Τέσσερα χρόνια μετά το ξέσπασμα της εμφύλιας σύρραξης στην Ουκρανία, η κατάσταση στα χωριά που βρίσκονται στο μεταίχμιο μεταξύ αποσχιστών και κυβερνητικών γίνεται καθημερινά χειρότερη. Όμως οι λίγοι κάτοικοι που έμειναν, παλεύουν με ό,τι μέσα διαθέτουν.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ«Βλέπεις τον κρατήρα από τον βομβαρδισμό, κοντά σε αυτό εκεί το σπίτι; Εκεί έγινε ό,τι έγινε».
Η Βασιλίνα Νικολάγιεβα, πρόεδρος ενός χωριού στο μέτωπο της ανατολικής Ουκρανίας, δείχνει κάπου στον ορίζοντα. Από τις αμέτρητες ιστορίες τρόμου και απώλειας λόγω της σύρραξης στην περιοχή, αυτή ξεχωρίζει.
Μας λέει για την τραγωδία μιας φιλικής της οικογένειας. Ένα ζευγάρι με δύο παιδιά. Μια μέρα έφυγαν για να πάνε σε μια κοντινή πόλη. «Άφησαν τη μεγαλύτερη κόρη τους σε έναν γείτονα, διότι το ταξίδι ήταν επικίνδυνο και κουραστικό. Όμως εκείνη την ημέρα, το σπίτι του γείτονα βομβαρδίστηκε και το παιδί σκοτώθηκε. Ο γείτονας τραυματίστηκε».
Όμως ακόμη και η εν ειρήνη ανάπαυση παραμένει άπιαστο όνειρο στο Χρανίτνε. Το χωριό βρίσκεται στις όχθες ενός ποταμού που στοιχειοθετεί τη λεγόμενη «γραμμή επαφής» μεταξύ των περιοχών που ελέγχουν αφ’ ενός οι αποσχιστές και αφ’ ετέρου η ουκρανική κυβέρνηση.
Μία ημέρα μετά την ταφή, οι γονείς επέστρεψαν στον τάφο της κόρης τους. Βρήκαν το μνήμα κατεστραμμένο από τα πυρά της σύρραξης. Καθώς αποτελούν «δημοφιλή» στόχο, τα νεκροταφεία έκλεισαν μέχρι πρότινος, διότι θεωρήθηκαν άκρως επικίνδυνα.
Η Νικολάεβα μας ξεναγεί στο χωριό. Μας δείχνει το κοινοτικό κέντρο και τα διοικητικά κτίρια. Όλα τα κτίσματα φέρουν τις ουλές της ουκρανικής εμφύλιας σύρραξης και υπό το πρίσμα αυτό μοιάζουν με τους ενοίκους τους. Την ώρα της ξενάγησης, οι προσωπικές της αναμνήσεις αναδύονται.
Όταν ξέσπασε ο πόλεμος το 2014, η Νικολάγιεβα ήταν έγκυος και εργαζόταν σε ένα από αυτά τα κτίρια. Θυμάται πώς, στη διάρκεια μιας εκ των επιθέσεων, οι συνάδελφοί της την έκρυψαν στην τουαλέτα, μακριά από τα παράθυρα. Ιδανικό καταφύγιο η τουαλέτα δεν ήταν, όμως έδινε την ψευδαίσθηση της ασφάλειας.
Έπειτα ήταν τότε που εκείνη και ο σύζυγός της έπρεπε να τρέξουν ξυπόλητοι στο υπόγειο κελάρι τους για να προστατευθούν από τους βομβαρδισμούς. Έμειναν εκεί όλο το βράδυ. Σύντομα, αποφάσισαν πως δεν μπορούσαν να μείνουν άλλο. Έσφαξαν τις αγελάδες τους, φόρτωσαν το αυτοκίνητό τους με το κρέας και τα υπάρχοντά τους και, υπό βροχή πυρών, έφυγαν ακολουθώντας έναν πολύ επικίνδυνο δρόμο.
Επέστρεψαν αργότερα. Το παιδί τους τώρα είναι τριών ετών και το χωριό είναι πολύ ασφαλέστερο σε σχέση με τότε, όμως η ένταση στην ατμόσφαιρα παραμένει, καθώς, έστω και περιστασιακά, βομβαρδισμοί γίνονται.
Οι δρόμοι του Χρανίτνε είναι ήσυχοι. Σπάνια περνούν αυτοκίνητα ή άνθρωποι - και οι κάτοικοι που είναι ήδη έξω επιταχύνουν το βήμα τους, όταν βλέπουν φωτογραφική μηχανή. Όμως, πίσω από τις πόρτες ενός κοινοτικού κτιρίου υπάρχει ζωή. Παίζει δυνατά μουσική και στους διαδρόμους υπάρχει πολύς κόσμος. Δύο ντόπια συγκροτήματα κάνουν πρόβα στο κοινοτικό κέντρο και μια ομάδα ακτιβιστών συσκέπτεται στο γραφείο της Νικολάγιεβα.
Οι περισσότερες ζημιές στο χωριό σημειώθηκαν το 2014 και το 2015. Πολλά μισογκρεμισμένα σπίτια έμειναν πίσω έκτοτε.
Η επισκευή του κοινοτικού ιατρείου, το οποίο λειτουργούσε ως βιβλιοθήκη και ωδείο, συνεχίζεται εδώ και χρόνια με την οικονομική στήριξη είτε των ντόπιων είτε διεθνών δωρητών.
Πριν την έναρξη των μαχών, στο Χρανίτνε ζούσαν 3.800 άνθρωποι. Σήμερα ο αριθμός αυτός έχει πέσει στους 3.000. Το 40% των κατοίκων είναι συνταξιούχοι, σύμφωνα με το τοπικό συμβούλιο. Περίπου 270 παιδιά πάνε στο νηπιαγωγείο και στο σχολείο. Ο πληθυσμός μειώνεται ελαφρώς στη διάρκεια του βαρύ χειμώνα, καθώς κάποιοι από τους κατοίκους φεύγουν για άλλες περιοχές με ηπιότερο καιρό, όπου ζουν με συγγενείς τους. Για πολλούς, το κόστος της θέρμανσης είναι δυσβάσταχτο.
Ζώντας πάνω στη γραμμή
Εκείνοι που παρέμειναν στις κοινότητες που βρίσκονται στο μέτωπο είναι οι πιο ευπαθείς. Οι πιο ηλικιωμένοι κάποιες φορές αναγκάζονται να διακινδυνεύσουν τις ζωές τους, πηγαίνοντας να εισπράξουν τις πενιχρές τους συντάξεις, καθώς περνάνε μέσα από ναρκοπέδια.
Επίσης, οι άνθρωποι εξακολουθούν να σκοτώνονται στα χωριά και τις πόλεις που βρίσκονται στη γραμμή επαφής. Παρά το Πρωτόκολλο του Μινσκ και τη συμφωνία Μινσκ 2, η οποία επρόκειτο να φέρει την ειρήνευση στο Ντονμπάς το 2015, η κατάπαυση του πυρός δεν επετεύχθη ποτέ και ο ξεχασμένος πόλεμος συνεχίζει να μαίνεται. Από τα μέσα του περυσινού Νοεμβρίου μέχρι τα μέσα Φεβρουαρίου, σύμφωνα με τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών, 73 άμαχοι πέθαναν - οι 12 εξ αυτών σκοτώθηκαν.
Οι μάχες συνεχίζονται επί καθημερινής βάσης. Η γραμμή επαφής διατρέχει τα χωριά. «Γι’ αυτό ο κόσμος υποφέρει», λέει η Ναταλία Σαποβαλόβα, ειδικός εξωτερικής πολιτικής του ινστιτούτου Carnegie Europe. Όπως εξηγεί, «ο πληθυσμός ζει σε μια μόνιμη κρίση εδώ και τέσσερα χρόνια. Οι άνθρωποι βρίσκονται κάτω από συνεχή πίεση. Ακόμη και σε μέρες που τα χωριά τους δεν πλήττονται, ακούν τους ήχους των εκρήξεων».
Κάποιες κοινότητες ζουν χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα. Το κάρβουνο στη γεμάτη ανθρακωρυχεία περιοχή παραείναι ακριβό για τους ντόπιους που έτσι δεν μπορούν να ζεστάνουν τα σπίτια τους. Σαν αυτό να μην ήταν αρκετό, η απειλή μιας οικολογικής καταστροφής δεν φεύγει από το μυαλό των ανθρώπων, καθώς πολλά από τα ορυχεία έχουν πέσει σε αχρηστία από την αρχή των συρράξεων, με αποτέλεσμα να δημιουργούν θύλακες αερίου και - το σημαντικότερο - να μολύνουν τον υδροφόρο ορίζοντα, δηλαδή το πόσιμο νερό.
Μέσα σε όλα αυτά, οικογένειες της περιοχής διαλύθηκαν, ενώ μέλη άλλων δεν μπορούν να επικοινωνήσουν μεταξύ τους. Το σήμα κινητής τηλεφωνίας από περιοχές που ελέγχουν οι αποσχιστές δεν μπορεί να φτάσει στην υπόλοιπη Ουκρανία. Προκειμένου να μάθουν νέα των οικογενειών και των φίλων τους, κάποιοι βάζουν τον εαυτό τους σε ακόμη μεγαλύτερο κίνδυνο, πηγαίνοντας κοντά στη γραμμή επαφής για να πιάσουν σήμα. Στην άλλη πλευρά, στα εδάφη που ελέγχει το Κίεβο, η πρόσβαση στο διαδίκτυο αποτελεί πολύτιμο αγαθό που επιτρέπει σε κάποιον να έρθει σε επαφή με τα κυρίως ηλικιωμένα μέλη της οικογένειάς του.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΌπως πολλοί άλλοι, η Νικολάγιεβα προσπαθεί να κρατήσει το βλέμμα της στο μέλλον και ελπίζει ότι τα πράγματα θα βελτιωθούν, έστω και με αργούς ρυθμούς. Όπως λέει, «όλες μας οι προσπάθειες εστιάζουν πλέον στην αποκατάσταση των κοινωνικών θεσμών, για τα παιδιά, τους ηλικιωμένους και τα ΑΜΕΑ».
Το συγκρότημα που κάνει την πρόβα του στο κτίριο του συμβουλίου ανυπομονεί για να παίξει σε ένα τοπικό φεστιβάλ. «Αν δεν κρατήσουμε τα φεστιβάλ, τότε δεν θα υπάρχει καθόλου ζωή. Αν δεν υπάρχει ανάπτυξη για τα παιδιά, αθλητικές δραστηριότητες, τότε απλά υπάρχουμε, δεν ζούμε. Οι άνθρωποι είναι τόσο εξαντλημένοι εδώ που οι λίγες ώρες, τις οποίες περνούν σε κάποια εκδήλωση, σημαίνουν πολλά για αυτούς και έτσι συνεχίζουν να πηγαίνουν», λέει η Νικολάγιεβα.