Η σπουδαία Αμερικανίδα ποιήτρια Robin Coste Lewis μιλά στο Euronews για τη σημασία και τον παγκόσμιο αντίκτυπο της ποίησης του Κωνσταντίνου Καβάφη, με αφορμή το πολυθεματικό φεστιβάλ που διοργανώθηκε στη Νέα Υόρκη, από το Ίδρυμα Ωνάση.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΑΠΟΣΤΟΛΗ ΣΤΗ ΝΕΑ ΥΟΡΚΗ: ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ
Το φεστιβάλ για τον Κωνσταντίνο Καβάφη στη Νέα Υόρκη φιλοξένησε διαφορετικές εκδηλώσεις σε ανεξάρτητους χώρους της πόλης. Μια από αυτές ήταν η παράσταση «Archive of Desire» (Το Αρχείο της Επιθυμίας) της ποιήτριας Robin Coste Lewis, η οποία παρουσιάστηκε στο National Sawdust και «δάνεισε» το όνομά της σε όλη τη διοργάνωση. Η περφόρμανς συνδύαζε την ποίηση με τη μουσική και τις προβολές. Πρόκειται ουσιαστικά για ένα ονειρικό μουσικό έργο που γεννήθηκε μέσα από τον συνδυασμό των στίχων του Καβάφη και της Lewis.
Η σπουδαία Αμερικανίδα ποιήτρια η οποία έχει τιμηθεί με το Εθνικό Βραβείο Ποίησης το 2015, ήρθε στην Αθήνα και μελέτησε το αρχείο Καβάφη. Άντλησε έμπνευση για να δημιουργήσει το δικό της πολυμεσικό «ποίημα», από τους στίχους του Αλεξανδρινού δημιουργού, από τον αισθησιασμό και τη δύναμή τους. Διάβασε πρώτη φορά ποίηματά του, όταν ήταν έφηβη και δηλώνει παντοτινά δεμένη με το έργο του.
Μιλήσαμε μαζί της για τον Καβάφη, την επίκαιρότητα της ποίησής του, τη σημασία του για την αμερικανική ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα
-Πότε ήρθατε σε επαφή με την ποίησή του;
Ο Καβάφης ήταν πάντα μέρος της σκέψης μου. Θα έλεγα ότι ήταν εκεί όταν ήμουν 12-13 ετών. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, o Καβάφης είναι διάσημος για πολλούς λόγους, δικαίως. Για μένα δύο πράγματα ήταν τα πιο σημαντικά, που με οδήγησαν να διαβάζω τον Καβάφη σε όλη μου τη ζωή. Το πρώτο είναι ότι είναι τόσο εξαίσιος και υπέροχος με τις επιλογές των λέξεων που κάνει και τον τρόπο που κατασκευάζει τα ποιήματα του. Όλα είναι προμελετημένα. Είμαι ποιήτρια, και αν θέλεις πραγματικά να μάθεις πώς να γράφεις πολύ καλά, ο Καβάφης είναι ο άνθρωπος που, ακόμη και στην αγγλική γλώσσα, στον οποίο ανατρέχουν πολλοί Αμερικανοί ποιητές. Είναι αυθεντία και παίρνει τον χρόνο του. Αυτή είναι μια πολύ δύσκολη δεξιότητα να την μάθεις, αν και ο ίδιος το κάνει να φαίνεται πολύ απλό. Το δεύτερο στοιχείο είναι το θάρρος του.
-Θαρραλέος σε σχέση με τι;
Πολλοί νομίζουν ότι ο Καβάφης ήταν θαρραλέος μόνο όσον αφορά στη σεξουαλικότητά του. Ήταν ανοιχτά ομοφυλόφιλος τον 19ο αιώνα και στη μετάβαση στον 20ο αιώνα. Αυτό είναι πολύ σημαντικό, αν σκεφτείς ότι είναι επικίνδυνο να είσαι ανοικτά ομοφυλόφιλος ακόμη και σήμερα, δηλαδή 125 χρόνια μετά. Δεν αναφέρομαι όμως μόνο σε αυτό. Αυτό είναι εξαιρετικά σημαντικό. Είναι θαρραλέος σε σχέση με τα θέματα που πραγματεύεται, για το πώς τα διαχειρίζεται. Εύκολα θα μπορούσε να μην δουλεύει τόσο και θα εξακολουθούσε να είναι κορυφαίος ποιητής. Θα μπορούσε να έχει γράψει για διάφορα πράγματα τόσο απλά και να είναι διάσημος, γιατί είναι τόσο ευφυής. Αλλά δείτε τον τρόπο που ασχολήθηκε για παράδειγμα με την αρχαία Ελλάδα, τους θεούς, τους μύθους, ακόμη και με το ελληνικό έθνος. Ήταν ταυτόχρονα επικριτικός και γοητευμένος από τον ελληνικό πολιτισμό. Έδειξε με έναν τρόπο και σε μένα να κάνω το ίδιο με τη δική μου ιστορία και μυθολογία, να μην τις αντιμετωπίζω ανάλαφρα, και να μην σκύβω το κεφάλι.
-Πιστεύετε ότι η ποίησή του είναι επίκαιρη σε σχέση με όσα βιώνουμε σήμερα; Ή είναι μια ποίηση του παρελθόντος που δεν έχει καμιά σχέση με το σύγχρονο κόσμο;
Απαντήσατε με έναν τρόπο την ερώτησή σας. Δεν θα γνωρίζαμε λοιπόν το όνομα του Καβάφη, αν η ποίησή του δεν ήταν επίκαιρη σήμερα. Υπάρχουν πολλοί ποιητές. Οι περισσότεροι που έχουν γράψει κάτι, έχουν απαγγείλει, ή έχουν χαράξει κάτι δεν τους γνωρίζουμε, γιατί δεν ήταν πραγματικά επίκαιροι. Δεν ήταν διαχρονικοί. Το έργο τους δεν συγκίνησε την ανθρωπότητα σε αυτό το αιώνιο μέρος που πρέπει να συγκινήσεις ένα άλλο ανθρώπινο πλάσμα. Αν προσδοκάς να αντέξει το έργο σου στο χρόνο, δεν έχεις περιθώριο για σαχλαμάρες. Ο Καβάφης δεν έχανε το χρόνο του. Νομίζω ότι ο Καβάφης ήξερε πολύ καλά ότι θα έμενε στην αιωνιότητα. Και θεωρώ ότι αυτός ήταν εν μέρει ο λόγος που ήταν τόσο προσεκτικός. Κοιτάξτε πώς έλεγχε το έργο του, την κυκλοφορία του στον κόσμο. Δεν πιστεύω ότι έχει να κάνει μόνο με αυτό που πολλοί λένε ότι ο Καβάφης ανησυχούσε, με το δίκιο του βέβαια, ότι ήταν ένας ανοιχτά ομοφυλόφιλος ποιητής σε έναν κόσμο, όπου πολλοί φίλοι του δολοφονήθηκαν, φυλακίστηκαν λόγω των αναχρονιστικών νόμων της εποχής. Ασφαλώς και ήταν προσεκτικός, λόγω αυτής της κατάστασης. Πιστεύω όμως επίσης ότι ήταν προσεκτικός, γιατί ήταν βαθιά τελειομανής με την ωραία έννοια της λέξης. Δεν υπάρχει ούτε μια λέξη για την οποία να μην είναι επιμελής ή σίγουρος. Το βλέπεις στο αρχείο του πως διαρκώς αναθεωρούσε τα ποιήματά του, καθώς δεν ήταν σίγουρος για την τελική μορφή τους. Και είναι τα πιο τέλεια ποιήματα στον κόσμο. Πιθανώς σκεφτόταν, όπως κάνουν οι μεγάλοι ποιητές, τα σημεία στίξης. Είναι σωστά; Φυσικά γνωρίζουμε τον Καβάφη από το γεγονός ότι η ποίησή του μας συγκλονίζει. Μας συγκλονίζει με την τέχνη και την ομορφιά της.
-Για ποιο λόγο ο Καβάφης είναι σημαντικός για την LGBT κοινότητα στις Ηνωμένες Πολιτείες;
Ένας από τους πολλούς λόγους που ο Καβάφης είναι αγαπητός στις Ηνωμένες Πολιτείες, πέρα από τα πράγματα που ήδη συζητήσαμε, είναι επειδή είναι αυθεντία στην τέχνη του και έχει απίστευτα μεγάλη γνώση της ιστορίας, ιστορίας χιλιετιών. Η ολοκληρωτική λατρεία του για την ποιμενική φύση και τα χρώματα. Εννοώ οι αισθήσεις του είναι τόσο ζωντανές. Αλλά πάνω από όλα, στις ΗΠΑ δεν πιστεύω ότι θα βρείτε έναν άνθρωπο που να είναι ομοφυλόφιλος με οποιοδήποτε τρόπο, που να μην τον σέβεται για την τολμηρή ομορφιά του, τον απενοχοποιημένο τρόπο που μίλησε και εξύμνησε τον ομοφυλοφιλικό έρωτα. Όταν είπα για πρώτη φορά στον κόσμο ότι θα συμμετάσχω σε αυτό το φεστιβάλ, που είναι μία από τις μεγαλύτερες τιμές που μου έχουν κάνει στη ζωή μου, άρχισα να δέχομαι γράμματα από άτομα που μου ήταν εντελώς άγνωστα. Πήρα ένα γράμμα ακόμη και χθες το βράδυ: «Θεέ μου. Σκόπευα να αυτοκτονήσω. Διάβασα ένα ποίημα του Καβάφη. Θα αυτοκτονούσα γιατί είμαι ένα ομοφυλόφιλο αγόρι. Κάποιος μου έδωσε ένα ποίημα του Καβάφη και άλλαξα γνώμη χάρη σε αυτό». Πήρα αμέτρητα γράμματα και πολλά τηλεφωνήματα.
- Γιατί αισθάνεστε οικειότητα με την ποίησή του;
Διάβασα Καβάφη , όταν ήμουν στο σχολείο, το 1979. Το στοιχείο που μου κίνησε το ενδιαφέρον για το οποίο δεν έχουμε μιλήσει πολύ, είναι ότι πολλοί μαύροι ομοφυλόφιλοι στις ΗΠΑ αισθάνονται πολύ κοντά στην κληρονομιά του Καβάφη. Τον διεκδικούν. Τον διεκδικούμε σαν να είναι δικός μας ποιητής. Γιατί για μας, ο Καβάφης είναι ένας ομοφυλόφιλος μαύρος ποιητής που μας καταλαβαίνει. Γνωρίζει τι έχουμε περάσει. Εγώ γεννήθηκα το 1964 στο Κόμπτον της Καλιφόρνια. Έτσι καταλαβαίνεις ότι έχεις να κάνεις με έναν κορυφαίο ποιητή. Αυτός γεννήθηκε στη Βόρεια Αφρική, στο δεύτερο ήμισυ του 19ου αιώνα. Δεν πιστεύω λοιπόν ότι είναι υπερβολή να πω ότι ο Καβάφης έσωσε πολλές ζωές. Νομίζω ότι προκάλεσε πιθανώς και μεγάλη απόλαυση.
-Ονομάσατε την παράστασή σας Archive of Desire. Από εκεί προέκυψε και ο τίτλος όλου του φεστιβάλ. Γιατί την ονομάσατε έτσι;
Διότι όταν ταξιδέψαμε στην Αθήνα μετά από πρόσκληση του Ιδρύματος Ωνάση και του Onassis USA, λάβαμε την πιο γενναιόδωρη προσφορά από το προσωπικό του Ιδρύματος. Καθίσαμε κυριολεκτικά με τον Καβάφη, με ένα μικρό μέρος του έργου του. Καταρχάς, το Αρχείο Καβάφη είναι τόσο τεράστιο που μπορείς να μελετήσεις κάτι μικρό κάθε φορά. Το Ίδρυμα Ωνάση έχει κάνει εξαιρετική δουλειά. Αισθάνομαι ακόμη δέος για αυτό. Το πώς το συντήρησαν, το προστάτεψαν, το ψηφιοποίησαν για τις μελλοντικές γενιές. Είναι πραγματικά απίστευτο. Βρεθήκαμε σε αυτό το μεγάλο τραπέζι με τα εφήμερα του Καβάφη, γράμματα και άλλα. Πολλά από αυτά που ανακάλυψα στο αρχείο παρουσιάζονται στο ποίημα που έγραψα γι’ αυτόν. Το διαβατήριο της μητέρας του για παράδειγμα. Μικρά σκίτσα που έκανε πάνω σε χαρτί. Το γράμμα του συζύγου της Βιρτζίνια Γουλφ. Ας μην τον υποτιμώ. Το γράμμα του Λέοναρντ Γουλφ που ζητούσε από τον Καβάφη να δώσει την άδεια στους Γουλφ να εκδώσουν ποιήματά του. Αυτό όμως που μου έκανε τη μεγαλύτερη εντύπωση, πέρα από την απίστευτα πλούσια «υλική» ιστορία και το αρχείο ήταν ότι μέσα από το χαρτί, ανέβλυζε η πιο όμορφη επιθυμία. Ήταν τόσο θαλερή, γεμάτη χυμούς. Τόσο πλούσια. Κάθε στίχος. Ακόμη και ο γραφικός του χαρακτήρας. Το πώς ξαναγράφει ένα ποίημα ώστε να είναι γραμμένο καθαρά και με τάξη. Η φόρμα των ποιημάτων, οι στροφές, τα πάντα. Είναι στον δικό του ναό. Χορεύει και το αισθάνεσαι.
-Πώς επηρέασε το δικό σας ποίημα που μας παρουσιάσατε στην performance;
Όταν άρχισα να γράφω αυτό ήταν το μόνο που ήθελα. Ήταν το μόνο που μπορούσα. Δεν είχα επιλογή. Αισθανόμουν σαν ο Καβάφης να μου έλεγε: «Με βλέπεις; Μην προσποιείσαι ότι δεν το βλέπεις. Είναι πανεύκολο». Μία από τις εκδοχές του ποιήματός μου ήταν πολύ σκοτεινή. Είναι πολύ εύκολο γιατί ο Καβάφης γράφει πολύ για τον πόλεμο, για τους νεκρούς θεούς και όλα αυτά τα θέματα, οπότε είναι πολύ εύκολο να μελαγχολήσεις. Το έκανα. Μετά το συμπόσιο, γύρισα σπίτι και άλλαξα το κείμενό μου άλλη μια φορά, γιατί με εξέπληξε και πάλι. Μοιάζει σαν να είσαι σε έναν ναό μαζί του και να χορεύετε. Ο Θεός εκεί είναι η επιθυμία. Με κάποιο τρόπο, το έργο του διατήρησε αυτή την αίσθηση για πάντα. Εξυψώνει τους τρόπους με τους οποίους αγαπάμε ο ένας τον άλλο, θέλουμε να αγγίξουμε ο ένας τον άλλο, να μην υπάρχει πλέον ενοχή. Να την σταματήσουμε. Και να ακολουθήσουμε έναν άλλο δρόμο. Δεν υπάρχει περίπτωση να δεις ακόμη και μια σελίδα από το αρχείο του Καβάφη και να μην σε οπλίσει με γενναιότητα.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΗ Robin Coste Lewis συμμετείχε και στο συμπόσιο που διεξήχθη στο Πανεπιστήμιο Columbia, με τίτλο «Μέρες του 2023». Η εκδήλωση φιλοξενήθηκε από το τμήμα Ελληνικών Σπουδών και ήταν υπό την προεδρία του καθηγητή στο Columbia Στάθη Γουργουρή και της καθηγήτριας στο Princeton Karen Emmerich, μέλη της Επιστημονικής Επιτροπής του Αρχείου Καβάφη. Συμμετείχαν μεταφραστές, καθώς και ποιητές και ποιήτριες από την Ελλάδα, την Αίγυπτο και τις Ηνωμένες Πολιτείες:
«Είχαμε πει εξαρχής ότι το Πανεπιστήμιο του Columbia θα είναι ένας από τους φορείς που θα συμμετέχουν στο πλαίσιο του φεστιβάλ για τον Καβάφη, καθώς είναι σημαντικό μέρος της ζωής της Νέας Υόρκης, τόσο της καλλιτεχνικής, όσο και της διανόησης. Δεν ήθελα όμως να κάνω κάτι ακαδημαϊκό. Δεν ήθελα δηλαδή να καλέσω ειδικούς στον Καβάφη, Καβαφιστές κτλ, γιατί αυτό έχει γίνει πάρα πολλές φορές. Ήθελα να έρθουν εδώ κυρίως ποιητές και μεταφραστές προφανώς από την Ελλάδα, την Αίγυπτο, που είναι πολύ σημαντικό και κάποιοι από τη Νέα Υόρκη. Όλοι όσοι έχουμε καλέσει είναι εξέχουσες φυσιογνωμίες στο χώρο τους, ως καλλιτέχνες, αλλά είναι επίσης άνθρωποι που έχουν έναν αναστοχαστικό λόγο. Μπορούν να μιλήσουν δηλαδή και για αυτό που κάνουν, να σκεφτούν πάνω σε αυτό που κάνουν και να σκεφτούν συγκεκριμένα για τον Καβάφη. Αλλά κι έξω από τα στενά πλαίσια του Καβάφη ή μάλλον το πώς ο Καβάφης συνδέεται με άλλους πολιτισμούς και με άλλες εποχές, όπως τη σημερινή εποχή. Ή τι σημασία έχει η μετάφραση σαν τέχνη. Αυτό ήταν ένα σημαντικό κομμάτι ή ποια είναι η πολιτική και ερωτική σημασία του Καβάφη» επισημαίνει ο Στάθης Γουργουρής, καθηγητής Συγκριτικής Λογοτεχνίας και Κοινωνικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Columbia.
Το φεστιβάλ «Archive of Desire» για τον ποιητή Κωνσταντίνο Καβάφη, πραγματοποιήθηκε στη Νέα Υόρκη από το Ίδρυμα Ωνάση, με αφορμή την επέτειο των 160 ετών από τη γέννηση του Αλεξανδρινού ποιητή.