Δηλώσεις του Αρχιεπισκόπου Αμερικής Ελπιδοφόρου με αφορμή και την επικείμενη επίσημη επίσκεψη του Πάπα Λέοντα στην Τουρκία για τα 1.700 χρόνια από την Οικουμενική Σύνοδο της Νίκαιας
Εργασίες αποκατάστασης και ανακαίνισης βρίσκονται σε εξέλιξη στην Θεολογική Σχολή της Χάλκης, καθώς εντείνεται η φημολογία ότι μέσα στο 2026 θα ξανανοίξει τις πύλες της για να υποδεχθεί τον προσεχή Σεπτέμβριο τους πρώτους της φοιτητές, μετά από 55 και πλέον χρόνια.
Το ζήτημα επανέρχεται στο προσκήνιο με αφορμή την επικείμενη επίσκεψη του Πάπα Λέοντα στην Τουρκία, την πρώτη που πραγματοποιεί ο Αμερικανός νέος Ποντίφικας στο εξωτερικό μετά την εκλογή του, προκειμένου να συμμετάσχει με τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο σε εκδηλώσεις για τα 1.700 χρόνια από την Α΄ Οικουμενική Σύνοδο της Νίκαιας.
Το θέμα της Χάλκης απασχόλησε άλλωστε και την συνάντηση που είχε ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν με τον Ντόναλντ Τραμπ στον Λευκό Οίκο πριν δυο μήνες, με τον Τούρκο Πρόεδρο να δηλώνει τότε ότι η χώρα του θα πράξει αυτό που της αναλογεί, αφήνοντας να εννοηθεί ότι συνεχίζει να συνδέει το γεγονός με παραχωρήσεις από την ελληνική κυβέρνηση σε σχέση με τη μουσουλμανική μειονότητα της Θράκης, κυρίως με το αίτημα απευθείας εκλογής και όχι διορισμού των μουφτήδων. Από την πλευρά της, η Αθήνα διευκρινίζει σε όλους τους τόνους ότι δεν πρόκειται για διμερές θέμα αλλά και στοιχειώδες ζήτημα σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από την Άγκυρα και κυρίως του δικαιώματος στην θρησκευτική ελευθερία.
«Πολιτικός και διπλωματικός αναχρονισμός»
«Το να κρατείται κλειστή αυτή η Σχολή για πάνω από 50 χρόνια είναι ένας πολιτικός και διπλωματικός αναχρονισμός που δεν βοηθά την χώρα μας, την Τουρκία, να εισέλθει στον σύχρονο κόσμο. Νομίζω ότι είναι η ΄βρα για την Τουρκία να αναθεωρήσει εκείνη την απόφαση από την στιγμή που ο επίσημος λόγος για το κλείσιμο της Χάλκης δεν υφίσταται πλέον. Έχουμε τόσα πολλά ιδιωτικά πανεπιστήμια και ιδιωτικές σχολές στην Τουρκία, συνεπώς το να κρατείται μόνο η Χάλκη κλειστή είναι κάτι που δεν βοηθά την Τουρκία και γενικά δεν βοηθά κανέναν», επισημαίνει ο Αρχιεπίσκοπος Αμερικής Ελπιδοφόρος, ο οποίος γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη, προέρχεται από την Ελληνικη Ομογένεια της Πόλης αλλά αναγκάστηκε να σπουδάσει στην Αθήνα, καθώς η Χάλκη ήταν κλειστή.
Η Θεολογική Σχολή ιδρύθηκε το 1844 στη Μονή της Αγίας Τριάδας στη Χάλκη και υπήρξε για δεκαετίες σύμβολο της ορθόδοξης κληρονομιάς στην Κωνσταντινούπολη εκπαιδεύοντας γενιές ορθόδοξων κληρικών και θεολόγων, μεταξυ των οποίων και τον Οικουμενικο Πατριάρχη Βαρθολομαίο, τον σημερινό πνευματικό ηγέτη περίπου 300.000.000 Ορθοδόξων Χριστιανών σε ολόκληρο τον κοσμο.
Το πρόσχημα για το «λουκέτο» πριν 55 χρόνια
Το 1971 η τουρκική κυβέρνηση, σε μια περίοδο πολύ έντονων σχέσεων με την Ελλάδα και γενικά την Δύση, ανέστειλε τη λειτουργία όλων των ιδιωτικών ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων και εκτοτε η Σχολή της Χάλκης παραμένει κλειστή, παρά τις επανειλημμένες εκκλήσεις θρησκευτικών ηγετών και διεθνών οργανώσεων αλλά και τις μεταγενέστερες νομικές μεταρρυθμίσεις που επέτρεψαν την άνθηση των ιδιωτικών πανεπιστημίων και λοιπών εκπαιδευτικών ιδρυμάτων στην χώρα.
Τον περασμένο Μάιο ο ίδιος ο Πατριάρχης ωστόσο ανακοίνωσε, σε εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε στο Ίδρυμα Γουλανδρή στην Αθήνα (και μάλιστα συνέπεσε χρονικά με την εκλογή του Πάπα Λέοντα στον παπικο θρόνο εκείνην ακριβώς την ώρα), ότι ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν άναψε το «πράσινο φως» για την επαναλειτουργία της Σχολής το 2026, δίνοντας εντολή να αναλάβει τις σχετικές διαδικασίες ο υπουργός Παιδείας της χώρας με στόχο η Σχολή να υποδεχθεί τους πρώτους της φοιτητές τον προσεχή Σεπτέμβριο.
«Νέα εποχή για την Ορθόδοξη Εκκλησία»
Η επαναλειτουργία της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης, εφόσον πραγματοποιηθεί, θα σηματοδοτήσει μια νέα εποχή για την Ορθόδοξη Εκκλησία και τη Θεολογική Εκπαίδευση στην περιοχή. Θεωρείται επίσης σημαντική τόσο για τη θρησκευτική ελευθερία στην Τουρκία, που αμφισβητείται έντονα ειδικά μετά και από την μετρατροπή της Αγιας Σοφίας σε τζαμί το 2020, όσο και για τη βελτίωση των ελληνοτουρκικών σχέσεων, παρόλο που επισήμως η ελληνική κυβέρνηση δεν αναγνωρίζει το συγκεκριμένο ως διμερές ζήτημα αλλά ως «αυτονόητη υποχρέωση της Τουρκίας εφόσον θέλει να ονομάζεται Δημοκρατία».
«Πιστεύω ότι είναι άκρως πολιτισμικό ορόσημο του ελληνικού και του τουρκικού πολιτισμού, μια σύνδεση αιώνων σε επίπεδο ειρηνικό, φιλικό, να υπάρχει μια σταδιακή άνοδος σε όλα τα επίπεδα μεταξύ των δύο χωρών. Ο χώρος της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης μπορεί να συνυπάρξει ως ένα έναυσμα μιας πολύ μεγάλης πολιτισμικής ανάπτυξης και ομογένειας», λέει στο Associated Press η Αγνή Καλτσογιάννη, καθηγήτρια Αγγλικων που επισκέφθηκε την περασμένη εβδομάδα την Κωνσταντινούπολη.
Εργασίες ανακαίνισης στην Θεολογική Σχολή
Η Σχολή περιβάλλεται σήμερα από σκαλωσιές καθώς συνεχίζονται οι εργασίες ανακαίνισης. Στο εσωτερικό, ένας όροφος που λειτουργεί ως χώρος διαμονής του κλήρου και δύο αίθουσες έχουν ήδη ολοκληρωθεί, έτοιμες να υποδεχθούν φοιτητές όταν επαναλειτουργήσει.
«Το πνεύμα της Χάλκης είναι το πνεύμα ενός Χριστιανισμού ανοιστού στην κοινωνία, σε νέες ιδέες, στον διάλογο, την συνύπαρξη, χωρίς προκαταλήψεις κανενός είδους, εθικιστικές ή θρησκευτικές, χωρίς φανατισμό, χωρίς εχθρότητα και ρητοτική μίσους. Χρειαζόμαστε μια Σχολή σαν και αυτή, όχι μόνο σαν Οικουμενικό Πατριαρχείο, ούτε μόνο ως Αμερικανοί Ορθόδοξοι Χριστιανοί. Ολκληρος ο κόσμος χρειάζεται μια Σχολή με αυτό το πνεύμα», αναφέρει ο Αρχιεπίσκοπος Αμερικής Ελπιδοφόρος.
Ο ίδιος αποκάλυψε σε συνέντευξή του στο Associated Press ότι μια επιτροπή εκπροσώπων του Οικουμενικού Πατριαρχείου και της Τουρκικής Κυβέρνησης ήδη έχει ξεκινήσει συζητήσεις αναφορικά με την προοπτική επαναλειτουργίας της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης, με τους πιο αισιόδοξους να υποστηρίζουν ότι δεν θα αργήσει η στιγμή και για τις επίσημες ανακοινώσεις, παρά το γεγονός ότι όλες τις προηγούμενες φορές οι προσδοκίες που κάθε φορά καλλιεργούνταν, διαδεύδονταν.
Η συρρικνωμένη ελληνική μειονότητα
Στην Τουρκία υπήρχε αναγνωρισμένη από την Συνθήκη της Λωζάννης Ελληνική Μειονότητα στην Κωνσταντινούπολη, την Ίμβρο και την Τένεδο που ωστόσο έχει συρρικνωθεί σε ελάχιστες χιλιάδες. Πάντως, ο συνολικός χριστιανικός πληθυσμός στην χώρα των 86 εκατ. κατοικων εκτιμάται μεταξύ 200.000 και 370.000, με τον Ερντογάν επισήμως να υποστηρίζει ότι η χώρα του σέβεται τις θρησκευτικές ελευθερίες και τις μειονότητες χρησιμοποιώντας ως βασικό επιχείρημα το άνοιγμα ναών και άλλων χώρων λατρείας, καθώς και την επιστροφή περιουσιών.
Επισήμως, σύμφωνα με το Τουρκικό Σύνταγμα που εγγυάται την ανεξιθρησκεία και την θρησκευτική ελευθερία όλων των κατοίκων της χώρας, μόνον οι Έλληνες, οι Αρμένοι και οι Εβραίοι επιτρέπεται να λειτουργούν χώρους λατρείας και να διαθέτουν δικά τους εκπαιδευτικά ιδρύματα στην Τουρκία, σε αντίθεση με άλλες χριστιανικές ομάδες που δεν τυγχάνουν αναγνώρισης και αντιμετωπίζουν σοβαρά εμεπόδια. Ωστόσο παρά αυτό το νομικό καθεστώς, η Θεολογική Σχολή της Χάλκης με διάφορά προσχήματα παραμένει εδώ και 55 χρόνια κλειστή.