα να δουλέψουμε πάνω στο διήγημα για να φτιάξουμε το πρώτο μας κόμικ ανήκει στον συνεργάτη μου Βαγγέλη Ψαριανό – φιλόλογο, μελετητή και λάτρη της αρχαιότητας. Από καιρό ήμασταν σε συζητήσεις για τη δημιουργία έργων με φόντο και θέμα βγαλμένο μέσα από τη μυθολογία, την ιστορία και την παράδοση. Ξαναθυμήθηκα τη «Χελιδονού» και είδα πόσο μας «έκανε» γι’ αυτή τη δουλειά! Αξίζει να σημειωθεί πως το λογοτεχνικό κείμενο έχει χρησιμοποιηθεί αυτούσιο στην εξαιρετική μετάφραση της Ιωάννας Χατζηνικολή και δεν νοιώσαμε την ανάγκη να διαφοροποιήσουμε το παραμικρό. Αφήσαμε τις λέξεις της Γιουρσενάρ και της Χατζηνικολή να μας οδηγήσουν.
Ποια είναι ακριβώς η ιστορία που μας διηγείται η γαλλίδα συγγραφέας στην «Παναγιά τη Χελιδονού»;
Γιώργος Τσιαμάντας: Η Χελιδονού είναι μια ιστορία σαν παραμύθι που εξελίσσεται σε μια σημαντική χρονική στιγμή, το πέρασμα από τον αρχαίο κόσμο στον Χριστιανισμό και τον μεσαίωνα. O φανατικός καλόγερος που έρχεται να ξορκίσει τις πανάρχαιες νύμφες, «τα απομεινάρια της ράτσας των θεών», και μάλιστα εδώ δίπλα, στις όχθες του Κηφισού κάτω από την Πάρνηθα! Όπως η ίδια η Γιουρσενάρ γράφει στο Υστερόγραφο των «Διηγημάτων», που έχει αφιερώσει στον Ανδρέα Εμπειρίκο, η «Παναγιά η Χελιδονού» είναι μια «προσωπική φαντασία της συγγραφέως που γεννήθηκε από την επιθυμία της να εξηγήσει το γοητευτικό όνομα ενός ξωκλησιού της αττικής υπαίθρου». Παρ’ όλα αυτά, η ιστορία που μας αφηγείται έχει θεωρηθεί ως γνήσια λαϊκή παράδοση. Η παρανόηση αυτή δείχνει τη λογοτεχνική δύναμη της Γιουρσενάρ που μπόρεσε να δημιουργήσει μια ιστορία τόσο πειστικά παραδοσιακή και τόσο όμορφη, ώστε να γίνει αποδεκτή και αγαπητή.
Ποιο ήταν το στοιχείο που σε έκανε να θέλεις να το εικονογραφήσεις; Ήταν μια εύκολη ιστορία;
Γιώργος Τσιαμάντας: Με συγκίνησε η ανεπιτήδευτη ομορφιά της ιστορίας που μοιάζει βγαλμένη από την παράδοση, όμως δεν είναι. Η παράδοση και η Ιστορία μας ανήκουν σε όλους μας και οφείλουμε να τις πλησιάζουμε απενοχοποιημένα. Η δική μου διάθεση, πρόθεση, ανάγκη ήταν εξαρχής δουλειές σαν κι αυτή να αποτελούν μια μικρή συνέχεια στην Ιστορία και την παράδοση. Πώς, δηλαδή, μέσα από ένα μέσο σύγχρονο, όπως τα κόμικς, να διασώσεις έννοιες, εικόνες, πληροφορίες, και να τις φέρεις στο σήμερα, σε ανθρώπους που αλλιώς, πιθανόν, δεν θα έρχονταν σε επαφή μαζί τους. Kαι στο δημιουργικό κομμάτι όχι, δεν ήταν δύσκολη υπόθεση. Αντιθέτως, αυτή ήταν μια απολαυστική διαδικασία! Όλα λειτούργησαν πολύ καλά, παρ’ ότι ήταν η πρώτη φορά που έκανα κάτι τέτοιο. Οι δυσκολίες αφορούσαν περισσότερο «πρακτικά» ζητήματα: Το χρονικό διάστημα της αγωνίας για το αν θα καταφέρναμε να πάρουμε τα δικαιώματα έκδοσης στα ελληνικά και της μεταφοράς σε κόμικ, καθώς και το τελικό κομμάτι της υλοποίησης της δουλειάς, την εύρεση χρηματοδότησης για να τυπωθεί η Χελιδονού και να συναντήσει επιτέλους το κοινό της. Και εκεί ήρθε η ιδέα του crowdfunding.
Πώς καταφέρατε να πείσετε τους γάλλους εκδότες της Γιουρσενάρ να κάνετε ένα βιβλίο της graphic novel;
Ηλίας Κατιρτζιγιανόγλου – Επιμελητής Έκδοσης: Με πολύ κόπο, παράλληλα όμως και με πίστη στην ποιότητα της δουλειάς. Ευτυχώς για εμάς στην εκδοτική Comicdom Press, η Γαλλία είναι μια χώρα με μακρά παράδοση και πλούσια παραγωγή comics. Ο –εκεί- χώρος του βιβλίου, θεωρείται (ορθώς) συγγενής με εκείνον των comics, κάτι το οποίο πιστεύουμε πως λειτούργησε υπέρ μας, εν αντιθέσει με τον αντίστοιχο ελληνικό, ο οποίος –αν και μετακινείται με αργούς ρυθμούς τα τελευταία χρόνια προς τη σωστή κατεύθυνση- εξακολουθεί σε μεγάλο βαθμό να αντιμετωπίζει τα comics ως ένα Μέσο λαϊκό, εν τέλει υποδεέστερο του βιβλίου. Στην προκειμένη περίπτωση, δεν έπρεπε να πειστεί μόνο η εκδοτική Gallimard, αλλά και οι κληρονόμοι της συγγραφέως, ώστε να πάρουμε το πράσινο φως. Κι αυτό γιατί πρόκειται για την πρώτη φορά παγκοσμίως που επιχειρείται να μεταφερθεί σε graphic novel ένα διήγημα της Γιουρσενάρ.
Χρειάστηκε να κάνετε κάποια έρευνα για την εποχή αλλά και το συγκεκριμένο χώρο;
Γιώργος Τσιαμάντας: Φυσικά. Θέλαμε η δουλειά μας να πατάει σε στέρεες αναφορές και να λειτουργεί ως ένα βαθμό σαν ένα μικρό «παράθυρο» για να δει κανείς εκείνη την εποχή. Σχεδόν αυτόματα γεννήθηκε και η ανάγκη για «τεκμηρίωση». Η Γιουρσενάρ γνώριζε άριστα την εποχή και όλον εκείνον τον κόσμο. Δεν στάθηκε σε πολλές περιγραφές και λεπτομέρειες. Ήθελε να μας πει μια ιστορία εμπνευσμένη από το ομώνυμο μικρό εκκλησάκι. Η ανάγκη και η επιθυμία μας όμως, του Βαγγέλη και εμένα, ήταν να μην μείνουμε στην επιφάνεια. Ψηλαφίσαμε κάθε λέξη και κάθε έννοια για να αποκωδικοποιήσουμε τις κρυμμένες πληροφορίες και να «ζωντανέψουμε» την εποχή και την ατμόσφαιρά της: αρχαίες παραδόσεις και συνήθειες που συνεχίζουμε μέχρι σήμερα, λατρείες και γιορτές, έθιμα βρήκαν τη θέση τους μέσα στα πάνελ αυτής της δουλειάς. Και η μελέτη για τη χλωρίδα και την πανίδα ήταν απαραίτητη: οι νύμφες δεν είναι τίποτα άλλο από μια συμβολική μορφοποίηση της ίδιας της φύσης.
Τι απομένει πλέον εκεί σήμερα;
Γιώργος Τσιαμάντας: Σήμερα οι Νύμφες του Κηφισού και το ξωκλήσι της Χελιδονούς είναι ένα μικρό κομμάτι φύσης εγκλωβισμένο ανάμεσα σε αυτοκινητοδρόμους, βιομηχανικές ζώνες και πολυτελείς κατοικίες. Είναι τόσο θλιβερό ένας τέτοιος χώρος που κουβαλάει τόσες όμορφες αναφορές και παραδόσεις και στάθηκε αφορμή να γεννηθεί η συγκεκριμένη ιστορία να είναι έτσι παρατημένος και βρόμικος τώρα. Πραγματικά αισθάνεσαι πόσο ασεβείς είμαστε αν σταθείς και περπατήσεις εκεί. Είναι εικόνα που προσβάλει και πονάει, να βλέπεις αυτό το ρέμα – που η φαντασία της Γιουρσενάρ και η παράδοση των ανθρώπων ήθελαν νύμφες να λούζονται εκεί – να έχει μεταβληθεί σε σκουπιδότοπο. Θέλουμε πολύ, με κάποιο τρόπο, αυτή η δουλειά να γίνει αιτία και αφορμή εκείνο τουλάχιστον το σημείο να πάρει μια διαφορετική μορφή και σε κάθε περίπτωση να στρέψουμε την προσοχή του κοινού μας στην αιχμάλωτη φύση και τη χαμένη της ιερότητα, που πρέπει να ξανακερδηθεί.
Πώς θα χαρακτήριζες το στυλ εικονογράφησης που χρησιμοποιείς; Ποια είναι τα βασικά στοιχεία του;
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΓιώργος Τσιαμάντας: Το στυλ προέκυψε αυθόρμητα και μάλλον ενστικτωδώς. Οι περισσότερες εικόνες και η διαχείρισή τους προέκυψαν από μόνες τους. Το κείμενο, δηλαδή, της γεννούσε μέσα στο μυαλό μου. Και μαζί με τις πληροφορίες που μαζεύτηκαν από γύρω, πολύ εύκολα, έπαιρναν συγκεκριμένες μορφές. Σε επίπεδο καθαρά εικαστικό ήθελα να φτιάξω μια ατμόσφαιρα που θα μπορούσε να ανταποκρίνεται σε ένα λαϊκό παραμύθι. Ήθελα να είναι μια έντονα «χειροποίητη» δουλειά, «χωμάτινη» και ανεπιτήδευτη με αναφορές σε μνήμες που κουβαλάω από τη ζωή κοντά στη φύση και την παράδοση.
Πέρα από το αισθητικό μέρος, η εικονογράφηση που έκανες, ήθελες να έχει και εκπαιδευτικό ενδιαφέρον. Που στοχεύεις με αυτή την κίνηση; και τι άλλαξε στο αρχικό πλάνο που είχες στο μυαλό σου;
Γιώργος Τσιαμάντας: Δεν είναι μόνο η εικονογράφηση, είναι όλο το εγχείρημα που θέλω να είναι απλά η αρχή για δουλειές σαν αυτή. Έχουμε την τύχη να ζούμε σε έναν πολύ ιδιαίτερο τόπο. Για λόγους που δεν μπορώ να αναπτύξω τώρα θεωρείται σχεδόν μεμπτό να ασχολείται κανείς με την Ιστορία και την παράδοση, με οτιδήποτε ελληνικό με τα τραγικά αποτελέσματα που βλέπουμε γύρω μας. Θεωρώ πως δουλειές σαν τη Χελιδονού μπορούν να αποτελούν ένα μικρό ανάχωμα στην ισοπέδωση της μνήμης και της γνώσης. Στα χέρια των σωστών ανθρώπων αυτή η δουλειά μπορεί να αποτελέσει εκτός των άλλων ένα χρήσιμο εργαλείο για την προσέγγιση και την εξοικείωση των νέων με την λογοτεχνία, την Ιστορία, την παράδοση και όχι μόνο. Είναι πολλά τα θέματα που διασταυρώνονται στη Χελιδονού και προσπαθήσαμε να τα αναδείξουμε. Σχετικά τώρα με το αρχικό πλάνο, δεν πιστεύω πως άλλαξε κάτι στην πορεία. Εξαρχής γνωρίζαμε πού θέλαμε να επικεντρωθούμε, και αυτό πράξαμε.
Μπήκατε όλη η ομάδα στη διαδικασία του crowdfunding. Σε τι σας χρειάζεται και πώς πηγαίνετε;
Ηλίας Κατιρτζιγιανόγλου:-Καταρχάς ήταν αναγκαίο για τον καταμερισμό των εργασιών και των επικοινωνιών. Κάποιοι από εμάς κινούμαστε χρόνια στο χώρο της επικοινωνίας, και άλλοι σε εκείνον της εκπαίδευσης. Ενώνοντας τις δυνάμεις μας, καταφέραμε να επικοινωνήσουμε την καμπάνια σε ένα ευρύ, και μάλλον ετερόκλητο κοινό, το οποίο με τη σειρά του ανταποκρίθηκε με μεγάλη θέρμη, ώστε μέσα σε μόνο 10 ημέρες να φτάσουμε το στόχο που είχαμε θέσει στην πλατφόρμα χρηματοδότησης Indiegogo. Η καμπάνια θα ολοκληρωθεί στις 12 Μαρτίου, όπως εξάλλου είχε εξ αρχής προγραμματιστεί, με στόχο το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα σε επίπεδο υποστήριξης, κάτι που θα ανεβάσει τις ποιοτικές προδιαγραφές της έκδοσης, δίνοντάς μας παράλληλα τη δυνατότητα να την επικοινωνήσουμε ακόμη καλύτερα στη συνέχεια.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ
Πότε βλέπετε να έχουμε στα χέρια μας το βιβλίο;
Ηλίας Κατιρτζιγιανόγλου: Τώρα που εξασφαλίσαμε την απαραίτητη υποστήριξη ώστε να καταστεί δυνατή η έκδοση, η πρώτη κυκλοφορία του graphic novel θα γίνει στις 4 Απριλίου στο φεστιβάλ comics, Comicdom Con Athens, ενώ λίγες ημέρες αργότερα θα βρίσκεται σε βιβλιοπωλεία και comic shops.
Καμπάνια στο Indiegogo: http://www.indiegogo.com/projects/xelidonou-graphic-novel
Ιστοσελίδα Project: http://xelidonou.comicdom-press.gr/
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΓΙΩΡΓΟΣ ΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ
Ακολουθήστε το euronews στα Ελληνικά στο Facebook και στο Twitter