Όποιον και αν τοποθετήσει η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν στην καρέκλα του νέου χαρτοφυλακίου, θα πρέπει να ενώσει και να ενισχύσει έναν εξαιρετικά κατακερματισμένο κλάδο.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΣτο πλαίσιο των σχεδίων της δεύτερης θητείας της στην προεδρία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν δεσμεύθηκε να δημιουργήσει θέση για επίτροπο επιφορτισμένο με την Άμυνα.
Όποιο κι αν είναι αυτό το πρόσωπο, θα επωμιστεί το δύσκολο έργο του να ενώσει μια βιομηχανία, της οποίας η ανάπτυξη έχει εδώ και καιρό διασπαστεί και αποσυντεθεί.
Τα σχέδια για την ενοποίηση των κανόνων της ενιαίας αγοράς αντιμετωπίζουν πάντα ένα τείχος αντιδράσεων από τις χώρες που θα χάσουν - και ακόμη περισσότερο σε αυτόν τον ευαίσθητο και σε μεγάλο βαθμό εθνικό τομέα.
Πολλοί όμως είναι αυτοί που υποστηρίζουν ότι είναι ο μόνος τρόπος για να οικοδομηθεί η νεοσύστατη βιομηχανία της ΕΕ και να διατηρηθεί το μπλοκ ασφαλές, καθώς η Ρωσία γίνεται πιο πολεμοχαρής και η υποστήριξη των ΗΠΑ ενδεχομένως εξασθενεί.
Δεν είναι δε λίγοι οι πολιτικοί που παραδέχονται τώρα ότι η Ευρώπη, η οποία εδώ και καιρό συνηθίζει να περικόπτει τις στρατιωτικές της δαπάνες, πρέπει να ανεβάσει το επίπεδό τους μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία.
Από το 1999 έως το 2021, οι συνδυασμένες αμυντικές δαπάνες στο μπλοκ αυξήθηκαν κατά 20%, ενώ της Ρωσίας αυξήθηκαν κατά 300% και της Κίνας κατά 600%, δήλωσε η φον ντερ Λάιεν. Όμως η εγχώρια βιομηχανία της ΕΕ δεν είναι καν αρκετά ισχυρή για να καλύψει αυτή την αδύναμη ζήτηση: Οι περισσότερες αμυντικές αγορές από τα κράτη μέλη εξακολουθούν να γίνονται από χώρες εκτός Ευρώπης.
Η παγκόσμια αγορά κυριαρχείται από αμερικανικές εταιρείες. Εντός της Ευρώπης, επικεφαλής είναι η βρετανική BAE Systems, της οποίας τα έσοδα από τον τομέα της άμυνας είναι σχεδόν διπλάσια από τον πλησιέστερο αντίπαλό της στην ΕΕ, την ιταλική Leonardo.
Αυτό αφήνει αρκετά κενά στην αλυσίδα εφοδιασμού. Σε άρθρο της τον Μάρτιο για το Carnegie Endowment for International Peace, η αναλύτρια Sophia Besch αναφέρει τα πυρομαχικά και την επιτήρηση ως δύο τομείς που λείπουν από τις δυνατότητες της ΕΕ.
Και η πολιτική για τον καθορισμό τους είναι πολύπλοκη.
Ενώ η ΕΕ είναι συνήθως υπεύθυνη για την ενοποίηση των εθνικών αγορών, η στρατιωτική πολιτική φυλάσσεται ζηλότυπα από τις πρωτεύουσες. Ένα σύστημα βέτο των κρατών μελών επιτρέπει επίσης σε σκεπτικιστές όπως η Ουγγαρία να μπλοκάρουν τις αμυντικές αποφάσεις των Βρυξελλών, συμπεριλαμβανομένης της στήριξης της Ουκρανίας.
Όλα αυτά φέρνουν την ΕΕ σε δύσκολη θέση, παρά τις κάποιες συνεργασίες και συγχωνεύσεις, λέει στο euronews ο Ντίλαν Μακιαρίνι Κρόσον του Κέντρου Μελετών Ευρωπαϊκής Πολιτικής.
«Η αμυντική βιομηχανική βάση της ΕΕ είναι απίστευτα κατακερματισμένη αυτή τη στιγμή», επισημαίνει. «Οι ευρωπαϊκές εταιρείες σε γενικές γραμμές εξακολουθούν να ανταποκρίνονται στις ανάγκες ενός εθνικού πελάτη - του δικού τους υπουργείου Άμυνας».
Πρόκειται για μια ανάλυση που συμμερίζονται οι πολιτικοί στις Βρυξέλλες. «Δεν υπάρχει αρκετή χρηματοδότηση, δεν υπάρχει αρκετά συντονισμένος σχεδιασμός και δεν υπάρχει πραγματική ενιαία αγορά για τις αμυντικές βιομηχανίες», δήλωσε η ευρωβουλευτής Ναταλί Λουαζό (Renew Europe, Γαλλία). «Δεν μπορούμε να συνεχίσουμε με την τρέχουσα κατάσταση».
Δύσκολο έργο
Η διόρθωση αυτών των ζητημάτων θα είναι το δύσκολο έργο για τον νέο... υπολοχαγό της φον ντερ Λάιεν.
Μια επιλογή είναι να δαπανήσει από τον ίδιο τον προϋπολογισμό της ΕΕ ένα κονδύλι περίπου 170 δισ. ευρώ ετησίως, το οποίο η φον ντερ Λάιεν έχει υποσχεθεί να αναθεωρήσει ώστε να παρέχει μεγαλύτερη εστίαση και αντίκτυπο.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΣε μια στρατηγική που παρουσιάστηκε τον Μάρτιο, η Επιτροπή δεσμεύτηκε ήδη να κινητοποιήσει επενδύσεις στον τομέα της άμυνας ύψους 1,5 δισ. ευρώ σε διάστημα τριών ετών - αλλά η βιομηχανία θεώρησε το ποσό αυτό μη ικανοποιητικό.
«Οι αυξήσεις του προϋπολογισμού που βλέπουμε σήμερα δεν είναι στο επίπεδο που θα χρειαζόταν για να διασφαλιστεί ότι η Ευρώπη μπορεί να υπερασπιστεί τον εαυτό της», δεδομένου του χρόνου που απαιτείται για την αποκατάσταση των «τεράστιων» κενών στις δυνατότητες, τονίζει στο euronews ο Μπέρκαρντ Σμιτ της ASD Europe.
Η βιομηχανία επιδιώκει καλύτερο σχεδιασμό καθώς και περισσότερα χρήματα, προσθέτει ο Σμιτ, ο οποίος είναι διευθυντής στην ομάδα lobbying που είναι υπεύθυνη για τους τομείς της άμυνας και της ασφάλειας. «Για να είμαστε πιο αποτελεσματικοί και να μειώσουμε το κόστος, νομίζω ότι θα ήταν σημαντικό για τα ευρωπαϊκά κράτη μέλη να ευθυγραμμίσουν και να συγχρονίσουν τις ανάγκες τους», επισημαίνει, προσθέτοντας: «Εξακολουθεί να υπάρχει έλλειψη σαφήνειας, ορατότητας και αξιοπιστίας εν όψει του μέλλοντος».
Οβίδες και οβιδοβόλα
Ένας τρόπος για να γίνει αυτό είναι να εφαρμοστεί κάτι στο οποίο η ΕΕ είναι συνήθως αρκετά καλή: ο καθορισμός προτύπων μέσω κανονισμών.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΣτην Ευρώπη, οι υπάρχουσες νόρμες συχνά αγνοούνται, λέει ο Κρόσον. Αυτό σημαίνει π.χ. ότι η Ουκρανία μπορεί να παραλάβει εξοπλισμό που δεν είναι έτοιμος για χρήση, με βλήματα που δεν λειτουργούν με οβιδοβόλα.
«Η ΕΕ θα πρέπει να συνεχίσει να χρησιμοποιεί τη ρυθμιστική της ισχύ για να διαδραματίσει ρόλο σε αυτόν τον τομέα», σύμφωνα με τον Κρόσον.
Ωστόσο, ακόμη και αυτό μπορεί να αποδειχθεί δύσκολο, σύμφωνα με την Σάσα Οστάνινα του Κέντρου Ζακ Ντελόρ.
«Οι κύριοι παραγωγοί αμυντικών προϊόντων στην Ευρώπη - η Γερμανία, η Γαλλία και η Ιταλία - θα καλωσόριζαν τις αυξημένες παραγγελίες», τονίζει η Οστανίνα, διευκρινίζονας πως «αυτή η ανισορροπία στην παραγωγή θέτει σε μειονεκτική θέση άλλα κράτη μέλη».
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΑκόμη και οι επιδοτήσεις των Βρυξελλών δεν λειτουργούν πάντα για να πείσουν τις απρόθυμες εθνικές κυβερνήσεις να συσπειρωθούν ως 27, υποστηρίζει η ίδια.
Σε πολλές περιπτώσεις, «τα κράτη μέλη της ΕΕ προτιμούν να αναλαμβάνουν τα αμυντικά τους έργα διμερώς ή τριμερώς για να αποφύγουν το πρόσθετο βάρος του συντονισμού της ΕΕ», καταλήγει.
Αγοράζετε ευρωπαϊκά;
Μια σημαντική πολιτική πρόκληση για τον νέο επίτροπο Άμυνας θα είναι το κατά πόσο οι ανάγκες της ΕΕ θα πρέπει να καλύπτονται από εγχώριες πηγές.
Η πρόσφατη στρατηγική της ΕΕ πρότεινε το 35% των αμυντικών δαπανών να προέρχεται από το εσωτερικό του μπλοκ έως το 2030 - ένα σχετικά μέτριο ποσοστό που εξακολουθεί πάντως να αποτελεί σημαντική αύξηση σε σχέση με το 22% που παρατηρήθηκε αμέσως μετά τη ρωσική εισβολή.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΥπάρχουν σαφείς λόγοι για να θέλει η Ευρώπη να ενισχύσει τη δική της βιομηχανία - και όχι μόνο ο κίνδυνος μιας δεύτερης κυβέρνησης Τραμπ στις ΗΠΑ, η οποία θα μπορούσε να αποδυναμώσει τη δέσμευση των ΗΠΑ στο ΝΑΤΟ.
«Η εξάρτηση από τα αμερικανικά οπλικά συστήματα ήταν δυνατή κάποτε αμέσως μετά την πλήρους κλίμακας εισβολή της Ρωσίας, αλλά θα ήταν απερίσκεπτο για τους Ευρωπαίους να χρησιμοποιήσουν ξανά αυτό το δεκανίκι», εκτιμά ο Κρόσον.
Οι φορολογούμενοι είναι επίσης πιο πιθανό να υποστηρίξουν δαπάνες που στηρίζουν τις ευρωπαϊκές θέσεις εργασίας, σημειώνουν πολλοί.
«Σε έναν κόσμο όπου οι μεγάλοι παίκτες ευνοούν τις δικές τους αμυντικές βιομηχανίες, θα πρέπει να σταματήσουμε να είμαστε αφελείς και να οικοδομήσουμε μια ευρωπαϊκή προτίμηση», λέει η Λουαζό - αλλά αυτό δεν θα πρέπει απαραίτητα να περιορίζεται στην ΕΕ.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ«Πρέπει να φανταστούμε ad hoc συνασπισμούς ικανών και πρόθυμων να αυξήσουμε και να ενισχύσουμε την ευρωπαϊκή άμυνα», δήλωσε. «Αυτοί οι συνασπισμοί θα πρέπει να περιλαμβάνουν χώρες όπως το Ηνωμένο Βασίλειο και η Νορβηγία».
Πάνω απ' όλα, υποστηρίζουν αρκετοί, ένας νέος επίτροπος Άμυνας της ΕΕ θα πρέπει να έχει υπομονή, δεδομένου του μακροπρόθεσμου χαρακτήρα της επιχείρησης.
«Μετά από δεκαετίες υποεπένδυσης και συρρίκνωσης των παραγωγικών δυνατοτήτων, αυτή η προσαρμογή δεν μπορεί να γίνει από τη μια μέρα στην άλλη», σχολιάζει ο Σμιτ. «Θα ήταν συνετό να γίνει μια προσεκτική αξιολόγηση για να καθοριστεί για ποιες ικανότητες μπορούμε να δεχθούμε να εξαρτηθούμε από μη ευρωπαϊκές πηγές και για ποιες ικανότητες θα πρέπει να βασιστούμε καλύτερα σε Ευρωπαίους παραγωγούς».