Η αναδρομική έκθεση του Μιχάλη Μανουσάκη φιλοξενείται στην ΑΣΚΤ μέχρι τις 15 Φεβρουαρίου
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ
Μια πληθωρική αναδρομική έκθεση του σπουδαίου δημιουργού Μιχάλη Μανουσάκη φιλοξενείται αυτή την περίοδο στην αίθουσα «Νίκος Κεσσανλής» της ΑΣΚΤ.
Η έκθεση, σε επιμέλεια του καθηγητή Παναγιώτη Πάγκαλου, συγκεντρώνει περίπου 220 δημιουργίες που αποτυπώνουν τις προσωπικές αγωνίες, συγκινήσεις και αναζητήσεις του καλλιτέχνη, από το 1969-2024. Περιλαμβάνει ζωγραφικά έργα, γλυπτά, εγκαταστάσεις, βίντεο, παιδικά παιχνίδια -διαθέτει μια τεράστια συλλογή - και έργα φίλων, που αναπτύσσονται σε επτά εννοιολογικές ενότητες. Ο καλλιτέχνης αποτυπώνει τις σκέψεις του μέσα από ένα ταξίδι αφηγήσεων, χρωμάτων, ρυθμών και εικόνων που αντηχούν τον βαθύτερο ψυχισμό του, τις βασικές ιδέες και τα γεγονότα, που σφράγισαν τη ζωή του.
Η έκθεση σηματοδοτεί έναν ακόμη σταθμό στην πολυετή του πορεία, καθώς ο Μιχάλης Μανουσάκης αποχαιρετά την ΑΣΚΤ, όπου υπηρέτησε ως μόνιμος καθηγητής από το 1987 έως το 2020. Είναι συγκινητικό να βλέπεις έναν ακάματο δάσκαλο να επιστρέφει στους χώρους, όπου εργάστηκε ως πνευματικός καθοδηγητής, για να αποκαλύψει τις μύχιες σκέψεις και τις ιδέες του, μέσω της εικαστικής πράξης.
Μέσα από την έκθεση, υποκλίνεται στις αγάπες και στα πάθη του, θεωρώντας ότι τίποτα δεν του ανήκει απ’ όλα αυτά και ότι όλα είναι αφορμές για μία ακόμα ευκαιρία σιωπηλής συνάντησης απόψεων για τον χρόνο που πέρασε, για αυτό που ζούμε τώρα και για αυτά που έχουμε ακόμα να κάνουμε, τα οποία είναι πάρα πολλά.
Συναντήσαμε τον επιμελητή της έκθεσης Δρ. Παναγιώτη Πάγκαλο, καθηγητή εφαρμοσμένων τεχνών και πολιτισμού στο ΠΑΔΑ και μιλήσαμε μαζί του για το έργο, την πορεία, το καλλιτεχνικό στίγμα και την προσωπικότητα του δημιουργού:
«Ο Μιχάλης Μανουσάκης είναι μια ιδιαίτερη περίπτωση στο χώρο της τέχνης. Είναι ένας δημιουργός όχι μόνο ζωγράφος, διότι κινείται σε πολλές κατευθύνσεις μέσα στην εικαστική οδό, δίνοντας έναν ψυχαναλυτικό τρόπο αντιμετώπισης της ίδιας της τέχνης, με την έννοια του ότι η τέχνη μπορεί να αποτελέσει και ένα είδος θεραπείας σε πολλαπλά τραύματα της ανθρώπινης προσωπικότητας. Η ζωή του ήταν γεμάτη από τέτοια τραύματα. Χάνει τη μητέρα του σε ηλικία 7 ετών και καλείται να αντιμετωπίσει τη ζωή, με δεκανίκια πια τον πατέρα του κρεοπώλη και τον μεγαλύτερο αδερφό του, που αναλαμβάνει να βοηθήσει στην επιβίωση της οικογένειας και αναλαμβάνει το κομμωτήριο της μητέρας του, η οποία έφυγε από τη ζωή.
Εξού και όλα τα μαλλιά που εμφανίζονται στα έργα του, άλλοτε κομμένα, άλλοτε ως μανδύες προστασίας, οι οποίοι δεν υπάρχουν πια, καθώς ο Μιχάλης μένει ακάλυπτος χωρίς αυτή την αγκαλιά να τον συνοδεύει στη ζωή. Γι’ αυτό πολλά πρόσωπα θα τα δείτε χωρίς μαλλιά, να εμφανίζονται απροστάτευτα και ανυπεράσπιστα. Αυτό ήταν ένα από τα μεγαλύτερα τραύματα του Μιχάλη, αλλά και πολλά άλλα που συγκρότησαν ένα αντισυμβατικό λεξιλόγιο, ένα λεξιλόγιο πέρα από κάθε πρόβλεψη θα λέγαμε, απέναντι σε κοινωνικά ζητήματα που πολλές φορές προβληματίζουν το άτομο γιατί τα αισθάνεται ως φορτίο, την κοινωνική κριτική, την κοινωνική ματιά, την κοινωνική αντίθεση.
Όλα αυτά τα ζητήματα τα επεξεργάζεται μέσα στα έργα του και προσπαθεί να τα αντιμετωπίσει με την ίδια σκληρότητα με την οποία τα είχε δεχθεί. Γι’ αυτό και στη ζωγραφική του συναντούμε μια καινοτομία, η οποία όμως δεν ξεκινάει ως καινοτομία. Ξεκινάει ως επιθυμία αντίστασης. Αυτή η επιθυμία αντίστασης λοιπόν, τον κάνει να φύγει από τον καμβά, από τη μαλακή επιφάνεια και να πάει σε μια συμπαγή επιφάνεια,μια στιβαρή επιφάνεια ενός μασίφ ξύλου, το πλακάζ.
Ο Μιχάλης όχι μόνο το ζωγραφίζει αλλά το χτυπάει, το πληγώνει, το σκαλίζει, άρα επεμβαίνει επάνω στο ίδιο το υλικό για να το αφαιρέσει. Και αυτή η αφαίρεση να προστεθεί στη ζωγραφική και να δώσει φως. Θα δούμε σε πολλά έργα του ότι το γνήσιο ξύλο που εμφανίζεται κοντά στο χρώμα, είναι αυτό που φωτίζει όλες εκείνες τις επιφάνειες που και ο ίδιος ψάχνει μέσα στο παγόβουνο της ψυχής του να βρει εκείνα τα φωτεινά σημεία τα οποία κάποτε έχασε και τώρα τα αναζητά εκ νέου».
Το εικαστικό εγχείρημα του Μιχάλη Μανουσάκη δεν έχει να κάνει με κάτι συγκεκριμένο εξαρχής. Υπάρχει η ιδέα η οποία πρέπει να αποτυπωθεί, να εκφραστεί, να βγει στην επιφάνεια, πάνω σε ένα υλικό, να μεταφερθεί από το μυαλό του καλλιτέχνη στην πραγματικότητα. Η διαδικασία όμως μέσω της οποίας πραγματώνεται όλο αυτό το ταξίδι, δεν έχει μια συγκεκριμένη πορεία. Η πορεία φτιάχνεται:
«Ο Μιχάλης ξεκινά με το υλικό, ξεκινά με τα χρώματα, ξεκινά με κάποιες δεδομένες εικαστικές αρχές. Αυτές στην ουσία μεταβάλλονται. Στην πορεία μετουσιώνονται σε κάτι διαφορετικό, με βάση αυτό το οποίο ίδιος θα θέλει να φτάσει εκφραστικά. Δεν υπάρχει κάτι προδιαγεγραμμένο γι’ αυτόν. Η καλλιτεχνική πράξη είναι μια συνεχής ανακάλυψη. Είναι μια συνεχής ανασκαφή, όχι ανασκαφή στον χώρο όπως οι αρχαιολόγοι, αλλά μια αρχαιολογία της ψυχής, δηλαδή μια ανασκαφή στον ίδιο του τον εαυτό. Γι’ αυτό και το έργο του λειτουργεί καθαρά ψυχαναλυτικά. Επομένως, η χρωματική του παλέτα, ο τρόπος με τον οποίο θα πληγώσει το υλικό και το αποτέλεσμα σε επίπεδο αν θέλουμε εικαστικών εργαλείων και τεχνικών, είναι απρόβλεπτο.
Ωστόσο αυτό που χαρακτηρίζει τη ζωγραφική του είναι ότι ενώ μιλούμε για πράγματα τα οποία είναι αρκετά θλιβερά για κάποιους και εκφράζουν ένα φορτίο το οποίο δύσκολα το αποβάλλεις από τον ψυχισμό και την ανθρώπινη υπόσταση, στο τέλος φαίνεται να αντιμετωπίζουν τη ζωή με μια αισιοδοξία, με το ίδιο χιούμορ το οποίο χρησιμοποιεί ο καλλιτέχνης για να αντιμετωπίσει τη ζωή. Δεν θα άντεχε άλλωστε να την αντιμετωπίσει με διαφορετικό τρόπο, αν δεν είχε αυτή την όμορφη στάση απέναντι στους φίλους του.
Πολλοί φίλοι του που τον συνοδεύουν μια ζωή στα καθημερινά ταξίδια τους, βρίσκονται και μέσα στην έκθεση. Έχει βάλει τα έργα φίλων του να συνυπάρχουν μαζί με τα δικά του, ακριβώς για να δείξει ότι η προσωπικότητά του δεν συγκροτείται μόνο σε ατομικό επίπεδο, αλλά σε συλλογικό. Έτσι λοιπόν όλα αυτά, οι φίλοι του, οι γνωστοί του, οι εμπειρίες που είχε από τη ζωή, οι μνήμες του, ο τόπος του, το σχολείο, οι συμμαθητές του, οτιδήποτε ολοκλήρωσε μέχρι αυτή τη στιγμή την προσωπικότητά του, εμφανίζεται μέσα σε αυτή την έκθεση.
Στο τέλος υπάρχει μια νότα αισιοδοξίας ότι ό, τι κι αν γίνει στη ζωή, υπάρχει τρόπος να το αντιμετωπίσεις. Υπάρχει τρόπος να το ξεπεράσεις, υπάρχει τρόπος να συνεχίσεις το ταξίδι. Λέω πολλές φορές στον Μιχάλη ότι δεν θα έπρεπε να σε λένε Μιχάλη αλλά Οδυσσέα, γιατί η ζωή σου είναι μόνιμα ένα ταξίδι. Επιστρέφει πολλές φορές στην αφετηρία και φεύγει από αυτή. Αλλά τον γιο του τον λένε Τηλέμαχο. Οπότε πράγματι είναι ένας Οδυσσέας στη σύγχρονη εικαστική πραγματικότητα και νομίζω ότι και αυτή η έκθεση παρουσιάζει αυτή την Οδύσσεια» τονίζει ο Παναγιώτης Πάγκαλος.
Η έκθεση του Μιχάλη Μανουσάκη έχει τίτλο «Τέχνη Νοημοσύνη. Αναδρομή σαν μισή ανάσα». Για ποιο λόγο έδωσαν αυτόν τον τίτλο;
«Η έκθεση ονομάζεται Τέχνη Νοημοσύνη, ακριβώς γιατί απέναντι στην τεχνική, υπάρχει πάντοτε η τέχνη, το αναπάντεχο της τέχνης, το απρόσμενο που μπορεί να δώσει απαντήσεις, που δεν περιμένει πολλές φορές η λογική, ένας λογικός συνειρμός. Η τέχνη κινείται σε άλλα μονοπάτια, κινείται σε άλλους ορίζοντες και πολλές φορές απαντά σε ζητήματα της καθημερινότητας αλλά και βαθύτερα ζητήματα του ψυχισμού μας με έναν εντελώς διαφορετικό τρόπο, πέρα από κάθε ορθολογισμό» επισημαίνει ο επιμελητής της έκθεσης».
ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΕΚΘΕΣΗΣ
Μιχάλης Μανουσάκης: «Τέχνη Νοημοσύνη. Αναδρομή σαν μισή ανάσα»
Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών
Αίθουσα «Νίκος Κεσσανλής», Πειραιώς 256, Άγιος Ιωάννης Ρέντης
Επιμέλεια έκθεσης: Δρ. Παναγιώτης Πάγκαλος
Διάρκεια Έκθεσης: Μέχρι 15 Φεβρουαρίου 2025
Ημέρες & ώρες λειτουργίας: Πέμπτη, Παρασκευή, Σάββατο, Κυριακή 15:00 - 20:30
