Ο Ντόναλντ Τραμπ απέσυρε τις ΗΠΑ από την πυρηνική συμφωνία με το Ιράν. Τώρα θέλει να συνάψει μια νέα με τους δικούς του όρους.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ
Το Κοινό Ολοκληρωμένο Σχέδιο Δράσης (ΚΟΣΔ) του 2015, ευρύτερα γνωστό ως Ιρανική Πυρηνική Συμφωνία, ανακηρύχθηκε ως ένα από τα σημαντικότερα διπλωματικά επιτεύγματα της εποχής του.
Αλλά μόλις τρία χρόνια αργότερα, ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ απέσυρε τη χώρα του από αυτήν, δηλώνοντας, όπως έκανε επί χρόνια, ότι ήταν μια «κακή συμφωνία» και υποστηρίζοντας ότι ο ίδιος θα μπορούσε να κάνει κάτι καλύτερο.
Η απόσυρση των ΗΠΑ δεν κατέστρεψε εντελώς την JCPOA, αλλά πυροδότησε περαιτέρω τις αμερικανο-ιρανικές εντάσεις και δυσκόλεψε περισσότερο τα ευρωπαϊκά μέλη της συμφωνίας να τη διατηρήσουν ζωντανή.
Τώρα, ο Τραμπ ισχυρίζεται ότι αρχίζουν άμεσες συνομιλίες μεταξύ Ουάσινγκτον και Τεχεράνης για την επίτευξη μιας νέας συμφωνίας που θα εμποδίζει το Ιράν να επεξεργάζεται ουράνιο μέχρι το όριο εμπλουτισμού 90% που είναι κατάλληλο για όπλα.
Σε συνέντευξη Τύπου στο Οβάλ Γραφείο τη Δευτέρα, με τον Ισραηλινό πρωθυπουργό Μπέντζαμιν Νετανιάχου δίπλα του, ο Τραμπ υποσχέθηκε ότι θα πραγματοποιηθεί μια "πολύ μεγάλη συνάντηση" αυτό το Σάββατο στο Ομάν για να ξεκινήσει η διαδικασία, η οποία θα μπορούσε, θεωρητικά, να αποτρέψει μια πολυαναμενόμενη άμεση επίθεση στις ιρανικές πυρηνικές εγκαταστάσεις από τον ισραηλινό στρατό.
Σύμφωνα με τον Σκοτ Λούκας, καθηγητή διεθνών σχέσεων στο University College του Δουβλίνου, ο οποίος ειδικεύεται στις σχέσεις ΗΠΑ-Μέσης Ανατολής, δεν είναι εύκολο να δει κανείς τι πραγματικά μπορούν να ελπίζουν να επιτύχουν αυτές οι συνομιλίες.
"Το πραγματικό ζήτημα εδώ είναι ποιες απαιτήσεις θα θέσει ο Τραμπ στο πυρηνικό πρόγραμμα", δήλωσε στο Euronews.
"Θα επιστρέψουμε στο 2015, όπου οι Ιρανοί εγκατέλειψαν τα αποθέματα του 20% και περιόρισαν τον εμπλουτισμό στο 3,67%; Ο Τραμπ δεν ικανοποιήθηκε με αυτό το 2018, οπότε τι περισσότερο μπορούν να κάνουν οι Ιρανοί, ειδικά από τη στιγμή που τώρα ξεκινούν από μια πιο προηγμένη πυρηνική θέση", δήλωσε ο Λούκας.
"Έχουν εμπλουτισμένο ουράνιο 60% που παράγουν, ενδεχομένως έχουν τη δυνατότητα να φτάσουν στο 90 και πλέον".
"Μπορεί να μην είναι δυνατόν να βάλουμε το τζίνι πίσω στο μπουκάλι όσον αφορά στην επιστροφή στους όρους του 2015", τόνισε.
Στα όρια της καταστροφής
Το διακύβευμα της μη επίτευξης συμφωνίας είναι υψηλό - όπως κατέστησε σαφές το δεύτερο μισό της πρώτης προεδρίας του Τραμπ.
Αφού αποχώρησε από την πυρηνική συμφωνία, ο Τραμπ παραλίγο να στείλει τις ΗΠΑ και το Ιράν σε πλήρη σύγκρουση. Τον Ιούνιο του 2019, αντιδρώντας στην κατάρριψη ενός μη επανδρωμένου μη επανδρωμένου αεροσκάφους από το Ιράν, διέταξε αεροπορικές επιδρομές σε ιρανικούς στόχους, αλλά τις ακύρωσε με τα αεροπλάνα ακόμα στον αέρα.
Σύμφωνα με τον Τραμπ, το έκανε αυτό αφού ενημερώθηκε ότι θα μπορούσαν να είχαν σκοτωθεί 150 άνθρωποι.
Στη συνέχεια, τον Ιανουάριο του 2020, η κυβέρνησή του σκότωσε έναν από τους κορυφαίους στρατιωτικούς της χώρας, τον Qasem Soleimani, με μια επίθεση με μη επανδρωμένο αεροσκάφος.
Το Ιράν απάντησε με πυραυλικά πλήγματα σε βάσεις της Μέσης Ανατολής που φιλοξενούν στρατιωτικό προσωπικό των ΗΠΑ και για λίγο φάνηκε να υπάρχει σοβαρή πιθανότητα μιας μεγάλης κλιμάκωσης.
Ωστόσο, μόλις πέντε ημέρες αργότερα, οι Φρουροί της Επανάστασης του Ιράν κατέριψαν ουκρανικό επιβατικό αεροσκάφος λίγο μετά την απογείωσή του από το διεθνές αεροδρόμιο της Τεχεράνης, προφανώς θεωρώντας το αμερικανικό. Πέρασαν αρκετές ημέρες προτού οι ιρανικές αρχές παραδεχτούν δημοσίως τι είχε συμβεί, αλλά το περιστατικό προκάλεσε αμέσως αντικυβερνητικές διαδηλώσεις.
Ενώ το καθεστώς της Τεχεράνης επέζησε, η άμεση κλιμάκωση με τις ΗΠΑ ουσιαστικά ανακόπηκε.
Δύσκολοι καιροί στην Τεχεράνη
Στα χρόνια που ακολούθησαν, το Ιράν αντιμετώπισε μεγάλες προκλήσεις. Χτυπήθηκε σκληρά και νωρίς από την πανδημία του COVID-19, και οι κυρώσεις και τα οικονομικά προβλήματα που αντιμετώπισε δυσκόλεψαν την αντίδραση στην εξάπλωση του ιού.
Υπήρξαν πολλαπλά κύματα αντικυβερνητικών διαδηλώσεων, καθώς οι νεότεροι Ιρανοί, ιδίως, απέκτησαν μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση στο να εκφράσουν την οργή τους για τη συχνά βάναυση μεταχείριση των γυναικών από τις αρχές και την καταστολή της δημοκρατίας.
Εν τω μεταξύ, ο πόλεμος του Ισραήλ με τη Χαμάς και τη Χεζμπολάχ έχει βλάψει σοβαρά δύο από τους σημαντικότερους μη κρατικούς συμμάχους του Ιράν και η Ουάσινγκτον βομβαρδίζει τώρα έναν ακόμη, τους αντάρτες Χούθι στην Υεμένη.
Σε αυτό το πλαίσιο, η κυβέρνηση Τραμπ ανοίγει και πάλι τις πυρηνικές συνομιλίες. Καθώς η επίσημη συζήτηση αυτό το Σαββατοκύριακο πλησιάζει, ο Λούκας επισημαίνει μια διαφορά στον τρόπο με τον οποίο οι δύο πλευρές φαίνεται να προσεγγίζουν τις συνομιλίες.
"Οι Ιρανοί στέλνουν τον υπουργό Εξωτερικών τους, οπότε δείχνουν πόσο σοβαροί είναι σε αυτό", δήλωσε στο Euronews.
«Ο Τραμπ στέλνει τον φίλο του, τον εργολάβο ακινήτων Στιβ Γουίτκοφ, ο οποίος υποτίθεται ότι ήταν απεσταλμένος στη Μέση Ανατολή και στη συνέχεια απεσταλμένος στη Ρωσία. Πρόσφατα έδωσε μια συνέντευξη στον Τάκερ Κάρλσον στην οποία είπε ότι ο Πούτιν "νοιάζεται" πραγματικά για τον Τραμπ και προσευχήθηκε γι' αυτόν μετά τις απόπειρες δολοφονίας».
Από την άλλη πλευρά, είπε ο Λούκας, τα βασικά στοιχεία του ζητήματος είναι στην πραγματικότητα πολύ απλά.
"Παρόλο που ο ανώτατος ηγέτης δήλωσε δημοσίως 'Δεν θα διαπραγματευτούμε με έναν νταή', πρόκειται για μια παρόμοια θέση με εκείνη στην οποία βρισκόταν το Ιράν το 2013, όταν ο (τότε πρόεδρος Χασάν) Ρουχανί έπεισε τον ανώτατο ηγέτη ότι έπρεπε να διαπραγματευτεί λόγω της οικονομίας", εξήγησε.
"Αυτό που θέλουν είναι η άρση των κυρώσεων, ξεκάθαρα. Θέλουν να μπορούν να κάνουν εμπόριο, θέλουν να επανασυνδεθούν με το διεθνές σύστημα".
«Δεν υπάρχουν πολλά άλλα καρότα που έχουν να προσφέρουν οι ΗΠΑ. Το ζήτημα θα είναι, ποια είναι τα μαστίγια», επισήμανε ο Λούκας.
Η καταιγίδα που παραμονεύει
Όσον αφορά τις δημόσιες δηλώσεις, ο Τραμπ δεν έχει δείξει κανένα δισταγμό να εκτοξεύσει απειλές, έστω και αόριστες. "Εάν οι συνομιλίες με το Ιράν δεν είναι επιτυχείς, νομίζω ότι το Ιράν θα βρεθεί σε μεγάλο κίνδυνο", δήλωσε τη Δευτέρα.
Η δεύτερη προεδρία του ασκεί ήδη νέα πίεση στην Τεχεράνη με τη μορφή της ραγδαία επιταχυνόμενης παγκόσμιας οικονομικής κρίσης που προκαλείται από την εκτεταμένη πολιτική δασμών του Τραμπ και τον επακόλουθο εμπορικό πόλεμο, ο οποίος έχει ήδη στείλει τις παγκόσμιες αγορές σε κατακόρυφη πτώση - και μαζί τους και τις τιμές του πετρελαίου.
"Η ιρανική οικονομία αντιμετωπίζει βαθιά προβλήματα και ο πληθωρισμός συνεχίζει να αυξάνεται", δήλωσε ο Λούκας. "Επισήμως λένε ότι είναι λίγο κάτω από 35%, ανεπίσημα είναι πιθανώς πολύ υψηλότερος από αυτό, ειδικά για τα τρόφιμα και τα είδη πρώτης ανάγκης".
"Το νόμισμα έχει καταρρεύσει εντελώς από τον Νοέμβριο και οι υποδομές είναι σε πραγματικά κακή κατάσταση και τώρα θα πληγούν από την πτώση των τιμών του πετρελαίου λόγω της δασμολογικής περιπέτειας του Τραμπ", πρόσθεσε.
Αλλά ενώ η νέα παγκόσμια οικονομική κρίση μπορεί σύντομα να πλήξει άμεσα και σκληρά το Ιράν, οι όποιες συνομιλίες θα επισκιαστούν από ένα άλλο πρόβλημα: την αυξανόμενη απόσυρση της Ουάσινγκτον από την εγγύηση της ασφάλειας των συμμάχων της και την επακόλουθη συζήτηση για την εξάπλωση των πυρηνικών όπλων μεταξύ των συμμάχων της.
Όταν έγινε η συμφωνία του 2015, ο μόνος άλλος άμεσος φορέας διάδοσης πυρηνικών όπλων στον ορίζοντα ήταν η Βόρεια Κορέα, η οποία ήταν ήδη ένα κράτος-παρίας στο οποίο είχαν επιβληθεί αυστηρές κυρώσεις.
Αλλά από την άνοιξη, η Ρωσία έχει εκτοξεύσει αρκετές φορές πυρηνικές απειλές κατά της Ευρώπης, ενώ η Κίνα συνέχισε να ενισχύει το οπλοστάσιό της και ορισμένοι στις ΗΠΑ προτείνουν ανοιχτά την επιστροφή στις δοκιμές πυρηνικών όπλων.
Ως αποτέλεσμα, πληθαίνουν οι συζητήσεις για τη σύμπραξη των ευρωπαϊκών χωρών ώστε να μοιραστούν μια αποτρεπτική δύναμη υπό την ηγεσία της Αγγλίας και της Γαλλίας, ενώ ο Πολωνός πρωθυπουργός Ντόναλντ Τουσκ ανέφερε ρητά το ενδεχόμενο η χώρα του να αναπτύξει τη δική της ανεξάρτητη πυρηνική ικανότητα.