Με τις δημοσκοπήσεις να προβλέπουν νίκη του δεξιού Λαϊκού Κόμματος, μια μελλοντική εθνική κυβέρνηση στην οποία θα συμμετέχει το κόμμα του Σαντιάγο Αμπασκάλ είναι κάτι παραπάνω από πιθανή. Η ανάπτυξή του ανταποκρίνεται σε διάφορους παράγοντες και μπορεί να αναχθεί στο ξέσπασμα της ανεξαρτησίας της Καταλονίας το 2017.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΈχουν περάσει ανεπιστρεπτί οι μέρες που η Ισπανία ήταν μια από τις λίγες οάσεις στην Ευρώπη χωρίς ακροδεξιά παρουσία στα θεσμικά της όργανα. Από τις τελευταίες βουλευτικές εκλογές του 2019, το Vox κατέχει 52 από τις 350 έδρες στο Κογκρέσο των Αντιπροσώπων.
Με τις δημοσκοπήσεις να δίνουν τη νίκη στο δεξιό Λαϊκό Κόμμα, μια μελλοντική εθνική κυβέρνηση που θα περιλαμβάνει το κόμμα του Σαντιάγο Αμπασκάλ, το οποίο θα έχει καταφέρει να προσελκύσει περίπου το 13% των ψηφοφόρων, είναι κάτι παραπάνω από πιθανή. "Το Λαϊκό Κόμμα κατάφερε, χάρη στις συμφωνίες του με το Vox, να κάνει πλέον αποδεκτή μια δύναμη που κάποτε ήταν απολύτως περιθωριακή και είχε ένα είδος δημοκρατικού cordon sanitaire", λέει η πολιτική αναλύτρια Verónica Fumanal.
Η ανάπτυξή της ανταποκρίνεται σε διάφορους παράγοντες και για να την κατανοήσουμε πρέπει να πάμε πίσω στο ξέσπασμα της κρίσης ανεξαρτησίας της Καταλονίας το 2017. Μόλις το επόμενο έτος το Vox, που γεννήθηκε ως κόμμα το 2013, άρχισε να σημειώνει εκλογικά κέρδη.
"Η όλη διαδικασία υπέρ της ανεξαρτησίας της Καταλονίας βιώθηκε σε όλη την Ισπανία με ένα πολύ ισχυρό συναισθηματικό σοκ που έκανε ένα κόμμα όπως το Vox να καβαλήσει την πλάτη αυτού του συναισθηματισμού, αυτής της αντιδραστικότητας", θυμάται ο Fumanal.
Σε αυτό ήρθε να προστεθεί η κρίση του Λαϊκού Κόμματος λόγω των σκανδάλων διαφθοράς του, η οποία έθεσε τέλος στην κυβέρνηση του Μαριάνο Ραχόι μέσω πρότασης μομφής, και η άνοδος στην εξουσία του Σοσιαλιστικού Κόμματος με την υποστήριξη της άκρας αριστεράς και των αποσχιστικών κομμάτων. "Αυτό προφανώς το εκμεταλλεύεται το Vox, γιατί εδώ συναντάμε έναν από τους μεγαλύτερους εχθρούς του, αυτό που θεωρεί αντι-Ισπανία", προσθέτει ο ιστορικός και συγγραφέας του βιβλίου "Ακροδεξιά 2.0", Στίβεν Φόρτι.
Και μεταξύ αυτών των εχθρών, όπως περιγράφει ο Forti, περιλαμβάνονται όχι μόνο ο εθνικισμός και η ανεξαρτησία, αλλά και "ό,τι συνδέεται με την Ατζέντα 2030 των Ηνωμένων Εθνών, τα δικαιώματα των μειονοτήτων και τον φεμινισμό", στα οποία το Vox επιτίθεται τακτικά στις ομιλίες και το προεκλογικό του πρόγραμμα.
Υπάρχουν όμως και άλλα στοιχεία που οι ειδικοί επισημαίνουν ότι αποτελούν το κλειδί για την άνοδο της ακροδεξιάς στην Ισπανία. Ο Fumanal αναφέρεται στην τεχνολογική αλλαγή που "προκαλεί μια νέα διάσπαση, όχι μόνο αριστερά-δεξιά, όχι μόνο εθνικιστές-μη εθνικιστές, αλλά και, για παράδειγμα, επαρχία-άστυ".
Τροφοδοτείται επίσης από τον "φόβο του αγνώστου", ο οποίος "έχει πάντα ένα νοσταλγικό κίνημα πίσω του", και από την κακή κοινωνικοοικονομική κατάσταση. "Το κοινωνικός συμβόλαιο έχει μπει σε καραντίνα", επισημαίνει ο Fumanal. "Σήμερα, ένας νέος που είναι καλύτερα μορφωμένος από τους γονείς του δεν είναι εγγυημένο ότι θα ζήσει καλύτερα από τους γονείς του. Αυτό το κοινωνικό συμβόλαιο είναι αυτό που επιτρέπει στις λαϊκιστικές δυνάμεις να εμπλακούν και να συνδεθούν και με τους νέους".
Ένας "λευκασμένος" λαϊκιστικός λόγος
"Κάθε επιτυχημένος λόγος έχει μικρές συνδέσεις με την πραγματικότητα", εξηγεί ο Fumanal. Έτσι, το Vox χρησιμοποιεί λάθη όπως ο "νόμος του μοναδικού ναι είναι το ναι" που επέτρεψε τη μείωση των ποινών για τους σεξουαλικούς παραβάτες ως "όπλο πολέμου", και μπορεί να το κάνει αυτό με πλήρη ελευθερία, σύμφωνα με τον πολιτικό αναλυτή, επειδή "ο λαϊκισμός δεν έχει ηθικούς ή δεοντολογικούς περιορισμούς, ούτε καμία δέσμευση για την αλήθεια".
Αυτή η πολιτική επικοινωνία πραγματοποιείται μέσα από "κανάλια που δεν ελέγχονται, δημιουργώντας στεγανές κοινότητες που δεν ντρέπονται, κοινότητες που τρέφονται η μία από την άλλη και που γίνονται όλο και μεγαλύτερες επειδή δεν έχουν το στοιχείο της αντίθεσης". Στόχος τους, σύμφωνα με τα λόγια του Fumanal, είναι "να εμβολιάσουν, όχι να ενημερώσουν".
Η διαδικασία της επικράτησης αυτών των εξτρεμιστικών λόγων στην Ισπανία ήταν σταδιακή και είχε να κάνει με την έγκριση της παραδοσιακής δεξιάς.
"Φυσικά, το Vox έχει ξεπλυθεί. Όχι μόνο μετά τις εκλογές στην Ανδαλουσία", υποστηρίζει ο Στίβεν Φόρτι. Για τον ιστορικό, το σημείο καμπής στη στάση του PP ήταν η παρουσία του, μαζί με τους Ciudadanos και το Vox σε κοινή διαδήλωση στην Plaza Colón της Μαδρίτης κατά της κυβέρνησης του Πέδρο Σάντσεθ, την οποία αποκάλεσαν "Φρανκεστάιν".
"Η Ισπανία δεν είχε ποτέ αυτό που λέγεται cordon sanitaire ή δημοκρατικό μέτωπο απέναντι στις ακροδεξιές δυνάμεις", επισημαίνει ο Forti. Κάτι που υλοποιήθηκε μετά τις δημοτικές και περιφερειακές εκλογές της 28ης Μαΐου 2023 με τα κυβερνητικά σύμφωνα μεταξύ PP και Vox.
Το κόμμα του Alberto Núñez Feijóo υπέγραψε συμφωνίες κυβερνησιμότητας σε συνασπισμό με το Vox σε 135 δημοτικά συμβούλια σε όλη την Ισπανία που "αγοράζουν σε μεγάλο βαθμό κάποια από τα προγραμματικά σημεία του Vox".
Στην εξέταση της ακροδεξιάς και της ιδεολογίας της ως κάτι "δημοκρατικά αποδεκτό", λέει ο Fumanal, συνέβαλαν επίσης ορισμένα μέσα ενημέρωσης, "επειδή υπάρχουν ορισμένες δυνάμεις που θεωρούν ότι η δεξιά πρέπει να κερδίσει, και για να κερδίσει το Λαϊκό Κόμμα αυτή τη στιγμή χρειάζεται ένα εφαλτήριο, το οποίο είναι το Vox".
Το ευρωπαϊκό εξτρεμιστικό κύμα
Η Ισπανία ήταν μία από τις τελευταίες χώρες που εντάχθηκαν σε αυτό το κύμα της ακροδεξιάς, το οποίο είναι παγκόσμιο, τόσο στην Ευρώπη όσο και στις Ηνωμένες Πολιτείες, και το οποίο, σύμφωνα με τον Steven Forti, ανταποκρίνεται στην αύξηση των κοινωνικοοικονομικών ανισοτήτων, στη λεγόμενη "πολιτισμική αντίδραση" στις κοινωνικές αλλαγές ή στη μετανάστευση και στην κρίση των φιλελεύθερων δημοκρατιών. Τα "τείχη προστασίας" έναντι των εξτρεμιστικών λόγων κατέρρευσαν τις τελευταίες δεκαετίες και η δυσαρέσκεια για τη δημοκρατία βοήθησε στην επικράτηση ενός λόγου που εκμεταλλεύεται τον φόβο.
Ενόψει των ευρωεκλογών του Ιουνίου 2024, η ΕΕ φοβάται τις επιπτώσεις μιας κυβέρνησης του PP με το Vox στην Ισπανία. Αυτό, σύμφωνα με τον Forti, εκτός από την ενίσχυση του υπερσυντηρητικού κύματος που βιώνει η γηραιά ήπειρος μετά τις εκλογές στην Ιταλία, τη Σουηδία, τη Φινλανδία και την Ελλάδα, "θα έθετε στο τραπέζι το ενδεχόμενο μιας μελλοντικής συμμαχίας μετά τις επόμενες ευρωεκλογές μεταξύ του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος και των Ευρωπαίων συντηρητικών και μεταρρυθμιστών".
"Οι ακροδεξιοί έχουν όλοι επανατοποθετηθεί, οπότε κανείς τους δεν μιλάει για Brexit, Frexit ή Italexit. Ωστόσο, κανένας τους δεν είναι υπέρ της μεγαλύτερης ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης", προσθέτει ο συγγραφέας του βιβλίου "Ακροδεξιά 2.0". Το Vox, όπως και το κόμμα της Ιταλίδας πρωθυπουργού Τζόρτζια Μελόνι (Fratelli d'Italia), τάσσεται υπέρ της διακοπής της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και της ανάκτησης της εθνικής κυριαρχίας.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΠόσο όμως μπορεί να συνεχίσει να αυξάνεται αυτό το εξτρεμιστικό κύμα; Για τη Verónica Fumanal, έχει αποδειχθεί ότι όταν αυτά τα κόμματα έρχονται στην εξουσία δεν επικεντρώνονται στα ζητήματα που αφορούν τους πολίτες. "Πρόκειται για έναν πόλεμο ταυτότητας και όχι ιδεολογικό πόλεμο", λέει η ίδια. "Ως εκ τούτου, όταν κυβέρνησαν, δεν επανεξελέγησαν. Ο Τραμπ δεν επανεξελέγη, ο Μπολσονάρου δεν επανεξελέγη, θα δούμε αν ο Μελόνι θα επανεκλεγεί. Και μόνο σε χώρες όπου αυτές οι πεποιθήσεις είναι πραγματικά ενσωματωμένες στην κοινωνία, όπως η Πολωνία και η Ουγγαρία, τέτοιες κυβερνήσεις διατηρούνται".