Αυξάνονται οι ανησυχίες μετά το μεγάλο μπλακ άουτ που «παρέλυσε» την χώρα
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ
Το μπλακ άουτ στην Ιβηρική πυροδότησε συζητήσεις σχετικά με τα τρωτά σημεία και την ενεργειακή ασφάλεια. Ένα ζήτημα με πολλές προεκτάσεις, συμπεριλαμβανομένης της ασφάλειας εφοδιασμού με πρώτες ύλες που επιτρέπουν την παραγωγή τεχνολογιών για την παραγωγή και αποθήκευση καθαρής ενέργειας. Σε μια μεταβαλλόμενη παγκόσμια τάξη πραγμάτων, στην οποία η Ευρωπαϊκή Ένωση προσπαθεί να αποκτήσει ερείσματα μπροστά στις τεταμένες διατλαντικές σχέσεις, έναν "συστημικό αντίπαλο" όπως η Κίνα και τη ρωσική απειλή, η ΕΕ παραμένει αποφασιστικά προσηλωμένη στην απόκτηση κρίσιμων πρώτων υλών για "στρατηγική αυτονομία".
Η Ισπανία ακολουθεί τα βήματα της Ευρώπης και κάνει βήματα προς αυτή την κατεύθυνση, σε ένα σταυροδρόμι μεταξύ της ενεργειακής και ψηφιακής μετάβασης, των γεωπολιτικών εντάσεων, της κούρσας επανεξοπλισμού και των εμπορικών αβεβαιοτήτων. Όμως, καθώς η ΕΕ επιδιώκει να μειώσει την τεράστια εξάρτησή της από την Κίνα και άλλες χώρες όσον αφορά τους πόρους, στην προσπάθειά της για έναν βαθμό αυτονομίας στην προμήθεια πρώτων υλών που είναι απαραίτητες για την οικολογική μετάβαση, τον ψηφιακό μετασχηματισμό και την αμυντική βιομηχανία, πολλοί από τους πληθυσμούς που επηρεάζονται από την πρόσφατη έγκριση των Βρυξελλών για νέα μεταλλευτικά έργα απαιτούν διαφάνεια στα κριτήρια επιλογής.
Περισσότερες από 200 κοινωνικές ομάδες από εννέα κράτη μέλη της ΕΕ απέστειλαν επιστολή στην πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου Ρομπέρτα Μέτσολα και στους επικεφαλής των πολιτικών ομάδων στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στα τέλη Απριλίου. Ζητούν από τους ευρωβουλευτές να παρέμβουν ώστε να διασφαλίσουν ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρέχει πρόσβαση σε πληροφορίες που μέχρι στιγμής τους έχει αρνηθεί. "Χρειαζόμαστε πρόσβαση σε αυτές τις πληροφορίες προκειμένου να εξετάσουμε εάν οι αιτήσεις συμμορφώνονται με τις νομικές απαιτήσεις και, εάν όχι, να εξετάσουμε τις μελλοντικές μας επιλογές", αναφέρει η επιστολή.
Από τους 230 υπογράφοντες, το 90% (207) είναι Ισπανοί. Ανάμεσά τους είναι πολυάριθμες ενώσεις γειτονιών από πόλεις που ενδεχομένως επηρεάζονται από τα μεταλλευτικά έργα, δικηγορικά γραφεία, άλλες ομάδες της κοινωνίας των πολιτών, αλλά και οργανώσεις όπως οι Ecologistas en Acción και Amigas de la Tierra. "Θέλουμε να ασκήσουμε το δικαίωμά μας να έχουμε πρόσβαση σε δημόσιες και περιβαλλοντικές πληροφορίες σε διαδικασίες που καθορίζουν τη μονιμότητά μας ή όχι στα εδάφη που κατοικούμε", δηλώνει η πλατφόρμα SOS Suído-Seixo, η οποία διαμαρτύρεται κατά του έργου εξόρυξης λιθίου Mina Doade στη Γαλικία.
Στόχος της αναφοράς, σύμφωνα με την Ecologistas en Acción, είναι "να μπορέσουμε να αξιολογήσουμε τις περιβαλλοντικές και κοινωνικές επιπτώσεις" των εγκεκριμένων έργων. "Η έλλειψη διαφάνειας δημιουργεί αβεβαιότητα για τα κριτήρια που εφαρμόζονται", προσθέτει η ομάδα, η οποία φοβάται επίσης ότι η επιτάχυνση των αδειών λόγω της εξέτασης ενός στρατηγικού έργου "θα εμποδίσει την αποτελεσματική συμμετοχή των τοπικών πληθυσμών".
Η Ευρώπη επιδιώκει να "διασφαλίσει και να διαφοροποιήσει" τις προμήθειές της
Με το πρόσφατο πράσινο φως της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για μια πρώτη παρτίδα 47 στρατηγικών έργων - επτά από αυτά στην Ισπανία - με στόχο τη "διασφάλιση και διαφοροποίηση της πρόσβασης σε πρώτες ύλες στην ΕΕ", το μπλοκ προσπαθεί να σφίξει τον ρυθμό σε μια κούρσα στην οποία η Κίνα προηγείται εδώ και δεκαετίες και στην οποία ο Τραμπ έχει εισβάλει στο προσκήνιο με έναν επεκτατικό ζήλο που τον έχει οδηγήσει να αναταράξει τη γεωπολιτική σκακιέρα προς διάφορες κατευθύνσεις.
Μία από αυτές παραπέμπει στη Γροιλανδία, το αυτοδιοικούμενο έδαφος της Δανίας που είναι πλούσιο σε κρίσιμα αποθέματα ορυκτών πόρων και το οποίο ο πρόεδρος των ΗΠΑ έχει στοχοποιήσει ως "απόλυτη ανάγκη" για την "εθνική του ασφάλεια". Μια άλλη από τις φιλοδοξίες του οδηγεί στην Ουκρανία, όπου η Ουάσινγκτον έχει επιδιώξει να επιβάλει τη συναλλακτική διπλωματία της και πρόσφατα σφράγισε μια συμφωνία για τα ορυκτά με το Κίεβο, η οποία αποσκοπεί στο να επωφεληθεί από τη συνεχή υποστήριξή του στον πόλεμο κατά της Ρωσίας.
Η ενεργειακή μετάβαση που είναι απαραίτητη για την εγκατάλειψη της χρήσης ορυκτών καυσίμων δεν μπορεί να υλοποιηθεί χωρίς τους ορυκτούς πόρους και τα στοιχεία που επιτρέπουν την αξιοποίηση των ανανεώσιμων πηγών. Οι ανεμογεννήτριες, οι ηλιακοί συλλέκτες και οι μπαταρίες ηλεκτρικών οχημάτων, για παράδειγμα, δεν μπορούν να λειτουργήσουν χωρίς αυτά. Και η ΕΕ έχει εντοπίσει μια σειρά από πρώτες ύλες στρατηγικού ενδιαφέροντος σε αυτή τη διαδικασία, οι οποίες είναι επίσης καθοριστικές για τις νέες ψηφιακές τεχνολογίες, τον στρατό και τη διαστημική βιομηχανία.
Ο Ευρωπαϊκός Νόμος για τις Κρίσιμες Πρώτες Ύλες, που ψηφίστηκε από την ΕΕ πέρυσι, θέτει ως στόχο την επίτευξη τοπικής εξόρυξης του 10% των αναγκών της Ένωσης σε κρίσιμα υλικά και την ανάληψη του 40% της επεξεργασίας έως το 2030, καλύπτοντας παράλληλα το 25% της ζήτησης μέσω της ανακύκλωσης.
Η στρατηγική για τη διασφάλιση της πρόσβασης σε αυτούς τους πόρους δεν περιλαμβάνει μόνο το έδαφος της ΕΕ, αλλά περιλαμβάνει και την ενίσχυση των συμφωνιών με τρίτες χώρες για τη διαφοροποίηση των πηγών εφοδιασμού, ενόψει της υπερβολικής εξάρτησης της Ευρώπης από την Κίνα και άλλες χώρες. Ο ασιατικός γίγαντας αντιπροσωπεύει, για παράδειγμα, το 62% της παγκόσμιας παραγωγής σπάνιων γαιών και το 92% της παγκόσμιας επεξεργασίας, σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Ενέργειας. Σύμφωνα με τα ίδια τα στοιχεία της ΕΕ, ολόκληρη η προμήθεια βαρέων σπάνιων γαιών στην ένωση προέρχεται από την Κίνα.
Περιβαλλοντικές ομάδες αμφισβητούν το μοντέλο
Οι περιβαλλοντικές ομάδες είναι καχύποπτες για τις πραγματικές προθέσεις των Βρυξελλών. "Χθες, τα ίδια ορυκτά και ορυχεία μας πουλήθηκαν ως απαραίτητα για την ενεργειακή μετάβαση. Σήμερα, μας τα πουλάνε ως απαραίτητα για τον ευρωπαϊκό επανεξοπλισμό. Ποια είναι η αλήθεια; Για ποιο λόγο θα χρησιμοποιηθούν;" αναρωτιέται η Αντριάνα Εσπινόσα, επικεφαλής του τμήματος φυσικών πόρων και αποβλήτων της Amigas de la Tierra, σε συνέντευξή της στο Euronews.
Η οργάνωσή της πιστεύει ότι υπάρχει "ένα ενδιαφέρον για την προτεραιότητα της εξόρυξης με κάθε κόστος, επειδή η βιομηχανία όπλων και ο τομέας της μεταλλουργίας έχουν κάνει πολλά lobbying στις Βρυξέλλες για να ευνοήσουν όλη αυτή τη νομοθεσία και την οικονομία ορισμένων φορέων", παρά τους "περιβαλλοντικούς και κοινωνικούς κινδύνους". Φοβούνται επίσης ότι αυτή η δυναμική θα αυξήσει την "δυσαρέσκεια απέναντι στις πολιτικές για το κλίμα" και επισημαίνουν ότι "δεν υπάρχει καμία εγγύηση ότι τα ορυκτά που εξορύσσονται από το ευρωπαϊκό έδαφος θα είναι για την ενεργειακή μετάβαση, διότι αυτή τη στιγμή αυτό που βρίσκεται στο τραπέζι ως πολιτική προτεραιότητας των ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων είναι ο επανεξοπλισμός".
Όμως, κατά την άποψή της, το πραγματικό υποκείμενο πρόβλημα είναι η"αφετηρία" των συζητήσεων για την εξόρυξη και ο "εξορυκτικός αγώνας" για την ενεργειακή μετάβαση. "Προσπαθούν να μας πουλήσουν και να επιταχύνουν αυτή την ανάγκη για ορυκτά" αντί να επικεντρωθούν σε μέτρα "που θα προσπαθήσουν να μειώσουν τη ζήτηση για ορυκτά", λέει η Εσπινόσα, αναφερόμενη σε μια μελέτη από το τέλος του 2023 που δημοσιεύθηκε από την οργάνωσή του και εκπονήθηκε από το Κοινό Ερευνητικό Ινστιτούτο για την Ενέργεια και την Αποδοτικότητα των Πόρων της Αραγονίας.
Σύμφωνα με την ανάλυση, στο πλαίσιο της ενεργειακής και ψηφιακής μετάβασης, οι τεχνολογίες που θα απαιτήσουν τα περισσότερα ορυκτά δεν είναι αυτές που σχετίζονται με τα φωτοβολταϊκά ή την αιολική ενέργεια, αλλά το ιδιωτικό ηλεκτρικό όχημα-"η μεγάλη μηχανή αυτής της ζήτησης για ορυκτά", σύμφωνα με τα λόγια του Espinosa. Η μελέτη επισημαίνει έναν συνδυασμό μέτρων που θα επιτύχει μείωση της ζήτησης κατά 34% έως το 2050 για όλα τα μέταλλα που αναλύθηκαν και έως και κατά το ήμισυ για βασικά στοιχεία όπως το λίθιο, συμπεριλαμβανομένης της παράτασης της ωφέλιμης ζωής των τεχνολογιών, της βελτίωσης της ανακύκλωσης των μετάλλων, της επαναχρησιμοποίησης των μπαταριών για τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα και της μείωσης του στόλου των ιδιωτικών οχημάτων υπέρ ενός μοντέλου κινητικότητας που ενισχύει και προωθεί τις συλλογικές ηλεκτρικές μεταφορές.
Στην προσέγγισή της στη συζήτηση για την εξόρυξη, η Εσπινόσα είναι κατηγορηματική: "Δεν θα ευνοήσουμε ούτε θα θεωρήσουμε έγκυρο κανένα ορυχείο οπουδήποτε στον κόσμο όσο συνεχίζεται ένα παραγωγικό μοντέλο που βασίζεται στην απεριόριστη ανάπτυξη, που αρνείται τα δικαιώματα των τοπικών κοινοτήτων και που προτάσσει, πάνω απ' όλα, τα δικαιώματα των μεγάλων εταιρειών εξόρυξης και όπλων".
Εκτιμήσεις και συστάσεις της Παγκόσμιας Τράπεζας
Από την πλευρά της, μια έκθεση που δημοσιεύθηκε το 2020 από την Παγκόσμια Τράπεζα εκτιμά ότι 3 δισεκατομμύρια τόνοι ορυκτών και μετάλλων απαιτούνται για την εφαρμογή της αιολικής, ηλιακής και γεωθερμικής ενέργειας, καθώς και για την ανάπτυξη συστημάτων αποθήκευσης ενέργειας, προκειμένου να διασφαλιστεί "ένα μέλλον κάτω των 2°C".
Η μελέτη προβλέπει ότι, ακόμη και με σημαντική αύξηση της ανακύκλωσης, "η ισχυρή ζήτηση για πρωτογενή ορυκτά είναι πιθανό να παραμείνει", κάτι που "ισχύει ιδιαίτερα για τα ορυκτά με τη μεγαλύτερη αύξηση της ζήτησης, τα οποία δεν διαθέτουν υπάρχον υλικό για ανακύκλωση και επαναχρησιμοποίηση".
Ο οργανισμός που εδρεύει στην Ουάσιγκτον προσθέτει ότι "οι μελλοντικές αυξήσεις στα ποσοστά ανακύκλωσης μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην άμβλυνση της αύξησης της ζήτησης πρωτογενών ορυκτών, όπως και η επαναχρησιμοποίηση εξαρτημάτων για τεχνολογίες αποθήκευσης ενέργειας". Ως εκ τούτου, η έκθεση ζητεί "περαιτέρω μέτρα πολιτικής για την εντατικοποίηση των δράσεων" για την παροχή κινήτρων ανακύκλωσης και επαναχρησιμοποίησης.
Το δυναμικό των κρίσιμων ορυκτών στην Ισπανία
Το Ισπανικό Ινστιτούτο Γεωλογίας και Μεταλλείων ( IGME-CSIC) έχει θέσει ως αποστολή προτεραιότητας την υποστήριξη των προσπαθειών για την επιτυχή ολοκλήρωση της οικολογικής μετάβασης. Αν και δεν είναι η μόνη χώρα με ορυκτούς πόρους στην ΕΕ-27, η Ισπανία "καλείται να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο" λόγω διαφόρων παραγόντων: μεταξύ αυτών, "η σχετικά μεγάλη της έκταση εντός της ΕΕ, η μεγάλη γεωποικιλότητα" και "η πιθανότητα ανεύρεσης κοιτασμάτων των λεγόμενων κρίσιμων ορυκτών". Αυτό εξηγεί στο Euronews η Έστερ Μπεξέρο, ειδικός σε θέματα ορυκτών πόρων στο IGME-CSIC, καθώς οι δημόσιες διοικήσεις συντονίζουν τις προσπάθειες για την εφαρμογή του σχεδίου δράσης για τις ορυκτές πρώτες ύλες 2025-2029.
Το Υπουργείο Οικολογικής Μετάβασης της ισπανικής κυβέρνησης ολοκλήρωσε τη διαδικασία ακρόασης και ενημέρωσης του κοινού για την πρόταση στις αρχές Απριλίου. Το σχέδιο παρουσιάστηκε κατά τη διάρκεια εκδήλωσης στη Μαδρίτη τον Μάρτιο, στην οποία ο υφυπουργός Ενέργειας, Χοάν Γκριζάρ, δήλωσε ότι το σχέδιο "επιδιώκει μια "προσέγγιση 360" στη διαχείριση των πρώτων υλών, εστιάζοντας στον εντοπισμό των αναγκών, την ανακύκλωση και την κυκλικότητα, την ιχνηλασιμότητα των υλικών που εισάγουμε, τη γνώση των υφιστάμενων πόρων στην Ισπανία και την ανάκτηση και βιώσιμη αποκατάσταση των χώρων".
Η προτεινόμενη προσέγγιση είναι σύμφωνη με τον ευρωπαϊκό νόμο για τις πρώτες ύλες και περιλαμβάνει την εφαρμογή του Εθνικού Προγράμματος Μεταλλευτικών Ερευνών 2025-2029, το οποίο βρίσκεται σε φάση δημόσιας ακρόασης έως την ερχόμενη Παρασκευή και πρέπει να υποβληθεί στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή το αργότερο έως τις 24 Μαΐου.
Πρόκειται για μια απαίτηση που επιβάλλουν οι Βρυξέλλες, η οποία αποσκοπεί στη βελτίωση της γνώσης των ορυκτών πόρων της χώρας, με έμφαση στις πρώτες ύλες που έχουν χαρακτηριστεί ως κρίσιμες από την ΕΕ. Όταν πραγματοποιήθηκε η τελευταία έρευνα ανάλογου βάθους στην Ισπανία στο πλαίσιο του Εθνικού Μεταλλευτικού Σχεδίου, το οποίο καταρτίστηκε μεταξύ 1969 και 1970, πόροι όπως το λίθιο, το νικέλιο, το κοβάλτιο και οι σπάνιες γαίες δεν ήταν στο ραντάρ. Σήμερα θεωρούνται θεμελιώδεις.
Το IGME-CSIC, οι αυτόνομες κοινότητες (οι οποίες διαχειρίζονται τους ορυκτούς πόρους στην επικράτειά τους) και άλλοι φορείς θα συμμετάσχουν στην υλοποίηση του προγράμματος έρευνας. Είναι, λόγω του εύρους και της στρατηγικής του διάστασης, το πρώτο τέτοιου μεγέθους που ενεργοποιείται εδώ και δεκαετίες, αν και οι επιστήμονες του IGME ερευνούν εδώ και πολύ καιρό. "Η μελέτη του εξορυκτικού δυναμικού της Ισπανίας είναι κάτι που η Διοίκηση έκανε πάντα", λέει η Έστερ Μπεξέρο. Αλλά το σχέδιο αποτελεί ενίσχυση "για να διερευνήσουμε τα κρίσιμα ορυκτά, ποιο είναι το δυναμικό στην Ισπανία και τις περιοχές που δεν ερευνούν οι ιδιωτικές εταιρείες", προσθέτει η ίδια.
Εξερεύνηση πρωτογενών κοιτασμάτων και υπολειμμάτων εξόρυξης
Η ιδέα είναι να αξιοποιηθεί η τρέχουσα τεχνολογία για την αναζήτηση άγνωστων ορυκτών, για την οποία θα επανεξεταστούν προηγούμενες γεωεπιστημονικές μελέτες και θα πραγματοποιηθούν νέες βολιδοσκοπήσεις και γεωφυσικές έρευνες και έρευνες τηλεπισκόπησης, καθώς και γεωχημικές εκστρατείες. Εκτός από την εξερεύνηση πρωτογενών κοιτασμάτων, το πρόγραμμα ενσωματώνει επίσης κριτήρια κυκλικής οικονομίας, εξετάζοντας την αναζήτηση δευτερογενών πόρων σε περισσότερες από χίλιες εγκαταστάσεις εξορυκτικών αποβλήτων. Σύμφωνα με την Μπεξέρο στόχος είναι να εντοπιστούν "ποιοι πόροι υπάρχουν στις λίμνες και τις χωματερές, οι οποίοι μπορεί να μην είχαν ενδιαφέρον στο παρελθόν, αλλά μπορούν τώρα να αξιοποιηθούν".
Το πρόγραμμα θα αναδείξει επίσης την αξία της συνεργασίας μεταξύ του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα. Και παρόλο που ο προϋπολογισμός δεν έχει ακόμη καθοριστεί, σύμφωνα με το Υπουργείο θα έχει το δικό του χρηματοδοτικό κονδύλι, το οποίο προβλέπει δύο γραμμές ενίσχυσης που στοχεύουν στην αναζήτηση μη αναγνωρισμένων πόρων και στις εγκαταστάσεις αποβλήτων.
Οι περιοχές της Ισπανίας που παρουσιάζουν το μεγαλύτερο ενδιαφέρον και είναι πιθανότερο να φιλοξενούν κρίσιμα κοιτάσματα πόρων είναι το δυτικό μισό και το νότιο τμήμα της χερσονήσου. Η Ισπανία είναι σήμερα ο μοναδικός παραγωγός της ΕΕ σε στρόντιο, ο πρώτος σε φθοριούχο άργιλο και ο δεύτερος σε χαλκό και μαγνησίτη. Υπάρχει επίσης παραγωγή άλλων κρίσιμων υλικών όπως το βολφράμιο, ο άστριος και το ταντάλιο. Εκτός από τις θεμελιώδεις πρώτες ύλες, η Ισπανία είναι επίσης ένας εξαιρετικός παραγωγός δομικών υλικών: είναι ο κορυφαίος παραγωγός γύψου στην ΕΕ, ο κορυφαίος παραγωγός σχιστόλιθου για στέγες παγκοσμίως, ο δεύτερος μεγαλύτερος παραγωγός μαρμάρου και διακοσμητικών πετρωμάτων παγκοσμίως και ο τρίτος μεγαλύτερος παραγωγός γρανίτη.