Στο πλαίσιο του φεστιβάλ για τον Καβάφη στη Νέα Υόρκη, παρουσιάστηκαν στο ONX Studio, δύο νέα έργα που χρησιμοποιούν ως αφετηρία τους στίχους του Αλεξανδρινού ποιητή.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΑΠΟΣΤΟΛΗ ΣΤΗ ΝΕΑ ΥΟΡΚΗ: ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ
Στο Olympic Tower, τον ουρανοξύστη που κατασκεύασε πριν από 50 περίπου χρόνια ο Αριστοτέλης Ωνάσης στην καρδιά του Μανχάταν, φιλοξενείται σήμερα το ONX Studio του Ιδρύματος Ωνάση. Συστάθηκε μέσα από τη σύμπραξη του Ιδρύματος Ωνάση και του NEW INC, που είναι η καλλιτεχνική θερμοκοιτίδα του New Museum της Νέας Υόρκης. Ξεκίνησε τη λειτουργία του το φθινόπωρο του 2020. Είναι ένας επιταχυντής καριέρας που δίνει την ευκαιρία σε καλλιτέχνες που ασχολούνται με την εικονική και την επαυξημένη πραγματικότητα και την τεχνητή νοημοσύνη να αναπτύξουν τις ιδέες τους, να τις κάνουν έργα. 40 καλλιτέχνες από όλο τον κόσμο φιλοξενούνται σήμερα σ’ αυτόν τον accelerator.
Στο πλαίσιο του φεστιβάλ για τον Καβάφη «Archive of Desire», φιλοξενήθηκε στο χώρο η έκθεση «Πέρα από τα Τείχη» (Through the Walls). Παρουσιάζονται δύο αναθέσεις, δύο νέα έργα που συνδέουν την τεχνολογία με την καβαφική ποίηση. Εμπνευσμένα από την ποίηση του Καβάφη, το «Walls» του Ali Santana και το «Ekphrasis» των Matthew Niederhauser και Marc Da Costa χρησιμοποιούν τους στίχους του Αλεξανδρινού ποιητή για να εξερευνήσουν όλους τους τρόπους με τους οποίους η ποίηση μπορεί να διαμορφώσει το πως νιώθουμε και τον τρόπο που χρησιμοποιούμε την φαντασία μας.
«Ekphrasis» - Matthew Niederhauser & Marc Da Costa
Ο Matthew Niederhauser και ο Marc Da Costa δημιούργησαν το έργο «Ekphrasis», ένα βίντεο μηχανικής μάθησης. Χρησιμοποιούν την ποίηση του Καβάφη, ως ένα φίλτρο και μια «εντολή» διερεύνησης της οπτικότητας των σημερινών εργαλείων μηχανικής μάθησης. Η συγκεκριμένη τεχνολογία τεχνητής νοημοσύνης αντλεί οπτικό υλικό από το διαδίκτυο με τη βοήθεια αλγορίθμων, με βάση τους στίχους διαφόρων ποιημάτων. Έτσι, μετά από επεξεργασία, δημιουργήθηκε το συγκεκριμένο βίντεο, όπου τα ποιήματα οπτικοποιούνται μέσα από εικόνες που ανταποκρίνονται στις λέξεις και τους στίχους τους.
O Marc Da Costa αναφέρει: «Η ποίηση του Καβάφη και το αρχείο του αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης σε δύο επίπεδα. Το ένα έχει να κάνει με τη σχέση του Καβάφη με το χρόνο και την ιστορία και τον τρόπο που μας βοηθά να κατανοήσουμε τα σύγχρονα εργαλεία και την τεχνολογία σε ένα ευρύτερο πλαίσιο. Επίσης όμως, όσον αφορά στην οπτική αποτύπωση αυτής της τέχνης, τα ίδια τα μοντέλα μηχανικής μάθησης βασίζονται και αυτά στην έννοια του αρχείου και στη συγκέντρωση όλων των εικόνων από το διαδίκτυο. Τις παίρνουν και τις αναλύουν στατιστικά για να δημιουργηθούν αυτά τα μοντέλα και οι εικόνες. Μας ενδιέφερε πολύ να συνδυάσουμε αυτά τα δύο αρχεία (του Καβάφη και των εικόνων)».
Ο Matthew Niederhauser συμπληρώνει: «Το αρχείο ήταν ένα καλό εφαλτήριο, ένα εξαιρετικό σημείο αναφοράς για τα οπτικά στοιχεία που προέκυψαν από αυτό. Το γεγονός επίσης ότι μπορέσαμε να δούμε τα αυθεντικά ποιήματα, είχε μεγάλη επίδραση στη δουλειά μας. Μας έδωσε μια καλύτερη αίσθηση του ποιος ήταν ο Καβάφης και ποια ήταν η σχέση του ειδικά με την Αλεξάνδρεια. Αυτή ήταν για μας η βασική πηγή έμπνευσης, σε σχέση με το πώς ξεκινήσαμε να φτιάχνουμε την οπτική εικόνα του “Ekphrasis”.
Χρησιμοποιούμε ουσιαστικά την ποίησή του, για να μελετήσουμε τα όρια των μοντέλων μηχανικής μάθησης και πού αυτά υπολείπονται σε σχέση με τις πιο δημιουργικές πλευρές της ανθρώπινης γλώσσας ή πού υπολείπονται σε σχέση με αυτό που θεωρούμε δημιουργική σπίθα. Επηρέασε λοιπόν σίγουρα τον τρόπο που εργάστηκα με τα δικά μου εργαλεία για να δημιουργήσω την οπτική αναπαράσταση που βλέπετε πίσω μας. Αυτό είχε καθοριστική σημασία, όταν αρχίσαμε να δουλεύουμε».
Αυτό που ενδιέφερε τους δύο καλλιτέχνες είναι πώς η ποίηση του Καβάφη μπορεί να προσφέρει μια ματιά στο πώς τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης επιχειρούν να αναλύσουν και να ερμηνεύσουν τα πιο ποιητικά άκρα της γλώσσας. Άκρα που μπορούν να εμπνεύσουν και, συγχρόνως, να προκαλέσουν σύγχυση. Τα αποτελέσματα της έρευνάς τους καταγράφηκαν σε μια έντυπη επιτομή, η οποία λειτουργεί επίσης ως κώδικας για μια εγκατάσταση που θα εναλλάσσει απαντήσεις μηχανικής μάθησης στο καβαφικό έργο, ανάμεσά τους αναγνώσεις και οπτικές αποδόσεις επιλεγμένων ποιημάτων του από τεχνητή νοημοσύνη:
_«Είναι κάτι που παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον. Όταν διαβάζουμε ποιήματα, έχουμε ταυτόχρονα μια αισθησιακή και μια οπτική εμπειρία. Έρχονται στο μυαλό μας θραύσματα εικόνων και εμπειριών. Βρήκα εξαιρετικά ενδιαφέρον να παίρνουμε λοιπόν στίχους και στροφές ποιημάτων και να τα βάζουμε σε αυτά τα μοντέλα μηχανικής μάθησης που παράγουν εικόνες. Αυτό που έχει ενδιαφέρον είναι ότι δεν αντιστοιχεί μια εικόνα σε κάθε στίχο, ότι δηλαδή βάζεις στη μηχανή τον στίχο και αυτή δημιουργεί ξαφνικά την τέλεια εικόνα. Αυτό που αρχίζεις να αντιλαμβάνεσαι, είναι τι είδους εικόνες προκύπτουν γενικά από τις συγκεκριμένες λέξεις, οι οποίες βασίζονται στα στατιστικά πρότυπα του ίντερνετ. _
_Αυτό που ανακαλύψαμε χρησιμοποιώντας την ποίηση για να δημιουργήσουμε εικόνες, είναι ότι μερικές φορές, εκπλαγήκαμε από τις εικόνες που προέκυψαν από τη μηχανή, γιατί αντανακλούν μια κοινή αίσθηση και λογική που υπάρχει στο διαδίκτυο και παντού. Για μας λοιπόν, αυτό είχε πολύ να κάνει _με ένα διάλογο. Να προσπαθούμε να κατανοήσουμε πώς αυτά τα μοντέλα μηχανικής μάθησης βλέπουν τον κόσμο, ποια είναι η δική μας προσωπική εμπειρία από την ποίηση και πώς μπορούμε να συνδυάσουμε αυτά για να δημιουργήσουμε κάτι ενδιαφέρον» υπογραμμίζει ο Marc Da Costa.
Η τεχνητή νοημοσύνη αναμένεται να φέρει τεράστιες αλλαγές στο χώρο της τέχνης τα επόμενα χρόνια:
«Νομίζω ότι βλέπουμε ήδη τον αντίκτυπο των τεχνολογιών τεχνητής νοημοσύνης. Όταν προτείναμε για πρώτη φορά αυτή την ιδέα τον Ιούλιο του 2022, δεν μπορούσαμε να φανταστούμε πόσα πολλά πράγματα θα προέκυπταν από αυτή. Πάνω από όλα όμως, αυτό που βλέπω τώρα είναι ότι πρόκειται για ένα δημιουργικό εργαλείο που μπορεί να βοηθήσει τους καλλιτέχνες να αναπτύξουν ένα διάλογο με το πνεύμα της εποχής μας, όπως εμφανίζεται σήμερα ενώπιόν μας. Η αξιοποίηση του έργου του Καβάφη__ήταν ένας διασκεδαστικός και ενδιαφέρων τρόπος για μας να εμπλακούμε σε αυτή τη διαδικασία εποικοδομητικά και ενέπνευσε επίσης μια σειρά νέων πρότζεκτ, που προέκυψαν από το συγκεκριμένο έργο» υποστηρίζει ο Matthew Niederhauser.
«Walls» - Ali Santana
Ο Ali Santana δεν είχε ακούσει ποτέ στη ζωή του για τον Κωνσταντίνο Καβάφη. Μετά από έρευνα που έκανε γοητεύθηκε από τα «Τείχη», το διάσημο ποίημα. Με αυτή την αφετηρία, δημιούργησε λοιπόν μια οπτικοακουστική εγκατάσταση που αναπλάθει το ομώνυμο ποίημα ως μια εμβυθιστική, πειραματική χιπ χοπ εμπειρία, που έχει να κάνει άμεσα με τα όσα ο ίδιος ζει σήμερα στο Μπρούκλιν. Οι συμμετέχοντες καλούνται να συνεργαστούν για να «λύσουν» ένα διαδραστικό ρυθμικό ποίημα. Ενεργοποιώντας μια ακολουθία από beats, ρυθμούς και στροφές που συνδυάζουν βασικά στοιχεία του πρωτότυπου καβαφικού ποιήματος, η εγκατάσταση μεταμορφώνεται σε ένα διαφορετικό παιχνίδι γνωριμίας με τον Αλεξανδρινό ποιητή:
«Όταν έκανα έρευνα στο έργο του Καβάφη, τα «Τείχη» ήταν ένα από τα πρώτα ποιήματα, που ανακάλυψα. Διαβάζοντάς το, μπόρεσα να μπω στη θέση του Καβάφη, όταν ανέλυσα τις λέξεις του ποιήματος. Με έκανε να σκεφτώ τη δική μου κατάσταση και την άποψή μου για το τι σημαίνει ελευθερία, καθώς επίσης και ποιες είναι οι καταστάσεις και τα εμπόδια που μπορούν να μην μου επιτρέψουν να αγγίξω το μέγιστο των δυνατοτήτων μου. Το ποίημα με έκανε να σκεφτώ όλα αυτά τα πράγματα.
Μετά μου ήρθαν στο μυαλό διαφορετικές οπτικές αναφορές και άρχισα να σκέφτομαι, πώς μπορεί να μοιάζουν αυτά τα τείχη σήμερα. Το πρώτο πράγμα που έκανα ήταν να βρω φωτογραφίες από πέτρες και τούβλα και τοίχους που έχουν διαβρωθεί. Σκέφτηκα τι άλλο πράγμα μου θυμίζει τείχη. Άρχισα λοιπόν τις συνδέσεις και σκέφτηκα το αγκαθωτό σύρμα. Μου έρχονταν και άλλες ιδέες» αναφέρει ο Ali Santana και συμπληρώνει:
«Συνέδεσα λοιπόν τους στίχους με τη δική μου κατάσταση. Είμαι από το Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης. Υπάρχει κατασκευαστικός οργασμός αυτή την στιγμή στην περιοχή. Υπάρχουν πολλά μεγάλα κτίρια που ανεγείρονται και εμποδίζουν τον ήλιο. Μοιάζουν σαν να είναι τα “Τείχη” της δικής μου ζωής. Συνδέοντας άμεσα το ποίημα με την αστική μεταμόρφωση της περιοχής μου, τις αλλαγές που συμβαίνουν και το αίσθημα αποκλεισμού που αισθάνεσαι από όλη την ανάπτυξη που συμβαίνει, με έκανε να έρθω κοντά με το συγκεκριμένο ποίημα. Κάνοντας αυτό το πρότζεκτ, συνειδητοποίησα τη διαχρονικότητά του. Αυτό το ποίημα, ενώ γράφτηκε τη δεκαετία του 1900, αφορά κι εμένα σήμερα. Συνειδητοποίησα ότι και άλλοι άνθρωποι μπορούν να χρησιμοποιήσουν αυτούς τους στίχους για να περιγράψουν ή να συλλογιστούν τη δική τους κατάσταση, τους δικούς τους περιορισμούς».
Τι είχε στο μυαλό του όταν ξεκινούσε το συγκεκριμένο πρότζεκτ; Ποιος ήταν ο στόχος του και ποιος ο ρόλος του κοινού σε αυτή την οπτικοακουστική εγκατάσταση;
_«Ο στόχος μου ήταν να κάνω ένα διαδραστικό έργο. Είμαι ένας performer που ασχολείται με τα οπτικοακουστικά έργα. Έδινα performance για το κοινό, αλλά πάντα αισθανόμουν ότι ήθελα μεγαλύτερη διάδραση. Ήθελα το κοινό να συμμετέχει. Γι’ αυτό το έργο λοιπόν, ήθελα οι παίκτες ή οι συμμετέχοντες να μπορούν να αλλάξουν το περιβάλλον, να αλλάξουν τις προβολές, να αλλάξουν τα φώτα και να βιώσουν αυτή τη διαφορετική εμπειρία. Καταλήξαμε λοιπόν να δημιουργήσουμε ένα παιχνίδι, όπου οι παίκτες θα πρέπει να συνεργαστούν για να υπερβούν αυτά τα τείχη, να ξεπεράσουν τους περιορισμούς, να βρουν και να βιώσουν την ελευθερία. Χρησιμοποιούμε πολλές διαφορετικές αναφορές κυρίως από την ποπ κουλτούρα της δεκαετίας του ’70 και του ’80 αλλά και από παλιά παιχνίδια μνήμης, όπως το Simon. Είναι ένα έργο που προέκυψε από συλλογική δημιουργία. Εργαστήκαμε με την ομάδα για να βρούμε την καλύτερη μέθοδο, ώστε να πάρουμε αυτό το ποίημα _και να το κάνουμε μια οπτικοακουστική εγκατάσταση εκτεταμένης πραγματικότητας (XR)» εξηγεί ο καλλιτέχνης.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΝέα έργα από το ΟNX Studio της Νέας Υόρκηςθα παρουσιαστούν τον Ιούνιο στην έκθεση Plásmata ΙΙ, που διοργανώνει το Ίδρυμα Ωνάση στα Ιωάννινα.
