ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΣτην έρημο Ατακάμα, στη Χιλή, οι Ευρωπαίοι επιστήμονες ξεκίνησαν να φτιάξουν το μεγαλύτερο παγκοσμίως οπτικό και υπέρυθρο τηλεσκόπιο. Το σημείο κρίθηκε ιδανικό, καθώς έχει απόλυτα καθαρή θέα και είναι εξαιρετικά στεγνό.
Πρώτο βήμα στην κατασκευή του τηλεσκοπίου ήταν η πρόκληση έκρηξης στην κορυφή ενός βουνού. Στην περιοχή δεν υπάρχει ούτε νερό, ούτε φυτά, ούτε ζώα. Κι αυτό καθιστά το βουνό Θέρο Αρμαθόνες ιδανικό σημείο για την ανέγερση του EELT, του Ευρωπαϊκού Εξαιρετικά Μεγάλου Τηλεσκοπίου ή European Extremely Large Telescope.
Γιατί ξεκινάμε με εκρήξεις στην κορυφή του βουνού; Ο επιστημονικός διευθυντής του ESO, του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Αστρονομικής Έρευνας για το Νότιο Ημισφαίριο ή European Southern Observatory, Ρομπ Άιβισον εξηγεί: «Ο λόγος για τις εκρήξεις στην κορυφή είναι για να δημιουργήσουμε χώρο για κάτι που κάνει ό,τι έχουμε χτίσει στο παρελθόν να μοιάζει με… νάνο».
Η έκρηξη δεν φαίνεται τόσο έντονη όσο θα περιμέναμε, όμως ο διευθυντής του προγράμματος του EELT Ρομπέρτο Ταμάι διευκρινίζει πως «από εδώ, 25 χιλιόμετρα μακριά, φάνηκε μικρό. Όμως η έκρηξη μετακίνησε 5.000 κυβικά μέτρα βράχου. Δηλαδή εξαϋλώσαμε 11.000 τόνους βράχου».
Χάρη στις εκρήξεις, το Θέρο Αρμαθόνες θα έχει σε λίγο καιρό στην κορυφή του, σε υψόμετρο 3.000 μέτρων, μια πλατφόρμα με διάμετρο 150 μέτρα. Πάνω σε αυτή θα φιλοξενείται ένα τηλεσκόπιο με ύψος όσο ένα ποδοσφαιρικό στάδιο και κάτοπτρο διαμέτρου 39 μέτρων. Ο Ρομπέρτο Ταμάι συμπληρώνει: «Ο ρόλος μου είναι να το κατασκευάσω, να το καταφέρω, να το προσφέρω στην επιστήμη. Βρισκόμαστε στη μέση του πουθενά. Πρέπει να φτιάξουμε το δρόμο, την πλατφόρμα και όσα χρειάζονται για να την εγκαταστήσουμε».
Γιατί, όμως, να φτιαχτεί το τηλεσκόπιο επί τόπου, σε τόσο αντίξοες συνθήκες; Ο ίδιος μας εξηγεί ότι «είναι δύσκολο να το συναρμολογήσουμε στην Ευρώπη ή οπουδήποτε. Δύσκολο να το μεταφέρουμε εδώ, πάρα πολλά κοντέινερ κι έπειτα να το φτιάξουμε εδώ. Πάρα πολλή ξηρασία, ηλιοφάνεια, ακτινοβολία. Κι έπειτα να το μεταφέρουμε στην κορυφή».
Τόσο απομακρυσμένο και τόσο δύσκολα προσβάσιμο, το τοπίο θυμίζει πιο πολύ τον Άρη παρά τη Γη. Γιατί το ESO επέλεξε το συγκεκριμένο σημείο; Ο Ρομπ Άιβισον απαντά: «Ξοδέψαμε πολύ χρόνο, ψάχνοντας πιο βουνό έχει τον καθαρότερο ουρανό. Ποιο έχει τις περισσότερες ανέφελες νύχτες και πιο τις λιγότερες αντανακλάσεις τη νύχτα. Αυτό εδώ ήταν το καλύτερο. Και γι’ αυτό κατασκευάζουμε το τηλεσκόπιο εδώ».
Τη λειτουργία του EELT θα αναλάβει το αστεροσκοπείο Παρανάλ της ESO, το οποίο βρίσκεται 25 χιλιόμετρα μακριά, σε μια όαση στην έρημο που θυμίζει την ταινία του James Bond «Quantom of Solace».
Το πρωί ησυχάζει και ξυπνά το ηλιοβασίλεμα. Το VLT, το Very Large Telescope ή Πολύ Μεγάλο Τηλεσκόπιο ανοίγει τα μάτια του – και οι αστρονόμοι πιάνουν δουλειά. Κάθε βράδυ, συλλέγουν στοιχεία που αποστέλλουν σε επιστήμονες στην Ευρώπη. Παρατηρούν τα πάντα: από μακρινούς γαλαξίες μέχρι πλανήτες του δικού μας ηλιακού συστήματος. Κι αν το VLT είναι ένα ισχυρό εργαλείο, το EELT θα αλλάξει εντελώς τους όρους του παιχνιδιού.
Σύμφωνα με τον αστρονόμο του ESO Βαλεντίν Ιβάνοφ, «υπάρχουν άστρα, τα οποία μόλις και μπορούμε να εντοπίσουμε από το διάστημα ή από το έδαφος. Δεν μπορούμε να τα δούμε καθαρά με ό,τι διαθέτουμε τώρα. Με το EELT θα μπορέσουμε να το κάνουμε αυτό, θα κάνουμε πολλά περισσότερα… είναι εντυπωσιακό».
Το Hubble αποτελεί καρπό συνεργασίας της ESA με τη NASA και θεωρείται το τελειότερο τηλεσκόπιο έως τώρα, αφού παρατηρεί το σύμπαν ενώ βρίσκεται σε τροχιά. Πώς συγκρίνεται το EELT με αυτό ή με τον διάδοχο του Hubble, το διαστημικό τηλεσκόπιο James Webb; Η απάντηση είναι ότι το EELT συγκεντρώνει περισσότερο φως και δείχνει περισσότερες λεπτομέρειες.
Σύμφωνα με τον αστρονόμο της ESO Στεφάν Μπριγιάν, «σε συγκεκριμένες περιοχές είναι σημαντικό να παρατηρούμε το θερμικό υπέρυθρο για παράδειγμα. Και το διάστημα παρατηρείται πολύ καλά μέσω υπεριωδών ακτίνων. Όμως υπάρχουν περιοχές που μπορούμε να παρατηρήσουμε σε υψηλότερη ανάλυση από το έδαφος. Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε διαφορετικές τεχνικές, διαφορετικές περιοχές που δεν είναι ανταγωνιστικές, αλλά συμπληρωματικές».
Συμπληρώνοντας, η καθηγήτρια Αστρονομίας του πανεπιστημίου του Λάιντεν Εβίνε φαν Ντέσχουκ αναφέρει πως «πολλοί αστρονόμοι θα χρησιμοποιούν στοιχεία που βασίζονται στο έδαφος και στο διάστημα που αλληλοσυμπληρώνονται. Αυτό κάνουν και τώρα. Χρησιμοποιούν στοιχεία από το Hubble, έχοντας εντοπίσει κάποια αντικείμενα, και μετά πάνε στο VLT για το πρισματικό φάσμα».
Αυτά τα αντικείμενα φαίνονται θολά, όμως πρόκειται στην πραγματικότητα για πλανήτες σε τροχιά γύρω από άλλα άστρα. Σε αυτούς τους εξωπλανήτες θα στοχεύει το EELT σε μια δεκαετία, όταν θα έχει κατασκευαστεί.
Η κ. φαν Ντέσχουκ τονίζει πως «μια από τις κύριες εξελίξεις στην αστρονομία τα τελευταία πέντε χρόνια υπήρξε η ανακάλυψη μιας μεγάλης ποσότητας εξωπλανητών. Ξέρουμε πλέον πως είναι πολύ διαφορετικοί από τη Γη, για παράδειγμα, ή τον Άρη, την Αφροδίτη, τον Δία. Επομένως, αυτό που θα μπορέσει να κάνει το EELT είναι να χαρακτηρίσει αυτούς τους πλανήτες. Αυτή τη στιγμή έχουμε μόνο δείγματα της φύσης τους. Όμως το EELT θα μπορέσει να μετρήσει τις ατμόσφαιρές τους και να δει τη σύστασή τους».
Κατά τον κ. Άιβισον, «θα μπορέσουμε για πρώτη φορά να απεικονίσουμε πλανήτες που βρίσκονται σε τροχιά γύρω από άλλα άστρα. Θα μπορέσουμε να δούμε αν φέρουν ίχνη ζωής. Και, φυσικά, ξέροντας έως τώρα ότι είμαστε μόνοι μας, όλα θα αλλάξουν. Τα πάντα θα αλλάξουν, αν μάθουμε πως δεν είμαστε μόνοι μας».
Στην Ατακάμα, όπου δεν υπάρχει ίχνος ζωής, γράφεται το επόμενο επεισόδιο στην αναζήτηση εξωγήινης ζωής. Σύντομα και με το Ευρωπαϊκό Εξαιρετικά Μεγάλο Τηλεσκόπιο.