Η πολιτική αποστασιοποίηση και η απαξίωση του πολιτικού συστήματος δεν είναι νέα φαινόμενα στην Ελλάδα. Ωστόσο η αφορμή που δόθηκε από το δυστύχημα των Τεμπών εντείνει τα συναισθήματα αυτά περίπου 50 ημέρες πριν τις βουλευτικές εκλογές.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΕνάμιση μήνα πριν τις κάλπες στην Ελλάδα, το σιδηροδρομικό δυστύχημα στα Τέμπη φαίνεται πως έχει ανοίξει έναν ασκό του Αιόλου, οι άνεμοι του οποίου επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό την εκλογική στάση των ψηφοφόρων. Ακόμη κι αν τα δρομολόγια ξεκίνησαν 34 ημέρες μετά την τραγωδία, τα ερωτήματα για τις ευθύνες εξακολουθούν να θυμώνουν τον κόσμο που, με τις έρευνες σε εξέλιξη, ζητεί απαντήσεις για το ποιος φταίει κι αν εν τέλει το κράτος που εμπιστεύεται μπορεί να τον προστατέψει.
Εκτός του «φταίνε όλοι», όμως, οι δημοσκοπήσεις που έγιναν μετά την σύγκρουση των τρένων αποτυπώνουν μια γενικότερη απαξίωση του πολιτικού συστήματος που όμως, κατά τον αναπληρωτή καθηγητή πολιτικής επιστήμης του Πανεπιστημίου Κρήτης Γιάννη Καραγιάννη δεν είναι κάτι καινοφανές.
«Δεν είναι τωρινό φαινόμενο, απλά εντάθηκε με το δυστύχημα το σιδηροδρομικό στα Τέμπη κι αυτή τη στιγμή νομίζω ότι ένα σημαντικό τμήμα του εκλογικού σώματος δεν εμφανίζει τις διαθέσεις του τόσο στις δημοσκοπικές έρευνες όσο και γενικά», λέει ο κ. Καραγιάννης στο euronews.
Σε δημοσκόπηση της εταιρείας ALCO για τον ιδιωτικό τηλεοπτικό σταθμό Alpha είκοσι ημέρες μετά το δυστύχημα, εμφανίζεται δε κάτι αξιοσημείωτο. Στην ερώτηση για το αν οι πολίτες θα έδιναν μια δεύτερη ευκαιρία διακυβέρνησης στον νυν πρωθυπουργό ή στον προκάτοχό του, η επιλογή «σε κανέναν» βρέθηκε σε θέση οδηγού.
Ο διευθύνων σύμβουλος της ALCO Κώστας Παναγόπουλος επισημαίνει στο euronews ότι το εύρημα δεν είναι δύσκολο να ερμηνευθεί: «Είναι αλήθεια ότι από τις εκλογές του 2019 και μετά, η επιλογή "κανένας από τους δύο" ή η επιλογή "κανένας" συνολικά ήταν πολύ περιορισμένη σε όλες τις καταγραφές των δημοσκοπήσεων στην Ελλάδα. Είναι επίσης αλήθεια ότι μετά την τραγωδία στα Τέμπη είχαμε μια έκρηξη της επιλογής αυτής, όπως αποτυπώθηκε στην τελευταία δημοσκόπηση για την τηλεόραση του Alpha. Προφανώς και εμφανώς το δυστύχημα στα Τέμπη μετέβαλε και τον συναισθηματιό μας χάρτη και τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε μια σειρά από πράγματα και τις επιλογές μας».
Άρα, λοιπόν, η χώρα πάει στις κάλπες με τους πολίτες οργισμένους και την πλάτη τους γυρισμένη στο πολιτικό σύστημα. Το γεγονός αποτελεί ουσιαστικά την συνέχιση μιας τάσης, η οποία από το 2009, δηλαδή στις έξι τελευταίες εθνικές εκλογές, καταγράφει διαρκώς αυξητική τάση που ανακόπτεται μόνο σε δύο περιπτώσεις, παραμένοντας πάντως ψηλά.
Ο κ. Παναγόπουλος υπογραμμίζει πως παρατήρησης χρήζει μάλλον το ποιοτικό και όχι τόσο το ποσοτικό κομμάτι της αποχής. «Το ενδιαφέρον εδώ δεν είναι τόσο ο όγκος της αποχής όσο η σύστασή της, από ποιους απαρτίζεται, ποιοι είναι αυτοί που θα απέχουν. Θα είναι όσοι παραδοσιακά εδώ και πάνω από 10 χρόνια έχουν γυρίσει την πλάτη στο πολιτικό σύστημα, θεωρώντας το αναποτελεσματικό, διεφθαρμένο; Ή θα έχουμε αλλαγές, θα έχουμε κάποιους που θα επανακάμψουν και κάποιους που θα προστεθούν σε αυτόν τον χώρο;», διερωτάται ο κ. Παναγόπουλος.
Αναφέρει δε ένα παράδειγμα: «Πόσοι θα είναι οι ψηφοφόροι ηλικίας 17-24 ετών που θα φθάσουν στις κάλπες; Σε όγκο μιλούμε για 435.000 νέους ψηφοφόρος σε σχέση με το '19. Πόσοι από αυτούς θα ψηφίσουν; Η προηγούμενη εκλογική αναμέτρηση, με βάση τα στοιχεία του κοινού έξιτ πολ, μας έδειξε ότι η συμμετοχή της ομάδας 17-24 ετών ήταν τότε περίπου στο 8,5%, όταν στον πληθυσμό αυτή η ομάδα αντιπροσωπεύει ένα πολύ υψηλότερο ποσοστό. Άρα οι μισοί, κάτι λιγότερο από τους μισούς το '19 δεν ψήφισαν. Τον Μάιο θα είναι το ίδιο ή θα είναι διαφορετικό; Γιατί αυτή η ηλικιακή ομάδα έχει τελείως διαφοροποιημένη συμπεριφορά απ' ό,τι έχει ο μέσος όρος του εκλογικού σώματος».
Πηγή ανησυχίας αποτελεί επίσης, πέραν της αποχής, και το ενδεχόμενο της λεγόμενης αντισυστημικής ψήφου, προκειμένου να «τιμωρηθούν» τα κατεστημένα κόμματα. Ο κ. Καραγιάννης σημειώνει ότι και αυτό το φαινόμενο «είναι κοντά μας εδώ και περίπου δέκα χρόνια» και συμπληρώνει: «Αυτή τη στιγμή δεν γνωρίζουμε αν θα αυξηθεί η ψήφος τιμωρίας ή η εκλογική αποχή. Όντως στις δύο τελευταίες εκλογικές αναμετρήσεις είχαμε πολύ χαμηλά ποσοστά (συμμετοχής), λίγο πάνω από το 55%. Σε κάθε περίπτωση αυτό δημιουργεί ζητήματα νομιμοποίησης, αλλά μένει να αποδειχθεί αν τελικά το εκλογικό σώμα εκδηλώσει τη δυσαρέσκειά του μέσα από την αποχή ή μέσα από μια ψήφο τιμωρίας».
Ειδικά ως προς τις τάσεις της «αντισυστημικής» ψήφου, ο κ. Καραγιάννης θεωρεί λογικό να πιστεύεται πως θα ενισχυθούν, χωρίς όμως να έχει καταστεί σαφές το εκλογικό της ύψος. Τονίζει, ωστόσο, πως «δεν θα πρέπει κανείς ούτε να εφησυχάζει, αλλά ούτε και να υπερμεγεθύνει μια τάση που διαγράφεται εδώ και καιρό».
Οι εκτιμήσεις, πάντως, βλέπουν πως μείζον κριτήριο ψήφου διατηρείται το υψηλό κόστος ζωής, το οποίο, παρά την αποκλιμάκωση του πληθωρισμού δεν δείχνει να υποχωρεί. Μια ανησυχία που κυριαρχούσε και πριν το δυστύχημα των Τεμπών.
«Η δική μου εκτίμηση, επιτρέψτε μου να πω, είναι ότι οι συναισθηματικές φορτίσεις θα μειωθούν και θεωρώ πιθανότατο να έχουμε μια αποτύπωση, από εδώ και πέρα, σταδιακής επανόδου σε μεγάλο βαθμό - δεν μπορώ να προσδιορίσω σε πόσο μεγάλο ή αν θα είναι σε ολοκληρωτικό βαθμό - στο περιβάλλον που είχαμε πριν το δυστύχημα. Όχι γιατί θα ξεχάσουμε αυτό που έγινε, αλλά γιατί θα προταχθούν στις επιλογές μας ζητήματα που έχουν να κάνουν με την ίδια μας τη ζωή, με την οικονομία, την ασφάλεια, την καθημερινότητα ή τα κοινωνικά αγαθά».