Πάνω από 220 ζωγραφικά έργα, σχέδια και τεκμήρια σκιαγραφούν την πορεία και την εξέλιξη του έργου του Έλληνα δημιουργού
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΈναν από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της νεοελληνικής τέχνης, τον Κωνσταντίνο Παρθένη τιμά η Εθνική Πινακοθήκη με μια μεγάλη αναδρομική έκθεση, που ανοίγει για το κοινό την Τετάρτη 6 Ιουλίου. 150 ζωγραφικά έργα, 70 σχέδια και άλλα τεκμήρια απαρτίζουν αυτό το μεγάλο εκθεσιακό γεγονός, που οργάνωσε ως την τελευταία του λεπτομέρεια, η τέως διευθύντρια του μουσειακού ιδρύματος, Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα, που έφυγε πρόσφατα από τη ζωή. Αποκαλύπτουν το μεγαλείο της ζωγραφικής ενός «αποσυνάγωγου» και εσωστρεφή καλλιτέχνη, την εκφραστική του δεινότητα, το ολοκληρωμένο προσωπικό του ιδίωμα και τη δημιουργική αφομοίωση διαφορετικών επιρροών.
Ο Κωνσταντίνος Παρθένης διέτρεξε με τη ζωή του και το έργο του τα τέλη του 19ου αιώνα και ολοκλήρωσε τη διαδρομή του στα τέλη της δεκαετίας του 1960 στο σπίτι του, που δεν υπάρχει πια, στους πρόποδες της Ακρόπολης. Αλεξάνδρεια, Βιέννη, Παρίσι, Κέρκυρα, Αθήνα, είναι οι κυριότεροι σταθμοί του έργου του, που δεν είναι ακόμη καταγεγραμμένο στο εύρος του, ούτε απολύτως οριοθετημένο στην ιστορία της τέχνης. Εμβληματική φιγούρα του εγχώριου μοντερνισμού, ο σπουδαίος ζωγράφος μελέτησε σε βάθος τον ευρωπαϊκό πολιτισμό και μετουσίωσε δημιουργικά, στοιχεία από την αρχαία ελληνική και βυζαντινή τέχνη καθώς και από την Αναγέννηση.
Η Έφη Αγαθονίκου επιμελήτρια και διευθύντρια συλλογών της Εθνικής Πινακοθήκης - Μουσείο Αλέξανδρου Σούτσου μίλησε στο Euronews για τη μοναδικότητα του έργου, για το ξεχωριστό στίγμα που έχει αφήσει στην νεοελληνική τέχνη:«Ο Κωνσταντίνος Παρθένης υπήρξε ένας οραματιστής ζωγράφος. Από τα πρώτα του έργα της Βιέννης, μέχρι και τα τελευταία του, παρόλο που αλλάζει η τεχνοτροπία του, βλέπουμε ότι το στοιχείο του οράματος μένει σταθερό. Είναι ένας ζωγράφος που έζησε στα μεγαλύτερα κέντρα τέχνης της Ευρώπης και μελέτησε τον ευρωπαϊκό πολιτισμό, όχι μόνο της εποχής του, αλλά και άλλων περιόδων. Όλα αυτά τα στοιχεία τα μετουσίωσε σε μια νέα τέχνη. Δημιούργησε ένα νέο όραμα, που περιλαμβάνει όλη την ιστορία της τέχνης από την αρχαιότητα μέχρι τις μέρες του. Είναι ένας καλλιτέχνης που δεν του ξέφυγε τίποτε: κοινώνησε όλα τα ρεύματα της εποχής του, αντλώντας πολλά στοιχεία από αυτά για τα δικά του έργα, μετασχηματίζοντάς τα, ανάλογα με τις δικές του ανάγκες και καλλιτεχνικές αναζητήσεις. Ο Παρθένης συνθέτει έναν καινούργιο κόσμο. Έναν κόσμο ονειρικό, ακόμη κι όταν ακολουθούσε γεωμετρικούς κανόνες, τον κυβισμό. Ακόμη και τότε το έργο του είναι ονειρικό. Αυτό είναι κατά τη γνώμη μου το χαρακτηριστικό του. Είναι αυτός που έφερε τον μοντερνισμό στην Ελλάδα και συγχρόνως δίδαξε τι σημαίνει Ελλάδα και πώς η Ελλάδα μπορεί όλα αυτά τα στοιχεία του μοντερνισμού να τα χρησιμοποιήσει για να αναδείξει αυτό που λέγεται ελληνική τέχνη».
Έλληνας της διασποράς, κοσμοπολίτης εκ καταγωγής και παιδείας, ο Παρθένης έλαμψε στο ελληνικό καλλιτεχνικό στερέωμα στις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα. Γεννημένος το 1878 στην πολυπολιτισμική Αλεξάνδρεια από μητέρα Ιταλίδα και πατέρα Έλληνα, πολύγλωσσος, με βαθιά ελληνική παιδεία, με μουσικές γνώσεις, θα ολοκληρώσει την προσωπικότητά του με καλλιτεχνικές σπουδές που συνάδουν απόλυτα με αυτή την καταγωγή: Ρώμη, Βιέννη, Παρίσι, τρία καλλιτεχνικά κέντρα με διαφορετικούς προσανατολισμούς.
Με τον διορισμό του στην Σχολή Καλών Τεχνών το 1929, άλλαξε τον τρόπο διδασκαλίας της τέχνης και δίδαξε μία νέα ηθική για την καλλιτεχνική εκπαίδευση. Οι στενές φιλίες του με διανοούμενους και πολιτικούς, καθώς και οι απόψεις του για τις πολιτικές αναταράξεις της ελληνικής ιστορίας στον μεσοπόλεμο αντανακλώνται στην πορεία αλλά και στο έργο του.
Ο ζωγράφος ήταν από τους πρώτους καλλιτέχνες που επέβαλε τις ρηξικέλευθες για την εποχή του απόψεις για τον μοντερνισμό και έκανε πράξη την πεποίθησή του ότι ο καλλιτέχνης οφείλει να έχει την αναγνώριση και την υποστήριξη του κράτους. Οι εντάσεις που προκαλούσε η παρουσία του στους συναδέλφους του και η θαρραλέα απόσυρσή του στο σπίτι-εργαστήριό του τα τελευταία τριάντα χρόνια της ζωής του συνέβαλαν στη δημιουργία ενός μυστηρίου γύρω από την δυσνόητη συχνά ζωγραφική του.
Άφησε πίσω του ένα πρωτότυπο και απόλυτα προσωπικό έργο, το οποίο διακρίνεται για τις επιρροές του από τον μοντερνισμό και τον συμβολισμό, τις διαρκείς μεταμορφώσεις του, τη βαθιά πνευματικότητα και την αγάπη του για την αλληγορία: «Το κυρίαρχο στοιχείο παντού είναι το χρώμα και η γραμμή. Άλλοτε το χρώμα παίζει σημαντικό ρόλο, άλλοτε η γραμμή γίνεται πολύ έντονη. Ο καλλιτέχνης παίζει με το χρώμα, χορεύει με το χρώμα και δίνει ονειρικές συνθέσεις. Πολλές φορές είναι μάλιστα κατανυκτικές. Γιατί όταν ο Παρθένης ασχολείται με τα θρησκευτικά θέματα, υπάρχει κατάνυξη. Είναι πολύ διαφορετικά από τα αλληγορικά του θέματα, όπου υπάρχει μια αισιοδοξία. Στα θρησκευτικά θέματα υπάρχει μια έντονη κατάνυξη, που γίνεται εντονότερη από την σκληρή, γεωμετρική γραμμή που χρησιμοποιεί» επισημαίνει η Έφη Αγαθονίκου.
Στην καλλιτεχνική του πορεία τον απασχολούν συχνά κάποια συγκεκριμένα θέματα: «Είναι κυρίως θέματα που συνδέονται με την ελληνική μυθολογία. Είναι από αυτά, που συναντούμε στην έκθεση είναι ο Ορφέας. Είναι ο ίδιος ο Ορφέας. Θεωρεί τον εαυτό του Ορφέα. Τον απασχολεί επίσης ο Ηρακλής. Τον ενδιαφέρει πολύ και ο Αθανάσιος Διάκος. Δύο από τις σημαντικότερες συνθέσεις του είναι αφιερωμένες στον ήρωα της ελληνικής επανάστασης. Στην εποχή του Παρθένη ο Αθανάσιος Διάκος είχε πάρει τη μορφή του άγιου ήρωα του αγώνα. Ο ζωγράφος λοιπόν τον μετέτρεψε σε Άγιο που έχει εξαϋλωθεί κι έχει ανέβει προς τους ουρανούς. Γίνεται το σύμβολο της ελευθερίας και της Ελλάδας» επισημαίνει η επιμελήτρια και διευθύντρια των συλλογών της Εθνικής Πινακοθήκης.
Η μνημειώδης Αποθέωση του Αθανάσιου Διάκου (1933), που βρίσκεται στο δεύτερο όροφο του κτιρίου, μακριά από την υπόλοιπη αναδρομική έκθεση λόγω δυσκολίας μεταφοράς,επιβεβαιώνει πέρα από το τεράστιο ταλέντο του δημιουργού της, τη βαθιά πνευματικότητα και τη δύναμη της τεχνικής του. Στο πλαίσιο της αναδρομικής έκθεσης παρουσιάζεται μια άλλη, μικρότερη σε μέγεθος Αποθέωση του Αθανασίου Διάκου, που έγινε πριν το 1927, από την ιδιωτική συλλογή του Δημήτρη Μάρη, ο οποίος αγόρασε το καταπλητικό έργο, μέσα από δημοπρασία.
Παράλληλα εκτίθεται για πρώτη φορά το πoλύτιμο τετράδιο του ζωγράφου, όπου κρατά χειρόγραφες σημειώσεις στη γαλλική γλώσσα. Σ' αυτό ξετυλίγονται οι σκέψεις του για την βυζαντινή τέχνη και την αισθητική της ζωγραφικής.
Η Μαρίνα Λαμπράκη – Πλάκα επισημαίνει στο κείμενό της στον κατάλογο της έκθεσης: «Ο Παρθένης κατέχει μια ξεχωριστή θέση στο ομαδικό ασυνείδητο του μέσου Έλληνα. Είναι ταυτισμένος με μια οραματική Ελλάδα, που αγκαλιάζει έναν εξαϋλωμένο χώρο, ενοικημένο από τον μύθο και την ιστορία του. Το καταλυτικό στοιχείο της τελικής αλχημικής κράσης, που συναιρεί και συγχωνεύει τον ιδιότυπο εκλεκτισμό του Αλεξανδρινού καλλιτέχνη, και που συνιστά εν τέλει την πεμπτουσία του ύφους του, είναι μια ιδανική άνω πατρίδα του μύθου, της ιστορίας και της τέχνης, όπως τη θεάται ένας μορφωμένος Έλληνας της διασποράς από προοπτική απόσταση. Ακριβώς με τον ίδιο τρόπο που είδε και μετουσίωσε στην ποίησή του ο Καβάφης την ιστορία και τον μύθο μιας φιλτάτης ιδεατής και διαχρονικής Ελλάδας με νοσταλγία, εκ του μακρόθεν. Γιατί στην πραγματικότητα ο Παρθένης παρέμεινε για πάντα εθελοντικά αυτοεξόριστος και ανένταχτος, πολίτης της δικής του ουτοπικής Ελλάδας».
Η Εθνική Πινακοθήκη είναι θεματοφύλακας και κάτοχος του μεγαλύτερου μέρους έργων, σχεδίων και τεκμηρίων του Κωνσταντίνου Παρθένη. Προέρχονται κυρίως από όσα κληρονόμησε από τα δύο τέκνα του ζωγράφου. Για πρώτη φορά, οι επιλογές από τις συλλογές του μουσείου συμπληρώνονται με σημαντικά έργα από ιδιωτικές και δημόσιες συλλογές. Παρουσιάζουν με λεπτομέρεια, σαφήνεια και απλότητα την πορεία και την εξέλιξη του ζωγραφικού του έργου.
Η έκθεση «Κωνσταντίνος Παρθένης. Η ιδανική Ελλάδα της ζωγραφικής του» σκιαγραφεί με λεπτομέρεια όλη την πορεία και την εξέλιξη του έργου του διακεκριμένου Έλληνα δημιουργού. Φιλοξενείται στην Εθνική Πινακοθήκη μέχρι τις 28 Νοεμβρίου.