Ο πρωτοφανής αριθμός ελ. επαγγελματιών και αυτοαπασχολούμενων, οι νόμοι που δεν εφαρμόζονται, το πολιτικό κόστος και η τεράστια «αιμορραγία» κρατικών εσόδων
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΣτα δημοσιογραφικά γραφεία κυκλοφορεί παραδοσιακά ένα ανέκδοτο: όποια ελληνική κυβέρνηση ήθελε να κλείσει «τρύπα» στον ετήσιο προϋπολογισμό, ονόμαζε τα κονδύλια που έλειπαν ως προβλεπόμενα έσοδα από την καταπολέμηση της φοροδιαφυγής.
Το ακριβές ύψος της φοροδιαφυγής στην Ελλάδα δεν είναι γνωστό. Οι πιο μετριοπαθείς μελέτες την εκτιμούν στα 40 δισεκατομμύρια ευρώ, οι πιο ρεαλιστικές στα 60 δισεκατομμύρια ευρώ, δηλαδή σχεδόν το ένα τρίτο του ετήσιου ΑΕΠ της χώρας.
Οι κατά καιρούς προσπάθειες για να περιοριστεί το φαινόμενο δεν έχουν φέρει αποτελέσματα, κυρίως γιατί δεν υπάρχει συνέχεια στις νομοθετικές πρωτοβουλίες.
Για παράδειγμα η απαγόρευση χρήσης μετρητών για συναλλαγές άνω των 500 ευρώ είναι σε ισχύ, όμως ήταν κοινό μυστικό ότι δεν εφαρμόζεται.
Για αυτό η Ελλάδα καταγράφει μία από τις χειρότερες επιδόσεις στο «Κενό ΦΠΑ» που δημοσιεύει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή χάνοντας ετησίως πάνω από 3 δισεκατομμύρια ευρώ σε έσοδα από ΦΠΑ.
Όπως εξηγεί o καθηγητής Οικονομικών του ΟΠΑ, εξειδικευμένος σε θέματα φορολογικού δικαίου, Παντελής Καμμάς, το φαινόμενο της φοροδιαφυγής δεν είναι ελληνικό. Ελληνική είναι η έκταση που καταγράφεται στην χώρα μας.
«Η φοροδιαφυγή είναι μία πρακτική που ακολουθούν σε όλο τον κόσμο -κατά βάση- οι ελεύθεροι επαγγελματίες και οι αυτοαπασχολούμενοι. Αυτό δεν είναι ελληνική ιδιαιτερότητα. Ελληνική ιδιαιτερότητα συνιστά ο πολύ μεγάλος αριθμός ελεύθερων επαγγελματιών και αυτοαπασχολούμενων. »
Οι ελληνικές κυβερνήσεις έχουν προσπαθήσει κατά καιρούς να περιορίσουν τη φοροδιαφυγή, με ελάχιστα ή μηδαμινά αποτελέσματα. Πού οφείλεται αυτή η διαχρονική αποτυχία;
«Οι ελληνικές κυβερνήσεις δεν έχουν προσπαθήσει να καταπολεμήσουν τη φοροδιαφυγή παρά τα περί του αντιθέτου λεγόμενά τους. Υπήρξαν, πράγματι, περίοδοι που το θέμα της φοροδιαφυγής μπήκε πρακτικά στο τραπέζι, για παράδειγμα στα μέσα της δεκαετίας του 1990 όταν θέλαμε να μειώσουμε τα ελλείμματα για να μπούμε στο ευρώ και τότε υπήρξε διεύρυνση της φορολογικής βάσης και καταπολέμηση της φοροδιαφυγής, που όμως εγκαταλήφθηκε μετά την είσοδο στην Ευρωζώνη. Επίσης, υπήρξαν προσπάθειες στη διάρκεια της κρίσης και των Μνημονίων. Όμως σε περιόδους που οι κυβερνήσεις δεν "καίγονται" για έσοδα, μπορεί να δηλώνουν ότι προσπαθούν να καταπολεμήσουν τη φοροδιαφυγή όμως στην πράξη το αποφεύγουν. Γιατί είναι απλώς κυβερνήσεις και θέλουν να ικανοποιούν το εκλογικό σώμα».
Αν μία ελληνική κυβέρνηση αποφασίσει να καταπολεμήσει τη φοροδιαφυγή, υπάρχουν τα μέσα για να το κάνει; Διεθνείς πρακτικές που μπορεί να ακολουθήσει και τεχνολογικά μέσα που μπορεί να χρησιμοποιήσει;
«Τεχνολογικά μέσα υπάρχουν. Στο εξωτερικό, όμως, η συζήτηση αφορά περισσότερο στην φοροαποφυγή των μεγάλων επιχειρήσεων και το profit shifting. Στο εξωτερικό η φοροδιαφυγή των ελεύθερων επαγγελματικών και των μικρών επιχειρήσεων δεν απασχολεί τόσο, γιατί ο αριθμός τους είναι μικρός και το πρόβλημα περιορισμένο. Είναι από τις περιπτώσεις που η Ελλάδα πρέπει να βρει η ίδια τρόπους αντιμετώπισης του φαινομένου. Σίγουρα βοηθάει η χρήση πλαστικού χρήματος που στο εξωτερικό είναι πολύ διαδεδομένη και η τεχνολογία είναι σύμμαχός μας».
Η αδικία των οριζόντιων μέτρων
Ο αντίλογος για τα μέτρα που προβλέπει το τελευταίο νομοσχέδιο είναι ότι πρόκειται για οριζόντια μέτρα, που είναι άδικα. Ποια είναι η άποψή σας;
«Προφανώς η λογική των τεκμηρίων δεν είναι αποδεκτή από τους οικονομολόγους. Είναι όμως το second best, μία λύση όταν δεν μπορείς να αντιμετωπίσεις αλλιώς το πρόβλημα, που είναι ιλιγγιώδες. Η απώλεια εσόδων αγγίζει τα 20 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως. Είναι απο΄τα προβλήματα που πρέπει να λυθούν χθες.»
Ινστιτούτο Bruegel: «Μοτίβα» και στοχευμένοι έλεγχοι
Καθώς η έκταση του προβλήματος αποτελεί ελληνική ιδιαιτερότητα, οι λύσεις πρέπει να βρεθούν από τις ελληνικές αρχές. Σε κάθε περίπτωση, υπάρχουν πρακτικές, που όπως εξηγεί στο euronews η ειδική αναλύτρια του Ινστιτούτου Bruegel, Ρεμπέκα Κρίστι, έχουν δοκιμαστεί σε ευρωπαϊκό επίπεδο με θετικά αποτελέσματα.
«Κάποιες από τις μεθόδους που έχουν φέρει αποτελέσματα είναι, για παράδειγμα, η υποχρεωτικότητα στην καταγραφή κάθε τύπου συναλλαγών. Κάποιες χώρες το διασφάλισαν αυτό επιβάλλοντας παντού την χρήση ταμειακών μηχανών και στη συνέχεια πραγματοποιούσαν ελέγχους. Οι αρχές πρέπει να έχουν συστήματα υπολογιστών που είναι αποτελεσματικά στην αναζήτηση μοτίβων. Τουλάχιστον σε επίπεδο φορολογικής διοίκησης, πρέπει να υπάρχει μια βάση δεδομένων, η οποία θα περιλαμβάνει πληροφορίες για μοτίβα συμπεριφοράς. Πρέπει να υπάρχει τουλάχιστον μια λίστα με “πρότυπα” επιχειρήσεων ως σημεία αναφοράς και οι αρχές να έχουν τον τρόπο να παρακολουθούν τα νούμερα και να αποφασίζουν ποιον θα ελέγξουν. Δεν μπορείτε να ελέγξετε κάθε επιχείρηση, αυτό δεν είναι πρακτικό για τις επιχειρήσεις, δεν είναι πρακτικό για την κυβέρνηση. Αυτό που χρειάζεται να κάνει κανείς γενικά είναι ο σχεδιασμός ενός συστήματος με τον οποίο θα υπάρχει μία γενική εποπτεία και με το οποίο θα γίνονται στρατηγικοί επιτόπιοι έλεγχοι.
Μία άλλη μέθοδος που έχει λειτουργήσει στο Βέλγιο και αφορά στον κλάδο των υπηρεσιών είναι η παροχή κυβερνητικών επιδοτήσεων. Είναι βέβαια περίπλοκο, γιατί θα πρέπει να υπάρχει δημοσιονομικός χώρος. Γα παράδειγμα, οι καθαρίστριες που εργάζονται μέσω πρακτορείου στην επίσημη οικονομία, λαμβάνουν κρατική επιδότηση για τη σύνταξη και τις παροχές υγείας. Έτσι έχουν κίνητρο να εργαστούν εντός του συστήματος. Επίσης, μπορούν να χορηγούνται φορολογικά κίνητρα για συγκεκριμένους πολίτες.
Στη Γερμανία δίνονται κίνητρα στον δεύτερο εργαζόμενο ενός νοικοκυριού να φορολογηθεί με μειωμένο συντελεστή.
Είναι γενικά αλήθεια ότι αν κάτι είναι λιγότερο ακριβό και πιο εύκολο να γίνει και ταυτόχρονα οι κυρώσεις για μη συμμόρφωση είναι πιο αυστηρές οι άνθρωποι είναι πιο διατεθειμένοι να συμμορφωθούν.»
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΕίναι χαρακτηριστικό το απόσπασμα από την έκθεση του οικονομολόγου F. Schneider και των συνεργατών του, "Shadow Economies all over the World" στην οποία υπολογίζονται τα μεγέθη της φοροδιαφυγής σε πολλές (ανεπτυγμένες και αναπτυσσόμενες) οικονομίες. Ο F. Schneider θεωρείται ο κορυφαίος επιστήμονας σε αυτό το πεδίο και οι εκτιμήσεις του εξαιρετικά αξιόπιστες. Όπως αναφέρει στην έκθεσή του:
«Οι μεγαλύτερες σκιώδεις οικονομίες μεταξύ των 25 χωρών υψηλού εισοδήματος του ΟΟΣΑ περιλαμβάνουν το Μεξικό με 30,0, την Ελλάδα με 27,5 και την Ιταλία με 27,0%.»