Γιατί οι άνθρωποι εξακολουθούν να βαδίζουν προς την κλιματική άβυσσο;
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ
Αφού γνωρίζουμε ότι πρέπει να αναλάβουμε δράση για την κλιματική αλλαγή, γιατί δεν το κάνουμε; Αυτό είναι το θεμελιώδες ερώτημα που θέτει μια νέα έκθεση του ΟΗΕ, η οποία προσφέρει μια θεωρία για το γιατί η αλλαγή είναι τόσο δύσκολη.
Η έκθεση 2025's Interconnected Disaster Risks του Ινστιτούτου Περιβάλλοντος και Ανθρώπινης Ασφάλειας του Πανεπιστημίου των Ηνωμένων Εθνών (UNU-EHS) διαπιστώνει ότι τα συστήματά μας δεν μας εξυπηρετούν πλέον.
Όσον αφορά στην κλιματική αλλαγή, την απώλεια της βιοποικιλότητας, τη ρύπανση και άλλες μεγάλες περιβαλλοντικές κρίσεις, οι συντάκτες της λένε ότι πολλές από τις σημερινές λύσεις είναι επιφανειακές λύσεις που μπορούν ακόμη και να εμποδίσουν την πραγματική αλλαγή.
"Η κοινωνία βρίσκεται σε σταυροδρόμι", λέει ο καθηγητής Shen Xiaomeng, διευθυντής του UNU-EHS. "Εδώ και χρόνια οι επιστήμονες μας προειδοποιούν για τη ζημιά που προκαλούμε στον πλανήτη μας και πώς να τη σταματήσουμε. Αλλά δεν αναλαμβάνουμε ουσιαστικές δράσεις".
Παρά την όξυνση των συνεπειών της κλιματικής αλλαγής, οι εκπομπές ορυκτών καυσίμων εξακολουθούν να φτάνουν σε νέα ύψη. Τα είδη εξαφανίζονται με πρωτοφανείς ρυθμούς, αλλά οι άνθρωποι συνεχίζουν να λεηλατούν τα οικοσυστήματα. Αν και η κρίση των αποβλήτων είναι ήδη εμφανής, τα οικιακά απορρίμματα προβλέπεται να διπλασιαστούν μέχρι το 2050.
"Ξανά και ξανά, βλέπουμε τον κίνδυνο μπροστά μας, αλλά συνεχίζουμε να κινούμαστε προς αυτόν. Σε πολλές περιπτώσεις, βλέπουμε την άβυσσο, ξέρουμε πώς να γυρίσουμε πίσω, κι όμως συνεχίζουμε με αυτοπεποίθηση να βαδίζουμε προς αυτήν. Γιατί;" αναρωτιέται ο καθηγητής Xiaomeng.
Οι εμπειρογνώμονες του ΟΗΕ εξετάζουν πιο ολιστικά την ανθρώπινη συμπεριφορά για να απαντήσουν σε αυτό το ερώτημα και προτείνουν πέντε τομείς στους οποίους απαιτούνται επειγόντως βαθιές συστημικές αλλαγές.
Ποια είναι η θεωρία της βαθιάς αλλαγής;
Έχοντας κάνει τις συνδέσεις μεταξύ των καταστροφών και επισημαίνοντας τα πλανητικά σημεία καμπής σε προηγούμενες εκδόσεις, η φετινή έκθεση παρουσιάζει μια πορεία προς τα εμπρός: Τη θεωρία της βαθιάς αλλαγής (ToDC).
Εξετάζει τη ρίζα των προβλημάτων, εντοπίζοντας τις δομές και τις παραδοχές της κοινωνίας που επιτρέπουν την επιμονή των προβλημάτων αυτών.
Για παράδειγμα, φανταστείτε ένα ποτάμι φραγμένο με πλαστικό. Ενώ η άμεση αντίδρασή μας μπορεί να είναι να θρηνήσουμε για το σύστημα διαχείρισης των αποβλήτων και την έλλειψη ανακύκλωσης, η ToDC επισημαίνει τα συστήματα μαζικής παραγωγής και τον πολλαπλασιασμό των πλαστικών μιας χρήσης που οδηγούν σε τόσα πολλά απόβλητα εξ αρχής.
Ακόμα βαθύτερα, εντοπίζει τις παραδοχές που οδήγησαν στη δημιουργία αυτών των συστημάτων, όπως η πεποίθηση των ανθρώπων ότι "το νέο είναι καλύτερο" ή ότι η υλική παραγωγή και κατανάλωση είναι σημάδια προόδου.
Οι σάπιες ρίζες παράγουν σάπιους καρπούς, λένε οι επιστήμονες. Έτσι, είναι οι ρίζες στις οποίες πρέπει να εστιάσουμε για να παράγουμε πραγματικά καλύτερα αποτελέσματα για τον πλανήτη.
"Η έκθεσή μας δείχνει ότι πολλές από τις δράσεις που αναλαμβάνουμε, όσο καλοπροαίρετες και αν είναι, δεν θα αποδώσουν όσο υπάρχει ένα ολόκληρο σύστημα που εργάζεται εναντίον μας", λέει η Caitlyn Eberle, επικεφαλής συγγραφέας της έκθεσης.
Αυτό επιβεβαιώνεται και από τη νέα ανάλυση του Παγκόσμιου Ινστιτούτου Πόρων (WRI). Διαπιστώνει ότι οι προσπάθειες που επικεντρώνονται αποκλειστικά στην αλλαγή των προσωπικών συμπεριφορών - και όχι των γενικότερων συστημάτων - επιτυγχάνουν μόνο περίπου το ένα δέκατο του δυναμικού μείωσης των εκπομπών που θα μπορούσαν να έχουν οι αλλαγές για το κλίμα. Για παράδειγμα, είναι πολύ πιο εύκολο να μείνετε χωρίς αυτοκίνητο αν η πόλη σας διαθέτει ένα καλό σύστημα δημόσιων μεταφορών.
Η έκθεση του ΟΗΕ καθορίζει πέντε αλλαγές που πρέπει να κάνουμε σε βαθύτερο επίπεδο για να αποφύγουμε την κλιματική καταστροφή και να σχεδιάσουμε έναν καλύτερο κόσμο, εξετάζοντας ορισμένα θετικά παραδείγματα που ήδη λειτουργούν σε όλο τον κόσμο.
- Επανεξετάστε τα απόβλητα: Από τα σκουπίδια στον θησαυρό
Δύο δισεκατομμύρια τόνοι οικιακών απορριμμάτων παράγονται σε παγκόσμιο επίπεδο κάθε χρόνο - αρκετοί για να γεμίσουν μια σειρά από κοντέινερ που τυλίγονται 25 φορές γύρω από τον ισημερινό.
Αυτή η ποσότητα που συμπιέζει τα φυτά είναι σαφώς μη βιώσιμη, και η έκθεση καλεί για τη μετάβαση σε μια κυκλική οικονομία που δίνει προτεραιότητα στην ανθεκτικότητα, την επισκευή και την επαναχρησιμοποίηση.
Επαινεί το Kamikatsu στην Ιαπωνία, μια πόλη που πέτυχε ποσοστό ανακύκλωσης τέσσερις φορές πάνω από τον εθνικό μέσο όρο, υιοθετώντας κυκλικές στρατηγικές όπως η κομποστοποίηση, η ανακύκλωση και η ανταλλαγή ρούχων.
- Επαναφορά στη φύση: Από το διαχωρισμό στην αρμονία
Οι αιώνες που βλέπαμε τον φυσικό κόσμο ως κάτι προς εκμετάλλευση έχουν οδηγήσει στην αποψίλωση των δασών, την εξαφάνιση των ειδών και την κατάρρευση των οικοσυστημάτων, αναφέρει η έκθεση, διαβρώνοντας τους δικούς μας ζωτικούς πόρους.
Η έκθεση δίνει το παράδειγμα του ποταμού Kissimmee στη Φλόριντα των ΗΠΑ, ο οποίος διοχετεύθηκε τη δεκαετία του 1960 για να ελεγχθούν μελλοντικές πλημμύρες. Αυτό στέγνωσε 160 τετραγωνικά χιλιόμετρα υγροτόπων, οδήγησε σε μαζική μείωση των ειδών και στην πραγματικότητα επιδείνωσε τις πλημμύρες για τις κοινότητες στα κατάντη του ποταμού.
Ευτυχώς, τώρα έχει αποκατασταθεί- τα είδη έχουν επιστρέψει και οι υγρότοποι λειτουργούν και πάλι ως σφουγγάρι, αποθηκεύοντας δισεκατομμύρια γαλόνια νερού για να βοηθήσουν στην πρόληψη των πλημμυρών κατά τη διάρκεια καταιγίδων.
- Επανεξετάστε την ευθύνη: Από εμένα σε εμάς
Τη Γη μοιράζονται 8,2 δισεκατομμύρια άνθρωποι, αλλά η χρήση των πόρων και το βάρος της κλιματικής αλλαγής απέχουν εξαιρετικά από το να είναι ίσα. Το φτωχότερο ήμισυ του πληθυσμού υφίσταται το 75% των σχετικών εισοδηματικών απωλειών λόγω της κλιματικής αλλαγής, παρότι ευθύνεται μόλις για το 12% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου.
Αυτή η άδικη κατάσταση οδηγεί σε όλο και πιο παραμορφωμένες "λύσεις", όπως ο συμψηφισμός των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, σύμφωνα με την έκθεση. Οι πλούσιες χώρες αποφεύγουν τους φιλόδοξους κλιματικούς στόχους εξουδετερώνοντας τις εκπομπές τους με τη φύτευση δέντρων σε άλλα μέρη του κόσμου. Εν τω μεταξύ, οι καταστροφικές για το κλίμα εκπομπές συνεχίζονται.
Το Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ του 1987 - το οποίο μείωσε με επιτυχία τις ουσίες που καταστρέφουν το όζον κατά 98% - προβάλλεται ως πρότυπο γνήσιας διεθνούς συνεργασίας που παραβλέπει τα εθνικά σύνορα.
- Ξανασχεδιάστε το μέλλον: Από δευτερόλεπτα σε αιώνες
Γνωρίζουμε ότι η βραχυπρόθεσμη σκέψη κυριαρχεί στη λήψη αποφάσεων και μπορεί να δημιουργήσει μακροπρόθεσμα προβλήματα για τις μελλοντικές γενιές.
Η πυρηνική ενέργεια, για παράδειγμα, θεωρείται συχνά μια καθαρή εναλλακτική λύση στα ορυκτά καύσιμα, αλλά παράγει ραδιενεργά απόβλητα με διάρκεια ζωής πάνω από 10.000 χρόνια - πέρα από τις σημερινές μας δυνατότητες διάθεσης.
Στο αντίθετο άκρο του φάσματος, ένα παράδειγμα θετικής κληρονομιάς είναι το Παγκόσμιο Θησαυροφυλάκιο Σπόρων του Σβάλμπαρντ, το οποίο διατηρεί τους σπόρους των καλλιεργειών του κόσμου από πολέμους, ασθένειες και άλλες καταστροφές, προστατεύοντας τη βιοποικιλότητα για τις μελλοντικές γενιές.
Η Επιτροπή για το Μέλλον της Φινλανδίας, εν τω μεταξύ, παρέχει συμβουλές για πολιτικές με επιπτώσεις σε πολλές γενιές.
- Επαναπροσδιορισμός της αξίας: Από τον οικονομικό πλούτο στην πλανητική υγεία
Ο κόσμος γίνεται πλουσιότερος σε όρους ΑΕΠ, αλλά αυτό δεν ισοδυναμεί με αυξημένη παγκόσμια ευημερία και ο υλικός πλούτος αυξάνεται εις βάρος του περιβάλλοντος.
Τα δάση είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα. Σε ορισμένα μέρη, η αποψιλωμένη γη αποτιμάται έως και 7,5 φορές περισσότερο από τη δασική γη, αλλά αυτό αγνοεί τα οφέλη των δασών για τη βιοποικιλότητα και την ανθρώπινη υγεία.
Ένα εναλλακτικό μοντέλο είναι ο δείκτης Ακαθάριστης Εθνικής Ευτυχίας του Μπουτάν, ο οποίος δίνει προτεραιότητα στην ευημερία και την οικολογική ισορροπία έναντι της οικονομικής ανάπτυξης.
Στον Καναδά, τη Νέα Ζηλανδία και την Ιαπωνία, οι "πράσινες συνταγές" από γιατρούς που συμβουλεύουν τον χρόνο στη φύση αναγνωρίζουν τις ποικίλες αξίες που παρέχει η φύση.