Συνολικά, η εικόνα που προκύπτει από τη σύγκριση των δημοτικών προϋπολογισμών αναδεικνύει ένα βαθύτερο, διαρθρωτικό ζήτημα για την τοπική αυτοδιοίκηση στην Ελλάδα
Οικονομική ασφυξία κατήγγειλαν δήμαρχοι από όλη την Ελλάδα που συγκεντρώθηκαν έξω από τη Βουλή ανήμερα της ψήφισης του Κρατικού Προϋπολογισμού 2026. Με βασικό αίτημα την αύξηση της χρηματοδότησης, για πρώτη φορά εδώ και πολλά χρόνια που οι δήμαρχοι έβαλαν λουκέτο σε δήμους και δημοτικές υπηρεσίες. Ο μεγαλύτερος δήμος της χώρας, ο δήμος της Αθήνας αντιμετωπίζει σοβαρά οικονομικά προβλήματα. Όπως λέει ο δήμαρχος της Αθήνας, ο προϋπολογισμός του Δήμου πριν από την πανδημία ήταν διπλάσιος.
«Για να δώσω μια τάξη μεγέθους, το μισθολογικό κόστος στο δήμο της Αθήνας είναι 150 εκατ. ευρώ και από το κράτος παίρνουμε 90 εκατ. ευρώ. Άρα, μόνο για να καλύψουμε τους μισθούς μας υπολείπονται ακόμα 60 εκατ. Σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά, είμαστε μειωμένοι κατά 6 εκατ. διότι στην πραγματικότητα κρατήθηκαν σταθερά τα λεφτά αλλά έχουμε ένα επιπλέον χαράτσι που είναι το τέλος ταφής απορριμμάτων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα στρέβλωσης και αντίφασης είναι ότι η Αθήνα είναι νούμερο 1 προορισμός στη χώρα, υποδέχεται γύρω στα 10 εκατ. τουρίστες, οι οποίοι διαμένουν στα ξενοδοχεία και πληρώνουν το περίφημο τέλος διαμονής. Το τέλος διαμονής για τα πεντάστερα, κυρίως για τους μήνες αιχμής είναι κοντά στα 10 ευρώ (την ημέρα). Από αυτά τα 10 ευρώ, ο δήμος εισπράττει μηδέν», λέει στο euronews o δήμαρχος της Αθήνας, Χάρης Δούκας.
Για να φτάσει η Αθήνα τον ευρωπαϊκό μέσο όρο στα αντιπλημμυρικά έργα χρειάζεται το 40% των δρόμων της να έχουν φρεάτια από το 20% που έχουν σήμερα. Και από τα 100 εκατ. που χρειάζονται για να γίνει αυτό, ο δήμος έχει διαθέσιμα 2 εκατομμύρια, υποστηρίζει ο δήμαρχος.
Ο δήμος Πειραιά, με ένα από τα μεγαλύτερα λιμάνια της Ευρώπης, αντιμετωπίζει παρόμοια προβλήματα.
«Υπάρχει μία σειρά ζητημάτων. Το πρώτο είναι το οικονομικό. Υπάρχουν αρμοδιότητες που δεν ακολουθούνται από επαρκείς πόρους, πόροι που αφαιρούνται, προσωπικό μόνιμο που δεν έρχεται, καθυστερήσεις στις προσλήψεις. Γίνεται βέβαια ο Κώδικας της Αυτοδιοίκησης ο οποίος θα επιλύσει μια σειρά θεμάτων και είναι στη θετική κατεύθυνση. Υπάρχει όμως μια απειροελάχιστη αύξηση της επιχορήγησης του κράτους στο δήμο και αυτό μας αποτρέπει από το να κλείσουμε προϋπολογισμούς και να μπορέσουμε να λειτουργήσουμε», υπογραμμίζει στο euronews, ο δήμαρχος του Πειραιά, Γιάννης Μώραλης.
Τα οικονομικά της Αθήνας σε σύγκριση με άλλες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες
Η εικόνα των δημοτικών προϋπολογισμών του 2025 επιβεβαιώνει ότι ο Δήμος Αθηναίων συνέχισε να κινείται σε χαμηλότερα επίπεδα χρηματοδότησης σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες αντίστοιχου πληθυσμιακού μεγέθους. Για το 2025, ο προϋπολογισμός του δήμου Αθηναίων ανήλθε περίπου στα 1,06 δισ. ευρώ, εμφανίζοντας μάλιστα μείωση σε σύγκριση με το 2024. Παρά τον χαρακτηρισμό του ως «κλιματικού προϋπολογισμού», με έμφαση στη βιωσιμότητα και την ανθεκτικότητα, το συνολικό δημοσιονομικό αποτύπωμα παραμένει περιορισμένο σε μια πόλη με τον ρόλο και τις ανάγκες της Αθήνας.
Την ίδια στιγμή, η Ρίγα κατέγραψεγια το 2025 έναν ιστορικά υψηλό δημοτικό προϋπολογισμό, που προσέγγισε τα 1,7 δισ. ευρώ. Με πληθυσμό παρόμοιο με εκείνον της Αθήνας, η λετονική πρωτεύουσα διαχειρίζεται σαφώς μεγαλύτερους πόρους, οι οποίοι κατευθύνονται σε τομείς όπως η εκπαίδευση, η κοινωνική πολιτική, η αστική ασφάλεια και οι υποδομές. Η διαφορά αυτή αντικατοπτρίζει ένα διαφορετικό μοντέλο δημοσιονομικής αποκέντρωσης, όπου η τοπική αυτοδιοίκηση έχει ευρύτερη πρόσβαση σε φορολογικά έσοδα.
Αντίστοιχα, η Λισαβόνα διέθεσε για το 2025 προϋπολογισμό της τάξης περίπου των 1,35 δισ. ευρώ, παρά το μικρότερο πληθυσμιακό της μέγεθος. Οι δαπάνες της πορτογαλικής πρωτεύουσας επικεντρώνονται σε αστικές αναπλάσεις, στεγαστική πολιτική και κοινωνικές παρεμβάσεις, τομείς στους οποίους ο ρόλος του δήμου είναι καθοριστικός και χρηματοδοτικά ισχυρός.
Στο ίδιο πλαίσιο, το Δουβλίνο προέβλεψε για το 2025 λειτουργικό προϋπολογισμό που προσέγγισε τα 1,48 δισ. ευρώ, αυξημένο σε σχέση με το προηγούμενο έτος. Ο δήμος της ιρλανδικής πρωτεύουσας διαχειρίζεται σημαντικούς πόρους για υπηρεσίες καθαριότητας, στέγασης, κοινωνικής φροντίδας και μεταφορών, ενισχύοντας περαιτέρω το χάσμα σε σχέση με την Αθήνα.
Η σύγκριση των στοιχείων του 2025 αναδεικνύει ότι ο δήμος Αθηναίων εξακολούθησε να λειτουργεί με αισθητά μικρότερο δημοσιονομικό χώρο από άλλες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες παρόμοιου μεγέθους. Η διαφορά δεν αφορά μόνο το ύψος των προϋπολογισμών, αλλά και το θεσμικό πλαίσιο: σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, οι δήμοι διαθέτουν σταθερά φορολογικά έσοδα και αυξημένες αρμοδιότητες, ενώ στην Ελλάδα η τοπική αυτοδιοίκηση καλείται να ανταποκριθεί σε διευρυμένες απαιτήσεις με περιορισμένους πόρους. Το γεγονός αυτό αποκτά ιδιαίτερη σημασία σε μια περίοδο όπου οι δήμοι αντιμετωπίζουν πρόσθετες οικονομικές πιέσεις, όπως το τέλος ταφής απορριμμάτων και το αυξημένο λειτουργικό κόστος, θέτοντας εκ νέου στο επίκεντρο τη συζήτηση για τη χρηματοδότηση και τον ρόλο της αυτοδιοίκησης.
(Τα στοιχεία των προϋπολογισμών για το 2026 δεν είναι ακόμα συγκεντρωτικά διαθέσιμα).
Το διαρθρωτικό ζήτημα της τοπικής αυτοδιοίκησης στην Ελλάδα
Συνολικά, η εικόνα που προκύπτει από τη σύγκριση των δημοτικών προϋπολογισμών αναδεικνύει ένα βαθύτερο, διαρθρωτικό ζήτημα για την τοπική αυτοδιοίκηση στην Ελλάδα. Παρά το γεγονός ότι οι ελληνικοί δήμοι καλούνται να διαχειριστούν ολοένα και περισσότερες αρμοδιότητες και να ανταποκριθούν σε αυξημένες κοινωνικές, περιβαλλοντικές και αστικές ανάγκες, εξακολουθούν να λειτουργούν με σαφώς περιορισμένους οικονομικούς πόρους σε σχέση με αντίστοιχους δήμους άλλων ευρωπαϊκών χωρών. Η διαφορά αυτή δεν αποτυπώνεται μόνο στα απόλυτα μεγέθη των προϋπολογισμών, αλλά κυρίως στη δυνατότητα στρατηγικού σχεδιασμού και μακροπρόθεσμων παρεμβάσεων.
Σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, οι δήμοι διαθέτουν σταθερές πηγές εσόδων και ουσιαστικό βαθμό δημοσιονομικής αυτονομίας, γεγονός που τους επιτρέπει να σχεδιάζουν πολιτικές με ορίζοντα πέραν της ετήσιας χρήσης. Αντίθετα, στην Ελλάδα, οι δήμοι παραμένουν σε μεγάλο βαθμό εξαρτημένοι από κρατικές μεταβιβάσεις και από αποφάσεις που λαμβάνονται σε κεντρικό επίπεδο, γεγονός που περιορίζει την ευελιξία τους και ενισχύει την αβεβαιότητα από προϋπολογισμό σε προϋπολογισμό.
Η σύγκριση αυτή φωτίζει το πολιτικό διακύβευμα πίσω από τους αριθμούς: χωρίς ουσιαστική ενίσχυση της οικονομικής και θεσμικής αυτονομίας των δήμων, η τοπική αυτοδιοίκηση δυσκολεύεται να λειτουργήσει ως πραγματικός μοχλός ανάπτυξης και κοινωνικής συνοχής. Η εμπειρία άλλων ευρωπαϊκών πόλεων δείχνει ότι η αποκέντρωση πόρων και αρμοδιοτήτων δεν αποτελεί τεχνική λεπτομέρεια, αλλά κεντρική πολιτική επιλογή. Χωρίς αυτή τη μετατόπιση, οι ελληνικοί δήμοι θα συνεχίσουν να κινούνται μέσα σε ένα στενό δημοσιονομικό πλαίσιο, περιορίζοντας τον ρόλο τους στη διαχείριση της καθημερινότητας και όχι στον ενεργό σχεδιασμό του μέλλοντος των πόλεων.