Όταν μια χώρα αποφασίζει να μεσολαβήσει στη σύγκρουση μιας άλλης χώρας, σπάνια το κάνει από καθαρή καλοσύνη. Πίσω από κάθε πρωτοβουλία διαμεσολάβησης υπάρχουν πολιτικοί και οικονομικοί υπολογισμοί που υπερβαίνουν κατά πολύ την επιθυμία για ειρήνη.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ
Ο συνηθέστερος λόγος για τον οποίο μια χώρα παίζει το ρόλο του διαμεσολαβητή είναι η προβολή επιρροής χωρίς την ανάγκη χρήσης βίας. Η διαμεσολάβηση επιτρέπει στις χώρες να τοποθετηθούν ως βασικοί παράγοντες στην επίλυση των συγκρούσεων, δίνοντάς τους λόγο στις τελικές συμφωνίες. Οι Ηνωμένες Πολιτείες το κατάλαβαν αυτό στο Καμπ Ντέιβιντ το 1978. Δεν ήθελαν μόνο να σταματήσουν οι Αιγύπτιοι και οι Ισραηλινοί να πολεμούν- ήθελαν να εδραιώσουν την παρουσία τους στη Μέση Ανατολή, ενώ οι Σοβιετικοί έχαναν έδαφος εν μέσω του Ψυχρού Πολέμου.
Η αυτοασφάλεια μετράει επίσης. Οι παρατεταμένες συγκρούσεις παράγουν πρόσφυγες, παράνομα όπλα, τρομοκρατία και άλλα προβλήματα που ξεπερνούν τα σύνορα. Είναι προτιμότερο να σβήσουμε τη φωτιά πριν φτάσει στην πατρίδα. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η Νορβηγία έχει μεσολαβήσει μέχρι τη Σρι Λάνκα. Αντιλαμβάνεται ότι η αστάθεια οπουδήποτε στον κόσμο μπορεί τελικά να επηρεάσει ακόμη και μια τόσο απομακρυσμένη και ειρηνική χώρα.
Στη συνέχεια, υπάρχει το ζήτημα της εικόνας. Μια χώρα που επιλύει συγκρούσεις αποκτά διεθνή φήμη. Αυτή η φήμη μεταφράζεται σε διπλωματική επιρροή, καλύτερες διμερείς σχέσεις και μεγαλύτερη επιρροή σε διεθνείς οργανισμούς. Η Ελβετία, το Κατάρ και η Τουρκία έχουν οικοδομήσει την εξωτερική τους πολιτική σε αυτή τη βάση. Μεσαίου μεγέθους χώρες που ξεπερνούν το βάρος τους χάρη στο ρόλο τους ως διαμεσολαβητές.
Η εσωτερική πολιτική δεν πρέπει να ξεχνιέται. Οι κυβερνήσεις που μεσολαβούν με επιτυχία μπορούν να το πουλήσουν ως θρίαμβο στο εσωτερικό τους, ιδίως αν επιδιώκουν να προβάλουν περιφερειακή ή παγκόσμια ηγεσία. Είναι ένας τρόπος να νομιμοποιηθούν στο εσωτερικό και στο εξωτερικό.
Τι κερδίζουν οι χώρες που μεσολαβούν;
Τα οφέλη της διαμεσολάβησης υπερβαίνουν τα διεθνή χειροκροτήματα. Ας ξεκινήσουμε με την πληροφόρηση. Οι διαμεσολαβητές κάθονται σε κάθε τραπέζι, ακούνε κάθε συζήτηση, γνωρίζουν όλα τα χαρτιά. Αυτές οι πληροφορίες αξίζουν χρυσάφι για τον σχεδιασμό της δικής σας εξωτερικής πολιτικής και την πρόβλεψη του τι θα συμβεί στη συνέχεια.
Οι σχέσεις έχουν επίσης σημασία. Κατά τη διάρκεια μιας διαμεσολάβησης, οι διπλωμάτες δημιουργούν δεσμούς με πολιτικούς, στρατιωτικούς και επιχειρηματικούς ηγέτες σε πολλές χώρες. Αυτά τα δίκτυα διαρκούν για δεκαετίες και μπορούν να ενεργοποιηθούν για την επίλυση μελλοντικών κρίσεων, το κλείσιμο εμπορικών συμφωνιών ή τη δημιουργία συνασπισμών. Το Κατάρ το έχει μετατρέψει αυτό σε τέχνη, χρησιμοποιώντας τις επαφές του από τη μία διαμεσολάβηση για να ανοίξει πόρτες στην επόμενη.
Τα χρήματα έρχονται από την πίσω πόρτα. Μια σταθερή περιοχή είναι μια περιοχή που εμπορεύεται, επενδύει και αναπτύσσεται. Οι διαμεσολαβητές συχνά παίρνουν συμβόλαια ανοικοδόμησης, προνομιακή πρόσβαση σε φυσικούς πόρους ή συμφέρουσες εμπορικές συμφωνίες. Επιπλέον, η φήμη ενός αξιόπιστου διαμεσολαβητή προσελκύει επενδύσεις και βελτιώνει τις συνθήκες στις παγκόσμιες οικονομικές διαπραγματεύσεις.
Αλλά ίσως το πιο πολύτιμο είναι το διεθνές κύρος. Οι επιτυχημένοι διαμεσολαβητές αναπτύσσουν ένα διπλωματικό εμπορικό σήμα που ανοίγει πόρτες σε άλλα θέματα. Η Νορβηγία έχει χρησιμοποιήσει τις επιτυχίες της στη διαμεσολάβηση για να ηγηθεί συζητήσεων για την κλιματική αλλαγή και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Μόλις αποκτήσετε αξιοπιστία ως χώρα που επιλύει προβλήματα, οι άνθρωποι σας ακούνε και σε άλλα θέματα.
Προκλήσεις και παράγοντες επιτυχίας στη διαμεσολάβηση
Η διαμεσολάβηση έχει επίσης τους κινδύνους της. Ο κυριότερος είναι ότι αν αποτύχετε, η φήμη σας πάει περίπατο. Μια αποτυχημένη διαμεσολάβηση δεν είναι μόνο απώλεια προσώπου- μπορεί να δημιουργήσει μόνιμους εχθρούς, αν κάποιο από τα μέρη θεωρεί ότι ήσασταν προκατειλημμένος. Και η δυσπιστία, όταν δημιουργηθεί, είναι δύσκολο να αποκατασταθεί.
Το κόστος είναι ένα άλλο πρόβλημα. Η διαμεσολάβηση απαιτεί εξειδικευμένους διπλωμάτες, χρηματοδότηση ατελείωτων συναντήσεων και συχνά την τοποθέτηση χρημάτων στο τραπέζι για να πειστούν τα μέρη. Αυτά τα έξοδα διαρκούν χρόνια, μερικές φορές δεκαετίες, και απαιτούν πολιτική δέσμευση που πρέπει να επιβιώσει μετά από κυβερνητικές αλλαγές.
Τι κάνει τη διαμεσολάβηση να λειτουργεί;
Πρώτον, η αξιοπιστία. Τα μέρη της σύγκρουσης πρέπει να σας θεωρούν σχετικά ουδέτερους. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν έχετε προσωπικό συμφέρον, αλλά ότι μπορείτε να μιλήσετε με όλους χωρίς κανείς να αισθάνεται ότι τους προδίδετε.
Δεύτερον, οι πόροι. Εάν δεν μπορείτε να προσφέρετε κάτι συγκεκριμένο - χρήματα, εγγυήσεις ασφαλείας, πρόσβαση στις αγορές - η διαμεσολάβησή σας είναι απλώς λόγια. Τα μέρη της σύγκρουσης χρειάζονται κίνητρα για να καταθέσουν τα όπλα τους.
Τρίτον, υπομονή. Οι ειρηνευτικές διαδικασίες δεν επιλύονται σε μία συνάντηση. Οι επιτυχημένοι διαμεσολαβητές είναι προετοιμασμένοι μακροπρόθεσμα, προσαρμόζονται στις αλλαγές της σύγκρουσης και παραμένουν δεσμευμένοι όταν οι άλλοι κουράζονται.
Το μέλλον φέρνει νέες προκλήσεις. Ο κόσμος γίνεται πολυπολικός, πράγμα που σημαίνει ότι περισσότεροι παράγοντες διεκδικούν το ρόλο του διαμεσολαβητή. Η τεχνολογία αλλάζει τον τρόπο με τον οποίο διαπραγματευόμαστε, δημιουργώντας νέες ευκαιρίες αλλά και νέους κινδύνους για την ασφάλεια. Και οι νέες συγκρούσεις, όπως αυτές που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή, απαιτούν προσεγγίσεις που συνδυάζουν την παραδοσιακή διπλωματία με την τεχνική εμπειρογνωμοσύνη.
Παραδείγματα διαφορετικών τύπων διεθνούς διαμεσολάβησης
Η διαμεσολάβηση παίρνει διαφορετικές μορφές ανάλογα με το ποιος την κάνει και σε ποιο πλαίσιο. Μερικές περιπτώσεις απεικονίζουν την ποικιλία των προσεγγίσεων.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες στο Καμπ Ντέιβιντ (1978): Διαμεσολάβηση με ένα μπλοκ επιταγών
Όταν οι ΗΠΑ διαμεσολάβησαν μεταξύ της Αιγύπτου και του Ισραήλ, δεν έστησαν απλώς ένα τραπέζι και καρέκλες. Έβαλαν στο τραπέζι 3 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως για το Ισραήλ και 2 δισεκατομμύρια δολάρια για την Αίγυπτο. Αυτό είναι το μοντέλο της υπερδύναμης: χρήση τεράστιων πόρων για να γίνει η ειρήνη πιο ελκυστική από τον πόλεμο. Μόνο χώρες με γιγαντιαίες οικονομίες μπορούν να αντέξουν οικονομικά αυτή την προσέγγιση.
Η Νορβηγία στο Όσλο (1993): Αδιαφανής διαμεσολάβηση
Οι Νορβηγοί έκαναν κάτι διαφορετικό. Αντί για μεγάλες συνόδους κορυφής στα μέσα ενημέρωσης, διευκόλυναν μυστικές συναντήσεις μεταξύ Ισραηλινών και Παλαιστινίων σε ερευνητικά κέντρα. Η διαδικασία ξεκίνησε σχεδόν τυχαία, μέσω ακαδημαϊκών επαφών. Αυτό το μοντέλο λειτουργεί για μεσαίου μεγέθους χώρες που αντισταθμίζουν την έλλειψη στρατιωτικής ισχύος με διπλωματική δημιουργικότητα και διακριτικότητα.
Το Κατάρ σε πολλαπλές συγκρούσεις: Διαμεσολάβηση σε εξειδικευμένη θέση
Το Κατάρ έχει κάνει τη διαμεσολάβηση σήμα κατατεθέν του. Με χρήματα από το φυσικό αέριο και μια στρατηγική γεωγραφική θέση, διαμεσολαβεί σε συγκρούσεις από το Σουδάν έως τον Λίβανο. Το πλεονέκτημά του είναι ότι μπορεί να συνομιλεί με όλους, ακόμη και με ομάδες που άλλες χώρες αποφεύγουν, όπως οι Ταλιμπάν. Είναι το μοντέλο του μικρού πλούσιου κράτους που βρίσκει τη θέση του στον κόσμο επιλύοντας προβλήματα που οι άλλοι δεν μπορούν ή δεν θέλουν να αγγίξουν.
Η Βραζιλία στη Λατινική Αμερική: περιφερειακή διαμεσολάβηση
Η Βραζιλία έχει τοποθετηθεί ως ο φυσικός διαμεσολαβητής της Νότιας Αμερικής. Το μέγεθός της, η δημοκρατική της σταθερότητα και οι ιστορικές της σχέσεις της προσδίδουν περιφερειακή αξιοπιστία. Παρόλο που ο ρόλος της σε διαδικασίες όπως οι διαπραγματεύσεις για τη FARC ήταν έμμεσος, δείχνει πώς οι περιφερειακές δυνάμεις μπορούν να χρησιμοποιήσουν τη γεωγραφική και πολιτιστική τους εγγύτητα για να διευκολύνουν τους διαλόγους.
Η ΕΕ στα Βαλκάνια: Συλλογική διαμεσολάβηση
Η ΕΕ δεν είναι χώρα, αλλά ενεργεί ως διαμεσολαβητής προσφέροντας κάτι που καμία μεμονωμένη χώρα δεν μπορεί να δώσει: την ιδιότητα του μέλους της ευρωπαϊκής λέσχης. Το έργο της για την εξομάλυνση των σχέσεων μεταξύ Σερβίας και Κοσσυφοπεδίου δείχνει πώς ένα μπλοκ μπορεί να χρησιμοποιήσει την προοπτική της οικονομικής και πολιτικής ολοκλήρωσης ως κίνητρο για την ειρήνη.
Το Βατικανό: ηθική διαμεσολάβηση
Ο Πάπας δεν έχει στρατό και πετρέλαιο, αλλά διαθέτει κάτι μοναδικό: παγκόσμιο ηθικό κύρος. Η διαμεσολάβησή του στη σύγκρουση στη Μάγχη Μπιγκλ μεταξύ Αργεντινής και Χιλής το 1984 λειτούργησε επειδή και οι δύο καθολικές χώρες σεβάστηκαν την παπική εξουσία. Πρόκειται για ένα μοντέλο που λειτουργεί μόνο όταν τα μέρη μοιράζονται ορισμένες αξίες ή πεποιθήσεις.
Τουρκία: ευκαιριακή διαμεσολάβηση
Η Τουρκία εκμεταλλεύτηκε τη γεωγραφική της θέση και την ιστορική της κληρονομιά για να μεσολαβήσει σε συγκρούσεις από τη Συρία έως την Ουκρανία. Η επιτυχία της στη διευκόλυνση των συμφωνιών για τον διάδρομο των σιτηρών μεταξύ της Ρωσίας και της Ουκρανίας δείχνει πώς χώρες με περιφερειακές φιλοδοξίες μπορούν να χρησιμοποιήσουν συγκεκριμένες συγκυρίες για να τοποθετηθούν ως απαραίτητοι διαμεσολαβητές.
Κέντρο Κάρτερ: Ιδιωτική διαμεσολάβηση
Αν και δεν είναι κυβέρνηση, το Κέντρο Κάρτερ δείχνει πώς οι ιδιωτικοί οργανισμοί μπορούν να μεσολαβούν χρησιμοποιώντας το προσωπικό κύρος και την τεχνική εμπειρογνωμοσύνη των ιδρυτών τους. Το έργο του στην Αφρική δείχνει ότι μερικές φορές οι μη κρατικοί φορείς μπορούν να πάνε εκεί όπου οι κυβερνήσεις δεν μπορούν λόγω πολιτικών περιορισμών.
Κάθε τύπος διαμεσολάβησης έχει τα πλεονεκτήματα και τους περιορισμούς του. Δεν υπάρχει μαγική συνταγή- η επιτυχία εξαρτάται από την εξεύρεση της προσέγγισης που ταιριάζει καλύτερα στη συγκεκριμένη σύγκρουση, στους διαθέσιμους πόρους και στις εκάστοτε πολιτικές ευκαιρίες. Τελικά, η διαμεσολάβηση είναι τόσο τέχνη όσο και επιστήμη και απαιτεί την κατανόηση όχι μόνο της σύγκρουσης αλλά και των δικών μας δυνατοτήτων και περιορισμών.